Fréttablaðið - 24.12.2011, Blaðsíða 10

10 24. desember 2011 LAUGARDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
HELGAREFNI: Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is MENNING: Bergsteinn Sigurðsson bergsteinn@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is
ÍÞRÓTTIR: Sigurður Elvar Þórólfsson seth@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Ólafur Þ. Stephensen olafur@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að
fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í
gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Einn er sá atburður er varð með þjóðinni á þessu ári sem setur nokkur tíma-mót í menningarsögu
hennar. Tími þótti vera kominn
til að takmarka kærleikshugsjón
kristinna manna í skólum höfuð-
borgarbúa. Gott eitt er um hitt að
segja að allar táknmyndir kaup-
mennsku jóla fylla tómarúmið og
eru þar velkomnar eftir sem áður.
En einmitt sá veruleiki skerpir
mynd þeirrar nýju hugsunar sem
að baki býr.
Sú mynd sýnir að nú eru það
önnur gildi sem ríkja og þykja
meira um verð. Því er ekki að leyna
að þau endur-
spegla um margt
tíðarandann.
Aftur á móti
má spyrja hvort
tíðarandinn er
framför. Sú var
tíð að krafa var
gerð til þeirra
sem fóru fyrir
sameiginlegum
málum borgar-
anna að þeir legðu sig fram við að
hækka ris þjóðarinnar í andlegum
efnum fremur en að lækka það.
Tíðarandinn hefur boðið flat-
neskjuna velkomna. Helst má
engin hugsun vera annarri æðri.
Lágkúra er lögð að jöfnu við há-
leitar hugsjónir. En af því að
peningarnir hafa ekkert siðferð-
isgildi er jólatáknmynd þeirra vel-
komin í skólana. Hún verður í póli-
tískum skilningi hlutlaus gagnvart
kærleiks gildum kristinnar trúar
rétt eins og peningarnir eru hlut-
lausir gagnvart lágkúru og dyggð.
Kirkjan þarf að takast á við við-
fangsefni sitt í nýjum heimi marg-
víslegra lífsskoðana og trúar-
hugmynda. Það er vandasamara
en áður. Sá vandi hefur hins vegar
ekki dregið úr þýðingu kristinna
gilda, síst á jólum.
SPOTTIÐ
ÞORSTEINN
PÁLSSON
AF KÖGUNARHÓLI ÞORSTEINS PÁLSSONAR
A
ðventan hefur verið með lítils háttar öðru sniði í mörgum
skólum í Reykjavík eftir að nýjar reglur um samskipti
skóla og trúfélaga tóku gildi í haust. Þær gengu þó
skemmra en þær áttu að gera í upphafi og spilltu minna
fyrir gömlum hefðum en margir höfðu áhyggjur af.
Í einhverjum tilvikum fóru börn í kirkju og máttu syngja sálma
en ekki biðja bænir. Það er aðallega kjánalegt. Í öðrum tilfellum
hættu skólar við hefðbundna kirkjuferð.
Í sumum sóknum borgarinnar
brugðust prestar við með því að
hafa frumkvæði að því að bjóða
skólabörnunum í kirkju utan
skólatíma. Þannig fékk hefðin að
halda sér og margir mættu. Ekki
allir, en væntanlega þeir sem
fannst hefðin – og boðskapurinn
– einhvers virði.
Slík framtakssemi er dæmi um þau viðbrögð sem þjóðkirkjan
þarf að sýna við breyttum aðstæðum. Niðurstaðan varðandi sam-
skipti kirkju og skóla í Reykjavík varð ekki sú sem kirkjan og
margir fylgjendur hennar hefðu kosið. Ekki dugir að sýta bara
málalokin; það þarf að finna nýjar leiðir til að ná til fólks.
Ólíklegt er að nýjar reglur borgaryfirvalda, þar sem þrengt er
að starfi kirkjunnar með skólunum, hefðu orðið að veruleika hefði
kirkjan ekki þegar staðið höllum fæti gagnvart almenningsálitinu
og glatað trausti margra.
Tvennt kemur þar aðallega til síðustu ár. Annars vegar tregða
kirkjunnar að koma til móts við óskir um hjónaband samkyn-
hneigðra (sem nú er orðið að veruleika án þess að séð verði að
kristindómurinn eða almennt siðferði hafi beðið skaða af) og hins
vegar hik hennar að hlusta á ásakanir um kynferðislegt ofbeldi
innan kirkjunnar og koma málunum í réttan farveg. Úr báðum
málum hefur verið leyst, en það tók of langan tíma og ónauðsyn-
legar fórnir voru færðar. Of margir urðu fráhverfir kirkjunni sem
þurftu ekki að verða það. Af þessari reynslu þarf kirkjan að læra.
Samkeppni lífsskoðana fer vaxandi í íslenzku samfélagi. Sömu-
leiðis er líklegt að opinbert vald haldi áfram að þrengja að þjóð-
kirkjunni. Mörg fordæmi eru fyrir slíku í tvö þúsund ára sögu
kristindómsins. Svarið nú eins og áður hlýtur að vera að kirkjan
snúi vörn í sókn.
Kirkjan þarf að sýna meira sjálfstæði, frumkvæði og frumleika
í að koma boðskap sínum á framfæri og treysta í minni mæli á
að allir komi og hlusti eins og þeir eru vanir. Hún þarf sjálf að
hlusta, breikka faðminn og sýna sterkari réttlætiskennd þannig að
engum finnist hann útilokaður í samfélagi hennar. Kirkjan þarf
fleiri leiðtoga, færri embættismenn. Meiri sannfæringarkraft á
prédikunarstólnum og færri bókstafskreddur.
