Skólablaðið - 01.03.1982, Blaðsíða 72

í'þessum hluta er reynt aö skerpa þá
óljósu mynd, sem áður hefir verið ^jregin
upp af dialektiskri efnishyggju, og eru
skrifin einkum studd bók R.Normanns og
S.Sayers, Hegel, Marx and Dialectic:
A Debate. Verja þeir félagar þar ólíkar
túlkanir sínar á dialektiskri heimspeki,
en hér liggur túlkun Sayers aðallega til
grundvallar þar eða túlkun hans er eins
og Norman segir „vissulega hin díalekt-
, 2 5
íska efnishyggja Engels og Leníns".
Er tilgangurinn að lýsa henni, en ekki
hinum ýmsu ólíku skoöunum seinni tíma
manna.
Telja má Marx og Engels báða höfunda
sögulegrar efnishyggju, en sú altæka
kenning er að mestu leyti byggð á könnun
á kapítalismanum og breytingunni úr
lénsskipulagi i kapitalisma. Berum orðum
er hins vegar ekki komið að díalektískri
efnishyggju fyrr en i sjálfstæðum skrifum
Engels. Hjá nafni Hegels veróur og ekki
komist eigi lýsingin að vera fullnægjandi
þó aó hans díalektík eigi einungis við
um söguna og mannsandann. „Hve óendanlega
fjölbreyttar sem breytingarnar i náttúr-
unni reynast, sýnir sig að þar er um
endurtekningar aó ræða. I náttúrunni er
2 fi
ekkert nýtt undir sólinni."
Eigi að rannsaka hluti á dialektískan,
hlutstæðan (concrete) hátt
er nauósynlegt að pannsaka þá í samhengi
við aðra hluti þvi að þeir hljóta hreyfingu
og i sifelldri þróun. Þýðir það þó ekki
algjöra neitun á kyrrstöóu heldur einungis
að slik staða getur einungis varað stuttan
tima. A þetta við um alla náttúruna og er
ekkert undan skilið, ekki einu sinni
stærðfræóilegar og rökfræðilegar reglur,
einnig þær hafa þróast. Rót þessara sam-
ofnu tengsla milli alls eru andstæóurnar
sem i öllum hlutum finnast. Allir hlutir
eru mótsögn i sjálfu sér. I öllum hlutum
og milli allra hluta eru stööugir árekstrar
og eru þeir grundvöllur allra hreyfinga
og breytinga. Dialektiskum eiginleikum
þessum má lýsa með táknmálinu A — A og
A ^ A, sem þýóir að andstæóur i hlutum séu
ekki komnar til af tilviljun, heldur séu
nauðsynlegar og hafi hlotið að skapast.
Táknar það einingu andstæónanna þ.e.
i öllum hlutum séu andstæður. „1 öllum
raunverulegum hlutum finnast andstæður.
Þar af leióandi er jafngilt að þekkja
eða með öórum orðum að skilja hlut og að
vióurkenna hann samsettan úr andstæðum".
(Hegel.) „Reglan um andstæður i hlutum,
reglan um einingu andstæónanna er grund-
vallarregla dialektiskrar efnishyggju".
(Maó Tse-tung.) F.H. Bradley skýrir svo
hvi eining andstæóna er talin nauósynleg
forsenda þróunar: „Hugtökin „þróun",
„þroski" og „framför" (evolution, develop-
ment, progress) fela öll i sér, aó einhver
hlutur þróist, en sé samt sem áður sami
hluturinn.... Eitthvað veróur að þróa
sjálft sig, og þetta eitthvaó, sem er
endirinn, verður einnig aó vera upphafió.
(Hér er um skýringardæmi að ræða og
kenningin um sifellda þróun hundsuó.
- L.G.) Það veróur að vera þaó, sem
hreyfir sig til endans og endirinn,
sem var orsök hreyfingarinnar. Þróun
verður að þróa sjálfa sig til sjálfrar
sin..., ekki vegna ytri þvingunar,
heldur vegna innri eiginleika. Og enn
fremur, - sé endirinn ekki ólikur
byrjuninni, þá er ekki um þróun að ræða.
Það, sem þroskar eða þróar sjálft sig,
bæði er og er ekki. Það er, annars
gæti það ekki verió þaó, sem þroskast,
og það, sem að endingu hefur þroskazt.
Það er ekki, annars gæti það ekki oróið.
Það verður það, sém það er; og sé þetta
fásinna, þá er þróun fásinna. Þróun er
mótsögn; og þá er mótsögnin lióur
undir lok, liður þróunin undir lok.
Framför er mótsögn og aóeins vegna þess
aó hún er mótsögn, getur hún verið
framför....Framför er mótsögn, og
upplausn mótsagnar þýðir í öllum til-
29
fellum endalok framfarar
Til nánari skýringar á kenningunni,
aó á mótsagnir hlutar verði að lita til
aó skilja hann, skal nefnt sígilda
dæmið um öreigann og borgarann. Þeir
séu báð.ir afsprengi kapitalismans og
geti hvorugur til verió án hins. Ekki
sé hægt að skilja eðli hvors um sig,
nema á þá sé litið sem andsT:æóa hluta
af sömu heild. Stéttabaráttan sé nauðsyn-
leg þjóðfélaginu, og það afl knúi sögu-
lega þróun, Einnig mætti taka dæmi úr
náttúrunni, t.d., að kraftur geti ekki
verkaó, nema á hann verki annar kraftur
(sbr. 3. lögmál Newtons).
Tökum nú eitt dæmi um það, á hve
altækan hátt Hegel, Engels og fleiri
dialektiskir hugsuðir beita kenningunni
um einingu andstæðnanna. Dæmiðer um
áðurnefndan Zenón og sönnun hans á, að
hreyfing sé skynvilla. „Ör er skotið
að marki. Skynjunin segir okkur, að örin
hreyfist. En leiðin frá boganum til
marksins er samsett af óendanlega mörgum
punktum, sem hafa ekkert rúmtak og
standa kyrrir. Hvar sem er á leióinni
til marksins, hvilir örin þvi á punktum,
72