Morgunblaðið - 01.06.2011, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 1. JÚNÍ 2011
Aðdáendur Þeir voru með stjörnur í augunum sumir strákarnir sem fengu eiginhandaráritanir hjá Eiði Smára og félögum eftir opnu æfinguna í gær hjá íslenska landsliðinu í knattspyrnu.
Eggert
Siv Friðleifsdóttir
og fleiri þingmenn
hyggjast nú færa
megnið af tóbakssölu
landsins niður í hinn
ábatasama en ofbeldis-
fulla og miskunn-
arlausa svarta markað.
Þetta á að gerast með
lögbanni á sölu tóbaks
í venjulegum versl-
unum og söluturnum.
Þeir sem starfa á hin-
um svarta markaði nú
hljóta að gleðjast yfir
þessari vænu búbót og
vona að alþingismenn
láti glepjast af tækifær-
ismennsku og elting-
arleik við pólitískan
rétttrúnað og afgreiði
hið hræðilega laga-
frumvarp með hraði, og
helst án umræðu.
Svarti markaðurinn
hefur tekið vel við sér
síðan í hruninu 2008 og
síðan ákveðið var að stefna hraðbyri að sósíalísku
þjóðskipulagi hér á landi. Gjaldeyrissala er nú
stunduð þar af miklum móð enda gjaldeyrishöftum
fylgt eftir af meiri ofstopa en elstu menn muna frá
fyrri tíð slíkra hafta. Viðskipti með reiðufé eiga sér
nú stað í mun ríkari mæli en fyrir örfáum misserum
og mun víðar, t.d. á hárgreiðslustofum, smur-
stöðvum og verkstæðum. Í tilraun sinni til að hrifsa
stærri sneið af minnkandi köku standa yfirvöld nú
frammi fyrir því að kakan er orðin agnarsmá. Það
var fyrirsjáanlegt þegar lagt var af stað með inn-
leiðingu allsherjar sósíalisma hér á landi, en nú er
það veruleikinn sem blasir við.
Dekstur yfirvalda við hinn svarta markað er að
mörgu leyti skiljanlegt, í ljósi þess að fáir þingmenn
kunna nokkur skil á grunnatriðum hagfræðinnar.
Almenningur þarf hins vegar að gera meiri kröfur
til sjálfs sín en hann gerir til þingmanna sinna og
setja spurningarmerki við hinn gegndarlausa yf-
irgang yfirvalda gegn frjálsum samskiptum og við-
skiptum fólks og fyrirtækja þess. Menn geta ekki
búist við því að innleiðing sósíalisma hafi aðrar af-
leiðingar en sósíalisma. Menn geta ekki búist við
því að hinn íslenski sósíalismi endi öðruvísi en sósí-
alismi annarra landa – með gjaldþroti alls og allra.
Eftir Geir
Ágústsson
»Menn geta
ekki búist
við því að inn-
leiðing sósíal-
isma hafi aðrar
afleiðingar en
sósíalisma, og
þar með gjald-
þrot alls og
allra.
Geir Ágústsson
Höfundur er verkfræðingur.
Siv og svarti
markaðurinn
Benghazi | Nýlega flaug ég til
Benghazi til að hitta bráðabirgða-
þjóðarráð Líbíu í heimsókn, sem
skipulögð var af Catherine Ash-
ton, sem fer með ytri mál Evrópu-
sambandsins, og bandamönnum í
NATO. Ég var fyrsti vestræni ut-
anríkisráðherrann sem fór til Líb-
íu eftir að neyðarástandið skall á.
Það sem við mér blasti minnti mig
á land mitt fyrir 20 árum þegar
fyrstu frjálsu kosningarnar í Pól-
landi fóru fram einum sex mán-
uðum fyrir fall Berlínarmúrsins sem varð
tákn fyrir lok kalda stríðsins.
Þjóðir sem eru að losna undan alræðis-
stjórn – með friðsamlegum hætti í Póllandi
1989, blóðsúthellingum í Líbíu í dag – glíma
við ákvarðanir sem marka framtíð þeirra
næstu áratugi. Hvernig á að fara með mestu
misindismenn og öryggislögreglu fyrri
stjórnar og eitruð skjalasöfn þeirra? Á að
banna gamla valdaflokkinn? Hvernig á að
tryggja borgaralega, lýðræðislega stjórn á
her og lögreglu? Hvaða hlutverki á trú að
gegna í opinberum málefnum? Á stjórnar-
skráin að koma á forsetaveldi eða þingræði?