Í kvöld fyllast kirkjur landsins af fólki sem finnst kirkjuferðin
bæði ómissandi hluti af jólahefðunum og kemur til að opna hjarta
sitt fyrir fagnaðarerindinu um fæðingu Krists. Samhugurinn er
sjaldan sterkari; fjöldinn í guðshúsunum er ekki aðeins hin íslenzka
kirkja heldur hluti af hundraða milljóna manna samfélagi um allan
heim, sem á sér tveggja árþúsunda sögu og stækkar enn. Á aðfanga-
dagskvöldi er ekki hægt að efast um að fagnaðarboðskapurinn
sigrar alltaf að lokum, jafnvel þótt á móti blási um stund.
Gleðileg jól.
Kirkjan þarf að bregðast við breyttu umhverfi.
Vörn í sókn
Ólafur Þ.
Stephensen
olafur@frettabladid.is
SKOÐUN
Vefur þjóðar og kirkju
Kirkjan á vissulega engan einkarétt á kær-leikanum og ekki heldur öðrum þeim siðareglum
sem boðskapur hennar er reistur
á enda hefur hún ekki gert kall
til þess. Hér skiptir hitt máli að
kirkjan og þjóðin hafa átt sam-
leið um þennan siðaboðskap í þús-
und ár. Sýnist mönnum nú vera
þeir tímar að nauðsyn beri til að
greina þræðina í þeim vef hvorn
frá öðrum?
Guðmundur Finnbogason pró-
fessor átti ríkan þátt í að lyfta
andlegri hugsun þjóðarinnar á
fyrri hluta síðustu aldar. Hann
var ekki sérstakur talsmaður
kirkjunnar en mat andlegt gildi
hennar fyrir menningu þjóðar-
innar. Í ritinu Íslendingar fjallar
hann um lífsskoðun og trú í sögu-
legu samhengi. Þar segir:
„Það mun naumast dæmi til,
að skoðanamunur í trúarefnum
hafi nokkurntíma hér orðið til
þess að spilla félagslífi manna og
samlyndi. Hér hafa verið ýmsir
áhugamenn í trúarefnum og reynt
að hafa áhrif á þjóðina í ræðu og
riti, og tekist það stundum. En það
hefur ekki valdið neinu uppnámi.
Menn hafa hlustað á það, og haft
af því það, sem þeim líkaði.“
Um Íslendinga segir Guð-
mundur: „Þeir hafa skilið, að sú
trú er best, sem birtist í góðum
verkum, og því hafa þeir unnað
mest þeim kennifeðrum, sem jafn-
framt trúarsannindum kenndu
þeim algilda siðspeki. Þeir hafa
jafnan borið virðingu fyrir „þeim
er fyrða gram færa / fögr verk
með trú sterkri.““
Hvað vantar þessa þjóð meir
nú um stundir en fögur verk
með trú sterkri? Í því ljósi að hér
hefur skoðanamunur í trúar efnum
aldrei spillt félagslífi manna
og samlyndi verður alltént ekki
séð að þjóðin þarfnist þess mest
að gera hugmyndaheim kaup-
mennsku jóla meiri en kristinna
jóla í skólum höfuðborgarbúa.
Fögur verk með trú sterkri
Það er í tísku að vísa til annarra Norðurlanda-ríkja um fyrir myndir. Kirkja og þjóð eiga sér
svipaða sögu í þeim löndum og
hér. Mikilvægt er að kirkjan
breytist í hátt við nýja tíma. Það
er áskorun sem hún stendur and-
spænis. En fyrirmyndarlöndin
eru til fyrirmyndar meðal ann-
ars fyrir þá sök að þar er samspil
fólks og kirkju virt að verðleikum
svo langt sem það nær.
Vöxtur efnislegra gæða er
hverri þjóð nauðsynlegur þó að
hann þurfi ekki að vera eins hrað-
ur og var um tíma. En vaxi þjóð-
in ekki samtímis að andlegum og
menningarlegum styrk kemur hitt
fyrir lítið. Það fór illa fyrir okkur
eins og fleiri þjóðum þegar hall-
aði um of á milli þessara vogar-
skála. En eru réttu viðbrögðin þau
að veikja siðaboðskap kirkjunnar?
Hér hefur kirkjan hlutverk. Hér
býr hún að traustum norrænum
arfi. Jólahátíðin er í senn trúar-
leg og samfélagsleg. Í dag er tími
til að spyrja hvort einhvers stað-
ar sé holur hljómur, hvort eitt-
hvað hafi gleymst, hvort andlegt
atgervi hafi vaxið í réttu hlutfalli
við veraldlegan belging. Enginn
talar fyrir því að meirihlutinn
ráði skoðunum allra, síst í trúar-
legum efnum. En er það til góðs
að ýta þessum spurningum til
hliðar?
Nú þarf að horfa til þeirra sem
trúað er fyrir samfélagslegu valdi
og meta framlag þeirra til þess að
lyfta þjóðinni í andlegum efnum.
Og þá er spurt: Verða þau tíma-
mót á næsta ári að þjóðkirkju-
skipulagið verði afnumið?
Boðar nýtt ár ný tímamót?