Austurland - 23.12.1998, Blaðsíða 14

14
Jól 1998
Kvikmyndasýningamaður í meira en hálfa öld
Spjallað við Halldór Friðriksson á Eskifirði
Það þykir sjálfsagt mörgum ótrúlegt að einhver Austfirðingur skuli hafa fengist við kvikmyndasýningar ímeira en hálfa öld, en það er
engu að síður staðreynd að slíkur maður finnst á Eskifirði. Halldór Friðriksson lœrði að sýna kvikmyndir árið 1947 og síðast stóð liann
við sýningarvélina í Valhöll á Eskifirði í maímánuði á þessu ári. Það skyldi því engan undra að Halldór var gerður að heiðursfélaga
Félags sýningarmanna við kvikmyndahús á síðasta ári.
Halldór Friðriksson er fœddur á Eskifirði þann 5. nóvember árið 1918 og varð því áttrœður í nóvember sl.. I reyndinni sér enginn á
Halldóri að þar fari maður á nírœðisaldri því hann er í sannleika sagt bráðhress, fylgist vandlega með öllu sem er að gerast í
samfélaginu og hefur til þess skýra afstöðu.
Alla sína tíð hefur Halldór búið á Eskifirði. Hann er soiiur hjónanna Friðriks Arnasonar frá Högnastöðum og Elínborgar Kristínar
Þorláksdóttur seni var Húnvetningur að uppruna. Heimilið sem Halldór ólst upp á var gott en þar var ekki búið við ríkidœmi og má
nefna íþví sambandi að systkini Halldórs voru átta og sváfu þau öll ásamt foreldrunum í einu herbergi árum saman.
Fjórtán ára að aldri hóf Halldór sjómennsku en í land fór hann árið 1945 og lítið á sjó eftirþað. I landi starfaði Dóri við ýmislegt og
má íþví sambandi nefiia að árum samait vann hann í rörasteypu Lúthers Guðnasonar og eins var hann leitgi á hafnarkrananum. Arið
1971 réði Halldór sig sem húsvörð ífélagsheimilið Valhöll og þvt starfi gegndi hann íyfitr tuttugu ár.
Dóri hefur lengi verið afar virkur í söngstarfi á Eskifirði. Hann hóf að syngja í kirkjukórnunt 16 ára að aldri og syttgur enii í honum.
Eiitnig tók liann þátt íað stofna karlakórinn Glað á síiiuiit tínta og söng með hoituin á meðatt hann var við lýði. Reyndar var Glaður
mikilvœgur þáttur ífélagslífi Eskfirðinga árum saman og fyrir iitan það að halda söngskemmtanir stóð kórinn fyrir dansleikjahaldi.
Oft kom t.d. Svavar Benediktsson til Eskifjarðar frá Norðfirði á vegum Glaðs til að leika á dansleikjum á nýársdag. Þá voru venjulega
tveir Glaðsfélagar sendir fótgangandi á móti Svavari upp í Oddsskarð til að fylgja honum og Itjálpa honum að flytja harmonikkuna.
Halldór kvæntist Þóru Helgadóttur Kentp og eignuðust þau fjögur börn eit Þóraféll frá árið 1988.
Tíðindamanni Austurlands lék sérstök forvitni á að fá að lteyra sögu Halldórs Friðrikssonar sem kvikmyndasýningamanns en eins og
gefur að skilja sýitdi hanit ávallt kvikmyndir í hjáverkum meðfram erfiðum störfiim seitt hann sinnti.Hér á eftir fer frásögn Halldórs
um störfhans að sýningu kvikmynda.
í fyrsta sinn í bíó
Eg man það afar vel þegar ég fór
fyrst í bíó. Það mun hafa verið í
kringum 1925 en þá sýndi Guð-
mundur Jóhannesson, kaupmaður
hér á Eskifirði, kvikmyndir í sal
sem var í húsi Friðgeirs Hallgríms-
sonar. Guðmundur átti hand-
snúna kvikmyndasýningarvél og
sýndi þarna þöglar myndir en á
meðan á sýningu stóð lék norsk
kona, Elsa Randulff, á píanó.