Kommúnistaheimurinn fyrrverandi tók
þessar ákvarðanir fyrir 20 árum. En þær
voru mjög ólíkar – til góðs eða ills – í Pól-
landi, Ungverjalandi, Eystrasaltsríkjunum,
fyrrverandi Sovétríkjunum, Mið-Asíu og
Austur-Þýskalandi. Niðurstöðurnar mynda
mikilvægan gagnagrunn reynslu. Arabískir
umbótasinnar í dag geta lært af velgengni
okkar – og forðast mistökin.
Við þekktum eymd kommúnismans í Mið-
Evrópu. Um leið vissum við hvað við vildum
að kæmi í staðinn – kerfi byggt á nútíma-
legum, evrópskum gildum lýðræðis og mark-
aðar. Það kostar tíma, aga, sársauka og þol-
inmæði að smíða innviði lýðræðis, en það
borgar sig. Í júlí mun Pólland taka forsæti í
Evrópusambandinu í fyrsta skipti; við höfum
unnið fyrir þeirri ábyrgð að hafa forustu í
málefnum Evrópu næstu sex mánuði.
Pólland lærði af reynslunni að það er mun
auðveldara að krefjast breytinga og bjóða
kúgurum byrginn en að setja fram og inn-
leiða skýra og skynsamlega áætlun um betri
framtíð. Kröfur almennings um frelsi ganga
ekki alltaf eftir: í ringulreiðinni geta öfl
afturhalds látið til skarar skríða. Fall keis-
arans í Íran hafði hrikalegar afleiðingar þar í
landi. Hvíta-Rússland fékk sjálfstæði 1991,
en frá 1994 hefur Alexander Lukashenko
forseti kinnroðalaust hampað táknum
kommúnismans – og aðferðum – til að halda
völdum. Þar á Evrópa óunnið verk.
Ég sagði þeim að við teldum þjóðarráðið
vera okkar nýju lögmætu viðmælendur í
Líbíu og værum reiðubúin til að styðja það
en í staðinn gerðum við ráð fyrir því að ráðið
ynni að því að koma á ákjósanlegustu stöðl-
um gagnsærrar lýðræðisstjórnar. Þeir
þyrftu að átta sig á því að þeir þurfa áætlun
– byltingartímar eru tækifæri, sem þarf að
grípa. Pólland gæti hjálpað með því að bjóða
embættismönnum þjóðarráðsins þjálfun.
Eftir þessa heimsókn eru skilaboð mín til
Evrópuleiðtoga tvíþætt. Í fyrsta lagi er
bráðabirgðaþjóðarráðið besti kosturinn sem
við höfum fyrir framtíð Líbíu. Leiðtogar
þess vinna saman að átaki um að koma á
raunverulegum umbótum, sem voru óhugs-
andi fyrir nokkrum mánuðum. Þeir eiga
kröftugan stuðning umheimsins skilinn.
Í öðru lagi þarf svæðið að finna eigin leið
til frelsis og árangurs þótt Evrópa hafi mikið
að bjóða, fjárhagslegan stuðning, ráð og
þjálfun. Við skulum nálgast þetta verkefni í
besta anda evrópskrar einingar, en einnig af
ákveðinni auðmýkt. Fyrrverandi komm-
únistaríki Evrópu geta komið með sérstakt
framlag til umbótanna í Norður-Afríku.
Fyrst og fremst skiljum við að varanlegar
umbætur krefjast þess að orka eigin þjóðar
verði virkjuð og að ekki er hægt að reiða sig
á vel meinandi en ómarkvissa aðstoð að utan.
Pólland er tilbúið að taka forustu bæði á
eigin vegum og í forustuhlutverki í ESB.
Lech Walesa, fyrrverandi forseti, heimsótti
til dæmis nýlega Túnis og var það hluti af
pólskri áætlun til að aðstoða Túnisbúa við að
koma á traustum stjórnarskrárumbótum og
kosningalögum.
