Morgunblaðið - 24.09.2010, Síða 21

Morgunblaðið - 24.09.2010, Síða 21
21 MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 24. SEPTEMBER 2010 Fastar fyrir Þær mættu ákveðnar til leiks stúlkurnar í franska liðinu Juvisy Essonne þegar þær léku gegn Breiðabliki í meistaradeild Evrópu á Kópavogsvelli í gær. Franska liðið sigraði 3:0. Ómar Í ljósi framkom- innar tillögu á Alþingi um ákærur á hendur fjórum fyrrverandi ráðherrum er rétt að rifja upp þau sjón- armið sem réðu um- ræðunni í þinginu þeg- ar lög um landsdóm og ráðherraábyrgð voru síðast endur- skoðuð, árið 1963. Ástæðan er sú að þá átti sér stað mikilvæg umræða um það hvort yfirhöfuð væri þörf fyrir lögin, en einnig hitt, hvaða hættur fylgdu því að hafa slíka löggjöf. Niðurstaðan um það hvort lögin skyldu standa var skýr. Það þótti nauðsynlegt að hafa slík lög. Í fyrsta lagi vegna þess að slíka lög- gjöf bæri að hafa samkvæmt ákvæðum stjórnarskrár. Í öðru lagi varð það sjónarmið ofan á að nauð- synlegt væri að viðhalda löggjöf ,,þar sem hegning er lögð við þeim brotum, sem óttast má af ráðherra sérstaklega og ákvæði almennra hegningarlaga um brot í opinberu starfi ná ekki til“, eins og það var orðað í greinargerð með frumvarpi til laga um ráðherraábyrgð. Það að til væri sérstakur dómstóll, ef brot yrði framið, var einnig talið veita ráðherrum almennt aðhald. Einhugur var þó um það í þinginu að lögunum ætti að beita af ýtrustu varkárni. Hér væri um eins konar neyðarhemil að ræða fyrir þingið, sem grípa mætti til, þegar það aðhald og sú ábyrgð sem hægt er að ná fram með þingræðisregl- unni væri ein og sér ófullnægjandi í ljósi þess brots sem framið hefði verið. Hættan á misbeitingu Alfreð Gíslason, læknir og þing- maður Alþýðubandalagsins, taldi lögin óþörf með öllu. Hann varð þó að viðurkenna að stjórnarskráin veitti ekki nokkurt svigrúm til að fella lögin úr gildi. Alfreð taldi það sérstakan galla á lögunum, hvað í þeim væri mikið af matskenndum atriðum. Það sem Alfreð óttaðist var að ,,ef flokkadrættir miklir yrðu í landinu, harðdrægni ykist í stjórn- málunum, að þá gæti nýr meiri hluti notað sér ákvæði landslaga því frekar sem þau væru mats- kenndari til þess að ná sér niðri á gömlum andstæðingum“. Kom fram í ræðu Alfreðs að ef lögð yrði áhersla á það að beita lögunum, hvenær sem ástæða þætti til að dómi ein- hverra, ,,þá yrði sú beiting hæglega og kannske fljótlega að misbeitingu“. Tekið var undir þessi sjónarmið Alfreðs og almennt talið að ef slíkt gerðist í framtíðinni væri illa komið fyrir þingræðinu. Mál manna var þó að slíkt væri ekki líklegt, m.a. með hliðsjón af því að þá hafði aldrei komið fram tillaga um beitingu laganna í rúma hálfa öld þrátt fyrir að ýmislegt hefði gengið á í íslenskum stjórnmálum. Það er að gerast En síðan er önnur hálf öld liðin. Nú kveðja sér hljóðs nokkrir þing- menn á Alþingi sem vilja vekja upp einmitt þessi matskenndu ákvæði sem Alfreð hafði áhyggjur af, þótt áhyggjur annarra þingmanna þess tíma hafi kannski verið minni. Flest- ir töldu óhugsandi að þingið myndi koma sér í þau vandræði að ákæra ráðherra vegna matskenndra atvika. En eins og sagt hefur verið: Allt sem getur gerst mun einhvern tím- ann gerast. Það er eitt skilyrða þess að mál sé hægt að höfða gegn ráðherra á grundvelli