Skólablaðið - 01.03.1982, Blaðsíða 59

mönnum hreinlega yfirsást einföldustu
röksemdir. Til þess að stórfyrirtæki
geti bolað keppinaut frá, sem heldur
t.d. 1% af markaðnum ( stórfyrir-
tækið 99%) veróur stórfyrirtækið að
undirbjóða litla fyrirtækið svo
mikið, að litla fyrirtækið tapi.
Aó jafnaði eru stórfyrirtæki í járn-
iðnaói og öðrum þungaiðnaði, þar sem
þessi staða gæti helst komið upp
(að áliti jafnaðarmanna), óhagkvæmari
en lítil fyrirtæki. Stórfyrirtækið,
sem undirbýður, tapar þvi meiru á
hvern seldan hlut. Markaðshlutdeild
stórfyrirtækisins er ef til vill
99% og litla fyrirtækisins 1%. Stór-
fyrirtækið hlýtur þvi aó tapa að
minnsta kosti 99 sinnum hraðar en
litla fyrirtækió. Til þess að halda
verði á vöru litla fyrirtækisins
niöri verður stórfyrirtækið aó auka
framleióslu sina til þess að anna
eftirspurn og missa ekki viðskipta-
vini til litla fyrirtækisins. Það
hlýtur þvi að taæa enn meira. A
meóan á þessu stendur, á litla fyrir-
tækið mun hagstæðara val: Annaðhvort
minnkar það vió sig og sparar eða
þaó tapar minna en stórfyrirtækið.
Jafnaðarmenn hafa einnig haldið
þvi fram, að fyrirtæki bindist sam-
tökum i óheftu markaðskerfi og geti
einokað það þannig. Þessi fyrirtæki,
sem bindast samtökum, hljóta að
hækka veróið á sinni vöru. Hvert
fyrirtæki hlýtur þvi aö vilja seja
meira af sinni vöru til að græða
meira. Þessi fyrirtæki veróa þvi að
komast að samkomulagi um markaós-
hlutdeild hvers einstaks. En þaó
fyrirtæki i samkeppniskeróingar-
samtökunum, sem freistast til að
selja meira en það má selja fyrir-
hinum fyrirtækjunum, verður aó undir-
bjóða vöruna i laumi tll aó fá til
sin viðskiptavini. Þetta fréttist
brátt, og samtökin eru liðin undir
lok. Sú .lefur einnig orðið raunin,
að slik samkeppnisskerðingarsamtök
eiga af þessum sökum mjög erfitt með
að halda ser á lifi.
Rikisvernduó einokun er i raun
mun lilegri en aðrar gerðir ein-
okunar. Þeir aóilar, sem hafa mikla
fjármuni, eiga bókstaflega stjórn-
málamenn (dæmi er leynifélagið
Council on Foreign Reduction i
Bandarikjunum), sem siðan beita
sér fyrir þvi að setja margs konar
lög á þeim markaði, þar sem þeir
eiga hagsmuna að gæta. Að lokum er
orðið mjög erfitt fyrir aóra að koma
sér upp fyrirtækjum á viókomandi
markaði vegna laga- og leyfafargans.
Einnig sitja forstjórar fyrirtækja
eða handbendi þeirra i stjórnum hvers
konar samtaka, sem sjá um aó veita
hin og þessi leyfi.
Að lokum vil ég minnast á eitt
atriði, sem ef til vill getur ekki
einskorðast við velferóarrikió, en
það eru tollamúrar. Sú fullyróing,
að með tollamúrum sé verið að vernda
innlendan varning fyri ódýrum út-
lendum varningi, er vissulega rétt,
en slik vernd á engu að siður ekki
rétt á sér. Sannleikurinn er sá,
að tollamúrar eru ekki nauósynlegir
til verndar innlendum varningi. Tekió
er öfgadæmi um þetta, og 10 krónur
i einhverju landi, sem flytur út
vörur viö lágu verði, eru látnar
jafngilda íslenskri krónu. Krónur
landsins meö ódýru vörurnar eru
krónur. Nú flytur þessi þjóð inn
til Islands mikiö af ódýrum vörum,
og allir Islendingar kaupa þessar
ódýru vörur. Meim islensku krónum,
sem fást fyrir vörurnar, verður sióan
aó skipta yfir i krónur, til aó
kleift sé að kaupa fleiri vörur.
Þar sem eftirspurn er mikil eftir
krónum vegna ódýru vörunnar, hækkar
krónan i verði, t,d, þannig, aó
5 krónur samsvara 1 krónu. Af þessu
leiðir, að vörur, sem koma frá
ódýra landinu og kostuóu t.d. 1
krónu, kosta nú 2 krónur. Um leið
lækka vörur útflutningsverslunarinnar
á Islandi, þannig að þær veróa sam-
keppnisfærari i hinu landinu. Auóvitaó
er þetta ekki svona einfalt i raun,
en lögmálið er samt hið sama.
Heimildir:
Milton Friedman: Free to choose.
David Friedman: The Machinery of
Freedom.
Time 15. febrúar 1982.
Berlingske Tidende 6. janúar 1982.
Timinn febrúar 1982.
Halldór Halldórsson, 5.- A.
59