Auðvitað var það mikil upp-
lifun að fara í fyrsta sinn í bíó en
ekki hvarflaði að mér þá að ég
ætti eftir að sinna kvikmynda-
sýningum áratugum saman.
Guðmundur Jóhannesson sýndi
kvikmyndir í húsi Friðgeirs um
nokkurt skeið en ég fór ekki oft á
sýningar hjá honum enda kostaði
25 aura inn og 25 aurar voru ekki
á hverju strái á þessum árum.
Kvikmyndasýningar á
stríðsárunum
Um eða uppúr 1940 kom Georg
Magnússon með rafknúna kvik-
myndasýningarvél til Eskifjarðar
og hóf kvikmyndasýningar í
skólanum. Eðlilega þótti það
mikil bylting að sjá kvikmyndir
sýndar með rafknúinni vél og
eins þótti talið skipta miklu máli.
Georg fékk fljótlega Hlöðve
Jónsson bakara til að sýna kvik-
myndir fyrir sig á Eskifirði en
hann kom upp aðstöðu til kvik-
myndasýninga á Reyðarfirði og
sýndi þar sjálfur. A Reyðarfirði
var margt um manninn á hemáms-
tímanum og erlendu hermenn-
irnir þar voru gríðarlega duglegir
að sækja bíó.
Undir lok hernámstímans
lögðust kvikmyndasýningar nið-
ur á Reyðarfirði og um líkt leyti
var hætl að sýna kvikmyndir á
Teikning afHalldóri sent honuni var fœrð að gjöf þegar hann átti
45 ára sýningarafmæli.
Eskifirði. Margir á þessum stöð-
um söknuðu þess að geta ekki
lengur farið í bíó.
Halldór gerist kvik-
myndasýningarmaður
Arið 1946 festi Davíð Jóhannes-
son, kaupmaður á Eskifirði, kaup
á nýjum kvikmyndasýningar-
tækjum og hóf að sýna kvik-
myndir í skólanum, en Davíð var
bróðir Guðmundar Jóhannesson-
ar sem fyrstur hóf að sýna kvik-
myndir á staðnum. Tækin sem
Davíð festi kaup á voru franskrar
gerðar og þóttu afar fullkomin.
Þegar Davíð hafði sýnt kvik-
myndir á Eskifirði um eins árs
skeið bauð hann mér og Eiríki
Ólafssyni að kaupa af sér sýn-
ingarbúnaðinn. Sagði Davíð að
hann skyldi kenna mér á tækin
þannig að ég fengji uppáskrifuð
réttindi sem kvikmyndasýning-
armaður. Akváðum við Eiríkur
að slá til og kaupa tækin og
skyldi ég læra að fara með
þau. Þegar í upphafi ræddum
við Eirfkur um það að við
skyldum ekki eingöngu nota
tækin á Eskifirði heldur
skyldum við einnig fara
með þau á Reyðarfjörð og
Fáskrúðsfjörð og sýna
kvikmyndir þar. Eiríkur átti
vörubíl og skyldi hann notaður
þegar við færum í kvikmynda-
sýningarferðir á Reyðarfjörð.
Enginn vegur var hins vegar frá
botni Reyðarfjarðar og út að
Kolmúla og því þurftum við að
fara á báti yfir að Kolmúla og
þaðan með bíl yfir Staðarskarð
og inn í Búðakauptún þegar við
sýndum myndir á Fáskrúðsfirði.
Við Eiríkur hófum kvikmynda-
sýningar á árinu 1947 og var okk-
ur afar vel tekið þegar við hófum
sýningar á Reyðarfirði og Fá-
skrúðsfírði. Sýningamar voru
vel sóttar bæði af börnum og
fullorðnum. Til Fáskrúðsfjarðar
var gjarnan farið einu sinni til
tvisvar í mánuði og oftast sýndar
fimm myndir á fimm dögum.