ráðherraábyrgðarlag- anna, að brot hafi verið framið í embætti af ásetningi eða stórfelldu hirðuleysi. Það er mat þess sem hér skrifar að þetta skilyrði sé ekki upp- fyllt. Þegar af þeirri ástæðu eigi að hafna framkomnum tillögum um ákærur. Fleira kemur til sem ekki verður rakið á þessum vettvangi, heldur látið við það sitja að fjalla um það fordæmi sem í uppsiglingu er. Staðreynd málsins er að áhyggjur þeirra þingmanna, sem stóðu að setningu núgildandi laga, eru að raungerast á Alþingi ársins 2010. Verður hér rakinn nánar einn kæru- liður þingsályktunartillögunnar og varpað ljósi á líklegar afleiðingar þess að hann nái fram að ganga. Veruleg hætta fyrir fjármálakerfið Ráðherrunum er í einum ákæru- liðinum gefið að sök að hafa sýnt al- varlega vanrækslu fyrir að hafa ekki haft frumkvæði að því ,,að inn- an stjórnkerfisins væri unnin heild- stæð og fagleg greining á fjárhags- legri áhættu sem ríkið stóð frammi fyrir vegna hættu á fjármálaáfalli“. Þessi ákæruliður byggist á nokkrum meginatriðum. Í fyrsta lagi á því að til staðar hafi verið hætta fyrir ríkið vegna mögulegs fjármálaáfalls. Í öðru lagi er á því byggt að hættan fyrir fjár- málakerfið hafi átt að vera ráðherr- unum sýnileg, þeir hafi haft vitund um hana en ekki brugðist við henni, þrátt fyrir að hafa verið það unnt. Ásetningi eða stórfelldu hirðuleysi ráðherranna er um að kenna að mati flutningsmanna tillögunnar. Rétt er að taka fram að það er ekki refsiskilyrði athafnaleysis að athöfn hefði afstýrt hruni bankakerfisins. Það er nú svo að mannleg tilvera er skrýtið fyrirbæri. Ekki er nóg með að sumir hlutir gerist nær aldrei heldur þá þegar þeir gerast eiga þeir til að endurtaka sig. Þannig vill til að með dómi Hæstaréttar frá 16. júní 2010 í svo- nefndu gengistryggingarmáli varð til veruleg hætta fyrir fjár- málakerfið á Íslandi (í annað sinn á tveimur árum). Hættan skapaðist vegna þess að dómurinn komst að þeirri niðurstöðu að verðtrygging lána með bindingu við erlenda gjaldmiðla væri óheimil. Ríkisstjórn Íslands hafði komið nýja bankakerf- inu á fót m.a. með því að færa lána- söfn upp á nokkur hundruð millj- arða frá gömlu bönkunum inn í þá nýju, en mörg þessara lána voru einmitt með verðtryggingu í einu formi eða öðru sem líkja má við þá sem dómurinn sagði ólöglega. Í kjölfar dómsins kom nefnd um fjármálalegan stöðugleika saman og mat það svo að vissar líkur væru á því að allt íslenska bankakerfið myndi hrynja að nýju. Það færi á endanum eftir því hversu víðtækt fordæmisgildi dómur Hæstaréttar myndi hafa fyrir eignasöfn bank- anna. Af þessu tilefni var boðað til fundar í stjórnarráðinu með for- mönnum allra flokka. Alvarleiki málsins draup af andlitum embætt- ismanna og ráðherra. Mér varð á að spyrja hver bæri eiginlega ábyrgð á því að svona væri komið en fékk fá svör. Fram kom að Fjármálaeft- irlitið væri í óða önn að afla nauð- synlegra upplýsinga til að átta sig betur á stöðunni. Fór svo að Seðla- bankinn og Fjármálaeftirlitið gáfu út leiðbeinandi tilmæli til fjármála- fyrirtækjanna um það, hvernig meðhöndla ætti lánin í bókum bank- anna þar til úr óvissunni yrði skor- ið. Dómur Hæstaréttar frá því í september hefur svo aftur dregið stórlega úr þessari hættu. Ríkisstjórnin óundirbúin Landsmönnum öllum var