Hamar - 01.06.1958, Blaðsíða 19

HAMAR
19
Jngól$ur ‘Jlygmring ^ramkvcemdastfóri:
Brot úr verzlunarsögu
Hafnarfjarðar
Nýtízku kaupför við bryggju í Hafnarfirði.
Inngangur.
Landnámsmenn þeir er Island
byggðu. fluttu með sér nokkuð
af búfé og nauðsynlegustu hlut-
um til bústofnunar, sem hlaut
þó að vera mjög takmarkað,
vegna skipakosts og hins erfiða
og hættulega ferðalags frá Nor-
egi til íslands, enda fóru menn
fljótlega utan aftur til þess að
afla sér frekari nauðsynja, er
ekki var hægt að veita sér í
landi, þar sem komið var að öllu
óbyggðu. Var því lítið um út-
flutning að ræða fyrstu árin,
meðan bústofn var að fjölga,
en ullin unnin í vaðmál mun
lengi vel hafa verið helzti gjald-
eyrir Islendinga þá, af afurðum
búa þeirra. Ymsir lögðu í vík-
ing og höfðu oft mikið herfang,
er skipt var á í ýmsa þá hluti
er mest þurfti við svo sem mat-
föng, trjávið og skip er hægt
var að sigla á milli landa. Var
varningur þessi seldur lands-
mönnum og fóru sumir skipa-
eigendur í verzlunarferðir og
voru kaupmenn kallaðir. Héld-
ust siglingar þessar uppi bæði
af íslendingum og svo af Norð-
mönnum út þjóðveldistímabilið,
en með gamla sáttmála var svo
ákveðið að minnst 6 hafskip
skyldu sigla til landsins árlega
að forfallalausu. Með samningi
þessum má segja að íslendingar
hafi að mestu hætt siglingum,
því auðvitað var það tilætlun
Norðmanna að verzlunin við Is-
land kæmi í þeirra hendur og
Björgvinarkaupmenn nutu þar
mest af, enda til þess ætlast og
áréttað síðar með frekari laga-
boðum. Aðrar þjóðir höfðu og
hug á verzlun við Islendinga,
svo sem Englendingar og þjóð-
verjar, en Norðmenn lögðu
bann við, þótt stundum væri
brotið. En eftir að Hansasam-
bandið var stofnað af 70 þýzk-
um borgum 1367 fóru Norð-
menn mjög halloka í viðskiptum
sínum við þá og stunduðu
Hansastaðamenn bæði verzlun
og fiskveiðar við Island fram
eftir öldum.
lngólfur Fhjgenring.
Haínarfjörður verzlunar-
staður.
Hafnarfjarðar er lítt getið í
annálum fram undir árið 1400,
en eftir það kemur hann mjög
við sögu, t. d. lágu 6 ensk skip
í Hafnarfirði sumarið 1415 og í
annálum er greint frá því að
eigi færri en 25 ensk skip hafi
brotið hér við land vorið 1419,
hafa þetta að líkindum flest
verið fiskiskip. — Baráttan um
verzlunina milli Englendinga og
Þjóðverja varð afarhörð og
annálar herma að árið 1515
hafi eitt sinn komið saman
í Hafnarfirði 300—400 Englend-
ingar, kaupmenn og þeirra fólk
og skipverjar af enskurn skip-
um. 1518 var orrusta með Eng-
lendingum og Hamborgurum.
Féll margt manna úr liði beggja,
en Þjóðverjar sigruðu og eftir
þetta höfðu þeir bækistöðvar í
Oseyri.
Ekki réðu Danir mikið við
yfirgangsmenn þessa og gekk
á ýmsu milli þeirra þar til árið
1602, er einokurverzlunin
danska hélt innreið sína og stóð
það herfilega verzlunarástand
til ársins 1787 er hún var gefin
frjáls öllum þegnum Danakon-
ungs. Hafnarfj. kemur að sjálf-
sögðu mjög við sögu á þessu
tímabili, en ekki er ætlunin að
rekja það í þessari grein. —
Þegar einokuninni létti voru
ýmsar ráðagerðir uppi til þessa
að bæta verzlunarástandið í
landinu sem ásamt óáran af
náttúrunnar völdurn hafði
drepið dáð og dug í mönnum,
en vonleysið eitt eftir. Danskur
maður að nafni Carl Bontoppid-
an samdi og gaf út merkilegt
rit sem nefndist „Samlinger til
Handels Magasin for Island.“
Eru í riti þessu ýmsar ábend-
ingar til úrbóta á verzlun og
fiskveiðum ritað af þekkingu og
góðvilja til íslendinga, enda
hafði Pontoppidan verið hér
verzlunarstjóri hjá „Almenna
verzlunarfélaginu“ og konungs-
verzl. síðari frá 1766—1781. í
riti þessu eru mjög fróðlegar
verzlunarskýrslur um út- og
innflutning og sést þar að Hafn-
arfjörður hefur verið í tölu
þeirra hafna; er mest fluttu út
af sjávarafurðum.