Íbúar Norður-Afríku vita hvað þeir vilja
ekki – og hvað þeir munu ekki sætta sig við.
En þeir eiga í erfiðleikum með að átta sig á
hvað þeir vilja og hvernig eigi að koma því á.
Eins og ég sá í Benghazi eru góðar líkur á að
verðandi leiðtogar Líbíu verði góðir,
raunsæir samstarfsmenn um góða og raun-
sæja stefnu.
Nú krefjast milljónir
manna um alla Norður-
Afríku að hafa sitt að segja
um örlög sín. Hvert land vill
breytingar og komast fram á
við. Í Marokkó hefur konung-
urinn lofað stjórnarskrárbót-
um, þar á meðal tryggingu
fyrir því að almenningur fái
að taka þátt í ákvörðunum á
landsvísu, sjálfstæðu réttar-
kerfi og nýju sveitarstjórnar-
valdi. Þessar yfirveguðu um-
bætur þar sem gert er ráð
fyrir þátttöku fólksins gætu
verið öðrum fyrirmynd. Og umbótasinnar í
arabaheiminum hafa fengið gríðarlegan
stuðning frá Katar, sem hefur veitt fordæmi
um styrka forustu, sérstaklega í Líbíu, en
einnig í gegnum fréttarásina Al Jazeera –
raunverulegt afl til breytinga á svæðinu.
Í Líbíu fer fram blóðug barátta milli fólks,
sem vill breytingar, og örvæntingarfullrar,
gráðugrar stjórnar, sem er staðráðin í að
halda völdum eftir gegndarlausa óstjórn í 40
ár. Öryggisráð Sameinuðu þjóðanna hefur
með stuðningi Arababandalagsins leyft notk-
un allra leiða til að vernda Líbíumenn fyrir
grimmd eigin leiðtoga. Bandamenn okkar í
NATO gripu til viðeigandi hernaðaraðgerða
til að stjórn Moammars Gaddafis gæti ekki
ráðist að borgaralegum skotmörkum. Ríkis-
stjórnir um allan heim hafa fryst ólöglegar
eignir, sem stjórnin hefur komið fyrir erlend-
is – peninga sem ætti að nota til að hjálpa
stjórnarandstöðunni að reisa nýtt samfélag.
Ég fór til Benghazi til að leggja mat á fyr-
irætlanir og trúverðugleika bráðabrigðaþjóð-
arráðsins og stjórnarandstöðunnar í Líbíu.
Við komum með lyf og gögn fyrir lækna-
miðstöðina í Benghazi, þar sem gert er að
sárum fólks vegna átakanna í Misrata og víð-
ar.
Við borðið sátu ólíklegir bandamenn: sumir
höfðu verið háttsettir embættismenn í stjórn
Gaddafis, aðrir höfðu verið dæmdir til dauða
og dúsað mörg ár í fangelsi. Þeir sameinuðust
í skilningnum á því að land þeirra ætti skillið
nýtt upphaf. Þetta minnti mig á „hring-
borðið“ í Póllandi 1989 þegar Samstaða sat
með valdhafandi kommúnistum til að semja
um endalok stjórnarinnar.
Ég ræddi hreinskilnislega við formann
þjóðarráðsins, Mustafa Abdul Jalil, varafor-
manninn Abdul Hafez Ghoga, og varnar-
málaráðherra þjóðarráðsins Jalal Dheili, sem
er fyrrverandi pólitískur fangi. Þeir voru
þakklátir fyrir afskipti alþjóðasamfélagsins
en lýstu með átakanlegum hætti hinu mikla
manntjóni sem Gaddafi hafði valdið eigin
fólki.
Eftir Radoslaw Sikorski » Íbúar Norður-Afríku vita
hvað þeir vilja ekki – og
hvað þeir munu ekki sætta
sig við. En þeir eiga í erfið-
leikum með að átta sig á hvað
þeir vilja og hvernig eigi að
koma því á.
Radoslaw Sikorski
Höfundur er utanríkisráðherra Póllands.
©Project Syndicate, 2011.
www.project-syndicate.org
Framlína lýðræðisins