Mestur kraftur í þessari starfsemi
okkar var á árunum 1954-1956
og þá kom jafnvel fyrir að ég
færi með tækin upp í Eiða og
sýndi þar bíó fyrir skólanemendur.
Við reyndum að sýna allskon-
ar myndir á þessum árum. Vin-
sælustu myndirnar hjá fullorðn-
um voru gjaman
sögulegar
m y n d i r
eins og
Ben Húr en eins voru gaman-
myndir alltaf vinsælar.
Rafmagnslaust á
Reyðarfírði
Á Reyðarfirði sýndi ég bíó í
Bretaskálanum sem notaður hafði
verið sem kvikmyndahús á stríðs-
ámnum. Vinur minn á Reyðar-
firði, Marinó Sigurbjömsson, sá
ávallt um að auglýsa bíó fyrir
okkur en við áttum margar góðar
hjálparhellur á staðnum.
Einu sinni þegar Marinó var
búinn að auglýsa bíó og komið
var fram á sýningardag hringdi
hann í mig og sagði að ekkert
þyrfti að hugsa um bíó því allt
væri rafmagnslaust á staðnum.
Eg sagði honum að ég kæmi yfir
í hvelli því við hlytum að geta
fengið lánaðan dýnamó og bjarg-
að okkur þannig. Við Eiríkur feng-
um dýnamó lánaðan og tengdum
hann yfir á viftureim í vömbíl
Eiríks og þannig gátum við
framleitt straum fyrir sýningar-
skálann.
Reyðfirðingar urðu ansi hissa
þegar það spurðist að það yrði
bíó þrátt fyrir rafmagnsleysið.
En við vomm ansi heppnir í þessu
tilviki því einmitt þegar sýningu
myndarinnar lauk brann dýna-
mórinn yfir og allir gengu í niða-
myrkri út úr bragganum.
Árið 1956 hófust kvikmynda-
sýningar í Félagslundi, nýju og
glæsilegu félagsheimili Reyð-
firðinga. Fest vom kaup á ágætum
sýningarbúnaði í félagsheimilið
og var ég fenginn til að sýna á
fyrsta starfsári þess.
Sýningarstaðir á Eskifirði
Þegar ég byrjaði að sýna kvik-
myndir á Eskifirði var sýnt í
skólanum en í kringum 1950
hófust kvikmyndasýningar í
Ungó eða Ungmennafélagshús-
inu sem var í eigu Ungmenna-
félagsins Austra. I Ungó var sýnt
alveg þar til kvikmyndasýningar
hófust í félagsheimilinu Valhöll
en Valhöll var vígð árið 1957.
Eg var strax ráðinn til að annast
kvikmyndasýningar í Valhöll og
hef sinnt því hlutverki síðan.
Það voru oft fjölsóttar kvik-
myndasýningarnar í Ungó og á
bamasýningunum gekk gjaman
mikið á enda áhersla lögð á að
sýna myndir með hetjum á
borð við Tarsan og Roy
Rogers. Þegar ég varð
áttræður orti bróðursonur
minn, Ellert Borgar Þor-
valdsson, um mig heljar-
mikinn brag sem mér
þykir vænt um. Eitt er-
indið í bragnum fjallar
einmitt um bíósýningarn-
ar í Ungó og það hljóðar
svo:
í Ungó var alltaf fjör,
indíána flaug mörg ör.
Gripið til byssu, ó boy,
er birtust þeir Trigger og Roy.
Tarsan í trjágreinum
oft fékk sér far
- og Dóri, hann var þar.
Eg notaði mín eigin sýningar-
tæki til ársins 1957 en þegar Val-
höll var byggð voru keypt sýn-
ingartæki í húsið. Kvikmynda-
sýningarvélin í Valhöll var keypt
af Laugarásbíói en hún var lítið
notuð þegar hún kom til Eski-