Fréttablaðið - 01.10.2011, Blaðsíða 16

16 1. október 2011 LAUGARDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
HELGAREFNI: Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is MENNING: Bergsteinn Sigurðsson bergsteinn@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is
ÍÞRÓTTIR: Sigurður Elvar Þórólfsson seth@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Ólafur Þ. Stephensen olafur@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að
fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í
gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Á námskeiðinu er farið í
hvar og hvernig megi kyn-
nast öðrum, samræðulist,
líkamstjáningu, mörk, kyn-
líf, samskipti kynjanna og
fleira. Sérstök áhersla er lögð
á sjálfstyrkingu og að uppræta
mögulegar hindranir á sviði
náinna tengsla.

Námskeiðið hefst 18. október nk. og stendur yfir í átta vikur,
alls 18 klst. Stjórnendur
námskeiðs eru dr. Gyða Eyjólfsdóttir og Sóley D. Davíðsdóttir
sálfræðingar. Nánari upplýsingar um námskeiðið má finna á
www.salarafl.is og www.kms.is en skráning og fyrirspurnir
fara fram á salarafl@salarafl.is og kms@kms.is.
Námskeið fyrir fólk í makaleit
SPOTTIÐ
AF KÖGUNARHÓLI ÞORSTEINS PÁLSSONAR
Bein ákvarðanataka kjós-enda er meira lýðræði í þeim skilningi að þeir sem valdið er sótt til
taka sjálfir fleiri ákvarðanir.
En hvort það er betra lýðræði er
annað mál sem ekki verður mælt
með tölfræði einni saman. Þau við-
mið og gildi sem víkja við þjóðar-
atkvæðagreiðslur lúta að almanna-
hagsmunum. Mestu máli skiptir að
kjósendur viti vel hvað þeir fá og
sé ljóst hvað þeir missa. Hér verð-
ur ekki bæði sleppt og haldið.
Með beinu lýðræði eru meiri
möguleikar fyrir stjórnmála-
menn að sitja á hefðartindi
stjórnmálanna án þess að axla
þá ábyrgð sem því fylgir að taka
ákvörðun í stærstu málum. Það
er þægilegra fyrir stjórnmála-
mennina. Áhugi þeirra er því
skiljanlegur. En er víst að kjós-
endur telji það til bóta?
Samhliða tillögum um að auka
beint lýðræði hefur þegar verið
heimilað að fjölga ráðherrum um
helming og tvöfalda tölu borgar-
fulltrúa. Þá eru tillögur frá
stjórnlagaráði um að fjölga þeim
sem sitja á Alþingi úr 63 í allt að
79. Rökrétt hefði verið að fækka
ráðherrum og þingmönnum að
óbreyttu en verulega eftir því
sem beint lýðræði verður virkara.
Í þessu ráðlagi eru svo mögn-
uð öfugmæli að ekki er einu sinni
unnt að hafa getsakir um hvað
býr að baki, hvað þá heldur að
finna þeim skynsamlegar skýr-
ingar. Þingmenn hafa farið á
beinið fyrir minni rökvillur.
Á beinið
Síðustu ár hafa einkennst af þrá eftir lausnar orðum. Eitt af andsvörunum við þessari þrá er hugtakið
beint lýðræði. Kjósendur gera þá
sjálfir út um einstök mál í stað
þjóðkjörinna fulltrúa. Almennt er
gengið út frá því sem vísu að slík
breyting sé stjórnarbót. Fátítt er
að sjá samanburð á þessum tveim-
ur formum lýðræðis og mat á því
hvernig hagsmunum almennings
er best skipað í raun og veru.
Efasemdum um þjóðarat-
kvæðagreiðslur sem lausn á
stjórnskipunar vanda landsins er
yfirleitt svarað með spurningu:
Treysta menn ekki fólkinu? Svarið
er afdráttar-
laust: Jú. Rök-
ræðum er lokið.
Þessi einfalda
afgreiðsla
breytir samt
ekki þeim veru-
leika að málið er
flóknara þegar
það er brotið
t i l mergjar.
Álitaefnin snú-
ast ekki um traust stjórnmála-
manna á kjósendum. Almennir
borgarar geta einfaldlega séð hag
sínum betur borgið með því að
velja fulltrúa til að taka einstakar
ákvarðanir.
Þjóðaratkvæðagreiðslur geta
haft margvíslegan tilgang. Einn er
sá að færa kjósendum löggjafar-
valdið í ríkum mæli eins og nú er
rætt mest um. Annar er sá að tak-
marka vald Alþingis í nánar skil-
greindum málum. Samþykktir
þess þurfa í þeim tilvikum stað-
festingar þjóðarinnar. Þriðji er
sá að vernda minnihlutann fyrir
ofríki meirihlutans. Minnihluti
þingmanna getur þá, ef hann telur
gjá hafa myndast milli þings og
þjóðar, skotið máli til endanlegs
úrskurðar hennar.
Gildandi stjórnskipunarreglur
eru ófullkomnar að því er varðar
alla þessa þrjá þætti.
Beint eða óbeint
Margt mælir með því að hafa ákvæði um þjóðar atkvæði til að takmarka vald
Alþingis þegar tiltekin mál eru
til meðferðar og styrkja minni-
hlutann. Um hitt eru meiri áhöld
hvort færa á löggjafarvaldið í
ríkum mæli frá Alþingi. Þar þarf
að huga að ýmsum viðmiðum og
gildum sem ekki verða slitin frá
lýðræðishugtakinu sjálfu og verða
óhjákvæmilega víkjandi í þjóðar-
atkvæðagreiðslum.
