Skólablaðið - 01.03.1982, Blaðsíða 67

stendur stöðugur í ve'röld hverfulleikans.
Hann er vitið í og að baki tilverunnar,
sem stjórnar öllu gegnum allt með óhagg-
anlegum lögmálum sínum. Ef þessu væri
ekki þannig farið, mundi hreyfingin
leiða til óskapnaðar. En vegna þess að
hreyfingunni er stjórnað af alheimslegum
vitsmunum, "logos", ríkir þess í stað
heimssamræftii, jafnvægi og fegurð. Sál
mannssins er neisti þessa heimsanda og
getur aðein lifað vegna tengsla sinna við
þessa uppsprettu sína og alls lífs.
Grísk söguheimspeki.
Herakleitos fjallar ekki um myndun nýrra
menningar'og samfélagsforma, en fyrsta
vísi að þessum snara þætti í heimspeki
Hegels og marxista er að finna í sögu-
heimspeki kirkjuföðurins Ágústínusar
(354-430). Áður en grein er gerð fyrir
henni og miklu gildi hennar fyrir sögu-
heimspeki Hegels og þar með marxista,
er gagnlegt að athuga- söguheimspeKj. Gnkk^a
til samanburðar.
Söguheimspeki Aristótelesar (384-322) teng-
ist guðfræði hans mjög náið. "Guð Aristó-
telesar er ekki skapari veraldar. Hann er
ekki heldur forsjón hennar. Guð Aristótel-
esar horfir aðeins inn £ sína eigin leynd-
ardóma, þekking hans er sjálfsþekking, við-
fangsefni hugsana hans er aðeins hans eigin
veruleiki. Hann kemur ekki til jarðarinnar,
jörðin verður að koma til hans. Hann er
algjörlega óháður og greindur frá efninu
og jarðneskri náttúru. Og samt, segir Ar-
istótejes, er hann frumorsök allra hluta,
tilvera hans hefur áhrif á alla hluti, og
allt er innblásið af anda hans. Tilveru
Guðs reynir Aristóteles að sanna rökfræði-
lega með hinni svokölluðu "Kosmólógísku"
röksemd: Allt í tilverunni er á hreyf-
ingu. Þessi hreyfing er getur ekki att
sér neitt upphaf í tíma, og hún getur
ekki heldur hætt. Hún er því eilíf.
Þess’i eilífa og látlausa hreyfing verður
ekki skýrð á annan veg en til sl jafn-
eilíf orsök, eitthvert afl, sem alltaf er
virkt og viðheldur hreyfingunni. Þessi
orsök hreyfingarinnar hlýtur sjálf að
standa kyrr og vera óhagganlegur grund-
völlur, - því að ef hún hreyfðist, þyrfti
eitthvað annað að valda hreyfingu hennar
og við værum jafnnær um orsök hreyfing-
arinnar. Þessi orsök er Guð.Aristótel-
esar, hinn eilífi friður, sem veldur þó
öllu umróti veraldarinnar. Guð hreyfir
veröldina ekki með orku sinni; ef svo
væri, gæti hann hvorki verið algjörlega
Platón
kyrrstæður né hreint form laust við allt
efni. Og ef hann væri ekki kyrrstæður,
segir Aristóteles, myndi. hann breytast;
en allar breytingar gætu aðeins orðið til
hins verra, þar sem guð er hin æðsta
fullkomnun. En á, hvern hátt getur þá
hinn kyrrstæði guðdómur valdið hreyfing-
unni ? Til að svara þessu bregður Aristó-
teles upp líkingu af fagurri mynd, sem
vekur þrá manna og knýr þá til athafna.
Fagrir og góðir hlutir vekja t.d. þrár
manna og langanir og setja þá á hreyf-
ingu, þótt það, sem þrána vekur, standi
kyrrt. "Form" setur efni sitt á hreyf-
ingu af sömu orsökum, - og Guð er hið
æðsta form veraldarinnar og veröldin
"efni" þess. Og hér er komið að innsta
kjarna í "metafýsik" Aristótelesar, sem
hann sjálfur nefndi guðfræði: - Guð
hreyfir tilveruna einmitt með bví að
vera hin æðstu gæði hennar, sem allt
þráir og allt stefnir til." Guð er
aðgerðarlaus (passiv) meginregla, og
ekkert nýtt getur komið frá honum.
„Efni og form eru eilíf og
ósköpuð. Efnið, sem hlutirnir eru gerðir
úr, eyðist ekki þrátt fyrir allar breyting
ar, sem á því verða, og það líður ekki
undir lok, þótt það endurskapist sífellt
£ breyttum myndum. Breytingarnar eru ekki
á efninu sjálfu, heldur leitar- það aðeins
nýrra forma. Og formin breytast ekki
heldur £ sjálfu sér. Þegar sagt er, að
hlutur breýti formi, þýðir það ekki, að
formið sjálft breytist eða verði eitthvað
annað. Form breytist ekki £ annað form.
67