Bjarni Sívertsen.
Með komu Bjarna Sívertsen
árið 1794 urðu þáttaskil í verzl-
unarsögu Hafnarfj. Hann rak
hér mikla útgerð, skipasmíðar
og verzlun um 40 ára skeið. Fisk
veiðar voru stundaðar héðan á
þilskipum og fiskurinn þurrkað-
ur, seldur og fluttur á stærri
skipum Bjarna til Spánar,
Frakklands, Englands og Dan-
merkur og fluttu þau til íslands
nauðsynjar handa verzl. Bjarna.
Er af ýmsum frásögnum sýnt að
Bjarni riddari hefur rekið um-
fangsmikla verzlun og voru skip
hans í förum að sækja fisk til
Vestmannaeyja, Grindavíkur, í
Selvog svo og í verstöðvar við
Faxaflóa, en vörur voru um
leið fluttar til þessara staða. —
Bjarni Sívertsen var að öllu hinn
merkasti maður og í verzlunar-
sögu Hafnarfjarðar mun hann
seint gleymast. Svo sem kunn-
ugt er hefur verið gerð brjóst-
mynd af honum og stendur hún
í Hellisgerði.
Tuttugasta öldin.
Alla 19. öldina ráku danskir
kaupmenn flestar verzlanir hér
og voru verzlunarstjórar ýmist
íslenzkir eða danskir. Innlendir
kaupmenn voru þó nokkrir á
þessu tímabili og þegar kom
fram um aldamóitn 1900 munu
íslenzkir kaupmenn vera orðn-
ir í meiri hluta og í dag eru all-
ir kaupmenn hér innlendir
menn. Löngun var það svo að
saman fór útgerð og verzlun,
en nú er svo komið að þetta er
að mestu aðskilið, en auk þess
er verzlun meira sundurgreind
en áður var. Svo nefndar sér-
verzlanir selja ákveðna vöru-
tegund, en áður voru allar
vörur sem verzlanir höfðu á
boðstólum afgreiddar í sömu
búðinni. — Flestar verzlanir
hér í bæ eru í eign einstakl-
inga, en kaupfélög hafa verið
rekin hér um 50 ára skeið.
Verzlunarvörur eru nálega all-
ar keyptar frá heildarverzlun-
um í Reykjavík og er að sjálf-
sögðu allmikill kostnaður á
vöruakstri til Hafnarfjarðar. Á
fyrri öldum og allt fram til
1915 fluttu verzlanir inn vör-
ur sínar, ýmist með skipum
er höfðu fastar áætlanir, eða
skip væru leigð til flutninganna
og þá helzt lítil seglskip útlend.
Salt, kol, og timbur var og flutt
inn í heilum förmum. Þurfti
mikið af þess háttar varningi
þar sem útgerð þilskipa og vél-
skipa var mjög mikil og timb-
urflutningur jókst að mun, þeg-
ar bærinn tók að byggjast veru-
lega eftir aldamótin, enda flest
hús þá gerð úr timbri. Nú, þeg-
ar hús eru almennt gerð úr
steini, þarf því mikið af sem-
enti, sem ýmist er flutt hing-
að á sjó eða landi. — Við-
skiptamenn verzlana í bæn-
um eru bæjarbúar og nokkrir
úr næsta nágrenni, en afttu: er
nokkuð af iðnaðarvarningi seld-
ur víða um land svo sem raf-
tæki frá „Rafha“, ýmisleg timb-
ursmíði frá timburvinnustofum
og byggingarsteinar og pípur
úr steinsteypu. Annars er iðn-
aður hér helzt til fáskrúðugur
og veldur þar um, að nokkru
nálægð Reykjavíkur, sem þó að
surnu leyti er til hagsbóta. fyrir
Hafnfirðinga, en oft vill brenna
við að bæjarbúar verzli óþarf-
lega mikið í Reykjavík, því yf-
irleitt er verðlag í smásölu þar
sízt hagstæðara en hér og því
oft „farið yfir lækinn til að
sækja vatn“.
Ibúafjöldi hér í bæ hefur
meira en fjórfaldast síðustu 50
árin og verzlunin stækkað að
sama skapi, en útgerð ekki auk-
ist eins og skyldi, því sá atvinnu
vegur er þó undirstaða mikillar
verzlunar og atvinnu. Ekki er
mér kunnugt um innflutning og
útflútning á vörum í Hafnar-
firði síðustu 50 árin, en telja má
víst að útflutningur hafi oftast
verið miklu meiri en innflutn-
ingurinn. Það byggist alveg
á framleiðslu sjávarafurða og
verzlun þá í beinu hlutfalli
þar eftir. Séu aflabrögð og verð-
lag á fiski gott, þá blómgast öll
verzlun að sama skapi. Fyrir 50
árurn var nálega engin pen-
(Framliald á bls. 20)
Skip á Hafnanfjarðarhöfn 1907—1908.
Frá Hafnarfirði fyrir aldamót.