Svart á hvítu - 01.10.1977, Blaðsíða 29

Cecil Taylor.
hann blandar saman evrópskri nútímatónlist og
djassi. Þetta minnir á mál sem mikið var blásið upp í
kringum 1960. Dave Brubeck og aðrir hvítir
Vesturstrandardjassistar reyndu aó auka virðingu
djass sem listforms með því að gera hann
,,klassískan“. Galdurinn var að sækja aftur í aldir
form, aóferöir og hugmyndir. Þannig notfærði
Brubeck sér kontrapúnktinn líkt og í barock. Aftan
á plötuumslögum hans skrifuðu menn meö nöfnum
eins og dr. Wesley La Violette lofgreinar um að
Brubeck væri að „stúdera" með evrópskum fræði-
mönnum eða tónsmiðum. Lögin voru kölluð fúgur,
concerti, divertimentos og rondos. Það skal ekki
lagður dómur á það hvort þessi sókn í klassikina
hjá vesturstrandarmönnum hafi verið merkt tillegg
til djasssköpunar. Hitt er augljóst aö grundvallar-
munur er á tilraunum Brubecks og Taylors. Taylor
hafði kynnt sér evrópska tónlistarhefð og áhrif
hennar á mótun sérstæðs stíls hans var töluverð.
En til grundvallar lá tónlistarhefð svertingja og
þessi áhrif voru einungis einn óaðskiljanlegur hluti
heildarútkomunnar. Áhrifin eru notuð til frekari
sköpunar sem er í grundvallaratrióum frábrugðin
því aö djassa Bach. Meginmunurinn er að Taylor
notar evrópsk áhrif til þess að víkka tjáningarsvið
sitt, en hjá Brubeck og fleirum er þetta aðferð til
þess að gera djassinn „virðulegan".
Ornette Coleman
Andstætt Coltrane og Taylor bjó Ornette Col-
eman við sára fátækt í æsku. Hann gekk ekki í
tónlistarskóla eins og hinir tveir fyrrnefndu, en fékk
þó einhverja leiðsögn í High School. Móðir hans
þurfti að leggja hart að sér til að safna fyrir saxófón
handa honum. Strax á unglingsárum varð hann
fyrirvinna fjölskyldunnar. Hann ólst upp í smáborg í
Texas, Fort Worth. Þetta er á því svæði þar sem
kynþáttahatrið er hvað mest. Allt frá 15 ára aldri lék
hann á knæpum hvítra og komst upp á lag með að
spila hvað sem var. Að leika á þessum knæpum var
mikil þolraun, því í augum þessara
manna úr hvítri lágstétt voru slagsmál og
skemmtun eitt og hið sama. „Ég sá hvernig menn
voru stungnir með rýtingum, skotnir með byssu
og drepnir" segir Coleman sjálfur um hljómlistaferil
sinn á knæpunum í Fort Worth. En hann var fyrir-
vinna fjölskyldunnar og gat ekki hætt.
Coleman var búinn að móta sinn persónulega stíl
17 ára gamall. Tónlist hans var (og er) mjög mótuð
af Be-bob og Rhythm & blues þessa tíma. Hann
komst fljótlega aö því, aö framsækin tónlist hans
átti ekki upp á pallborðið í næturklúbbum hvítra í
Fort Worth og jafnvel ekki á sumum negra-
skemmtistöðunum heldur. Hann ákvað því að segja
skilið við fæðingarbæ sinn. Hann átti ekki um
marga kosti að velja. Hann réði sig fyrst í Sirkus-
flokk sem ferðaðist milli borga. ( kringum sirkusinn
var ofbeldi og fjárhættuspil daglegt brauð og þetta
voru engan veginn heppilegar aðstæður fyrir til-
raunagjarnan djassleikara. „Ég kynntist stöðum og
sá atburði, sem mér býður við að tala um enn þann
dag í dag. Þetta var versta starf sem ég hef nokkru
sinni verið í“ segir Coleman. Hljóðfæraleikur hans
varð fyrir aökasti frá hinum hljómlistarmönnunum
og við þetta bættist andúðin á honum sem svert-
ingja. Hann var því rekinn fyrir það að reyna að
kenna tenorsaxófónleikaranum Be-bob. Coleman
hélt til New Orleans, þar sem tónlist hans mætti
bæði skilningsleysi og fordæmingu. Nokkru síðar
fluttist hann til Los Angeles. Það voru mikil við-
brigði að komast út úr Suðurríkjunum. Coleman
hafði aldrei áður fengið aðgang að skemmtistöðum
hvítra öðruvísi en sem skemmtikraftur. Nú voru ekki
lengur skilti á skemmtistöðum, þar sem stóð að
negrum væri óheimill aðgangur. En hann komst að
því að kynþáttamisréttið fólst í öðru en þessu. Lög-
reglumenn voru t. d. gjarnir á að stöðva svarta á
25