Þekking og yfirsýn eru grund-
vallaratriði varðandi allar lýð-
ræðislegar ákvarðanir. Á full-
trúaþingum ná aldrei allir að
kynna sér einstök mál til hlítar.
Þetta er því erfiðara þegar öll
þjóðin tekur ákvörðun. Miðlun
upplýsinga er að sönnu meiri en
áður en að sama skapi er hún yfir-
borðskenndari.
Skilvirkni er eitt þessara við-
miða. Það skiptir almenning
miklu máli að stjórnskipunar-
kerfið sé skilvirkt. Ákvörðun-
artaka þarf að ganga greiðlega
fyrir sig. Eftir því sem þjóðfélags-
aðstæður kalla á fleiri laga-
ákvarðanir hefur þetta meiri
þýðingu. Segja má að þessi krafa
sé einmitt sterkari í ljósi aukins
hraða og meira upplýsingaflæðis.
Málamiðlun er hluti af lýð-
ræðinu og þar af leiðandi viðmið
sem þarf að hafa í huga. Mögu-
leikinn á að taka tillit til álita
minnihlutahópa og tengja saman
ólík viðhorf er ekki fyrir hendi í
þjóðar atkvæði með sama hætti og
málsmeðferðarreglur þjóðþinga
tryggja. Ofríki meiri hlutans
hefur verið viðfangsefni allar
götur frá tímum grísku stjórn-
spekinganna. Fulltrúa lýðræðið
mildar það en beina lýðræðið
skerpir það.
Ábyrgð er mikilvægt viðmið
sem ekki má verða viðskila við
lýðræðið. Þegar þjóðin tekur
ákvarðanir í öllum mikilvæg-
ustu málum getur hún ekki kallað
neinn til ábyrgðar. Það er aðeins
unnt gagnvart kjörnum fulltrúum.
Ábyrgðin er öryggisnet í lýðræðis-
skipulaginu. Þegar ekki er unnt að
gera þá ábyrga sem ákvarðanir
taka hverfur þetta öryggisnet.
Áhöld
ÞORSTEINN
PÁLSSON
Þ
að er vissulega sláandi mynd af lestrarkunnáttu
unglinga sem birtist í skýrslu starfshóps á vegum
Reykjavíkur borgar um úrræði sem stuðla að auknum
námsárangri drengja í grunnskólum.
Nærri fjórðungur fimmtán ára pilta í grunnskólum
borgarinnar les sér ekki til gagns og það sama á við um tæplega
10 prósent jafnaldra stúlkna. Þessi ungmenni hafa flest hver tök á
þeirri tækni sem er undirstaða lestrar, þ.e. geta raðað bók stöfum
saman í orð, en tekst ekki að
sækja sér þann fróðleik eða
skemmtun sem textinn býður
upp á.
Það er freistandi og auðvitað
alls ekki út í hött að velta því
fyrir sér hvað megi betur fara
í skólunum. Hvers vegna tekst
ekki að kenna börnunum að lesa
þannig að þau hafi af því gagn,
og einnig gleði sem kannski er ekki minna um vert.
Fram hefur komið að lestrarkennsla hefur þróast talsvert
undanfarinn tæpan áratug. Ungmennin sem þessar tölur eiga
við um nutu ekki þeirrar þróunar, þannig að ætla má að árangur
þeirra barna sem á eftir koma verði betri.
Hitt er svo annað að þegar fjallað er um lestrarkunnáttu barna
og ungmenna og getu þeirra til að hafa gagn og gaman af því sem
þau lesa á ekki og má ekki líta framhjá því sem gerist á heimilum
barnanna.
Allir vita hversu miklu skiptir að lesa upphátt fyrir börn. Það
eflir ekki bara málþroska þeirra heldur býr þau undir lestrar-
nám. Sömuleiðis skiptir máli að tala saman um það sem lesið
er; gefa barninu kost á að deila reynslu sinni af lestrinum með
öðrum. En það er kannski ekki alveg nóg.
Foreldrar eru framan af ævi aðalfyrirmyndir barna sinna og
það skiptir miklu máli að þeir hafi lestur fyrir börnum sínum.
Börn sem búa við að fullorðið fólk í kringum þau lesi og tali
saman um það sem það les eða upplifir í lestri hljóta að öllum
jafnaði að vera líklegri til að hafa áhuga á að kynnast þeim heimi
sem býr bak við stafina en þau börn sem hafa ekkert slíkt fyrir
sér í sínu daglega lífi.
Áreiti á börn er vissulega meira nú, þegar möguleikarnir á
dægradvöl eru mun fleiri en þeir voru bara fyrir fáeinum ára-
tugum þegar lestur bóka og blaða var dægradvöl sem lá mun
betur við en nú. Barnaefni má finna í sjónvarpi daginn langan
og flest börn hafa aðgang að margs konar tölvuspilum sem vissu-
lega krefjast mörg talsverðrar einbeitingar en yfirleitt engrar
lestrarkunnáttu.
Lestur og lesskilningur er sem fyrr lykillinn að allri þekkingu
og þannig grundvallarþáttur í því að vera upplýstur. Nú þegar
afþreyingin sem hafa má af lestri vegur ekki eins þungt og áður
hlýtur að reyna meira bæði á heimili og skóla að kynna börnum
þann heim sem opnast með lestrarkunnáttu og gera lesturinn
eftirsóknarverðan, og þá ekki síst piltum, sem standa jú mun
verr en stúlkurnar.
Sláandi tölur um lestrarfærni
reykvískra unglinga:
Gagn og gaman
SKOÐUN
Steinunn
Stefánsdóttir
steinunn@frettabladid.is