ljóst, að ríkisstjórnin var algerlega óund- irbúin er dómurinn var kveðinn upp í júní. Þó höfðu legið fyrir lögfræði- álit bæði frá Seðlabankanum og við- skiptaráðuneytinu í heilt ár. Fjár- mála- og forsætisráðherrar hafa ekki enn fundið álitin á sínum skrif- stofum, en út frá því hlýtur að mega ganga að þeir hafi fengið um þau vitneskju. En hvað sem líður álit- unum og vitneskju um þau mátti ríkisstjórninni í það minnsta vera ljóst að mál hafði verið höfðað og að dómur myndi falla í Hæstarétti um þetta mikilvæga álitamál. Allar að- stæður kölluðu á að ríkisstjórnin hefði miklar áhyggjur af því ef lánin stæðust ekki lög. Ekki bara fyrir hönd ríkissjóðs heldur fjár- málakerfisins alls. Engu að síður lét ríkisstjórn Jó- hönnu Sigurðardóttur undir höfuð leggjast að láta vinna „heildstæða og faglega greiningu á fjárhagslegri áhættu sem ríkið stóð frammi fyrir vegna hættu á fjármálaáfalli“. Í öllum mikilvægum atriðum er hér um sambærilegt tilvik að ræða við það sem tillaga um ákærur gegn fyrrverandi ráðherrum byggist á. Hættan fyrir fjármálakerfið og rík- issjóð var til staðar, hún var fyr- irsjáanleg og ekkert var aðhafst. Það þarf ekki einu sinni að rann- saka neitt. Atvik málsins liggja öll fyrir. Eitt skal yfir alla ganga Verði þeirri stefnu fylgt sem lagt er til í þingsályktunartillögunni um ákærur er Alþingi komið í algerar ógöngur. Það er tilgangur þessara greinaskrifa að forða því að það gerist. Því öllum má vera ljóst að verði tillagan samþykkt verður eitt yfir alla að ganga. Þá verður ekki aftur snúið, heldur verður að ganga þá braut, sem þá hefur verið farið inn á, til enda. Til að ýtrustu sanngirni sé gætt, jafnræðis í framkvæmd laga og því fordæmi fylgt sem í uppsiglingu er, er þá rétt að í upphafi haustþings verði lögð fram ákæra á hendur Jó- hönnu Sigurðardóttur forsætisráð- herra og Steingrími J. Sigfússyni fjármálaráðherra til embættismissis og eftir atvikum sekta og fangels- isvistar, gegn Gylfa Magnússyni, fyrrverandi viðskiptaráðherra, til sekta eða fangelsisvistar, í öllum til- vikum vegna embættisbrota sam- bærilegra þeim sem tillögur liggja fyrir um í þinginu. Samræmisins vegna væri líklega rétt að málið tæki einnig til Össurar Skarphéðinssonar, utanrík- isráðherra, þó ekki væri nema bara fyrir það að ,,hafa ekki haft frum- kvæði, annað hvort með eigin að- gerðum eða tillögum til annarra ráðherra, að því að slík greining væri unnin“, svo notað sé orðalag úr þingsályktunartillögunni sem liggur nú fyrir þinginu. Því má ekki heldur gleyma að ekki er ,,samræmi milli lögboðins valds og raunverulegs valds“ ráðherrans. Þess má geta að hér hefur af handahófi verið valið eitt atvik af mörgum sem til álita koma með hliðsjón af lögum um landsdóm og ráðherraábyrgð úr starfstíð núver- andi ríkisstjórnar. Af nógu er að taka. En vonandi verður óþarfi að velta því frekar fyrir sér, þingmenn hljóta að sjá að Alfreð Gíslason hafði lög að mæla. Landsdómur Eftir Bjarna Benediktsson » Öllum má vera ljóst að verði tillagan samþykkt verður eitt yf- ir alla að ganga. Þá verður ekki aftur snúið, heldur verður að ganga þá braut, sem þá hefur verið farið inn á, til enda. Bjarni Benediktsson Höfundur er formaður Sjálfstæðisflokksins.

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.