Austurland - 23.12.1998, Blaðsíða 18

18
Jól 1998
Pólsk. áströlsk. ensk oa finnsk jól
Fjölskrúðugir jólasiðir erlendra þjóða
Síöustu árin hefur erlendu fólki, sem hefur tekið sér búsetu hér á landi, fjölgað mikið. Þetta fólk liefur hlotið nafnið „nýbúar“ hjá
málspekingum og eru nýbúarnir af ýmsum þjóðernum. Misjafnt er hvort við Frónbúar fáum tœkifœri til að kynnast þessu fólki, en
margir eru hins vegar forvitnir um hagi og menningu erlends fólks sem hefur sest að hér á hjara veraldar. Olík menning ólíkra þjóða
endurspeglast með sérlega skýrum hcettiþegar um er að rœða helgi- og hátíðahald jólanna ogþví er mjög gaman að kynna sérjólaliald
annarra þjóða og fá þar með skemmtilega innsýn í menningu þeirra og siði. Hver veit nema við Islendingar með allt okkar jólastess
getum tekið okkur sitthvað úr jólahaldi annarraþjóða tilfyrirmyndar? Við skulum kíkja inn á nokkur heimili útlendinga íNeskaupstað
og á Seyðisfirði.
Pólskjól
Borða ekki kiöt og drekka ekki vín á jólunum
Á Egilsbraut í Neskaupstað hef-
ur hin pólska Pacak fjölskylda
búið um nokkurt skeið. Móðirin,
Anna, hefur búið hér í þrjú ár,
faðirinn, Piotr, í tvö ár, og börn
þeirra, þau Mikael, Monica og
Marcen, hafa verið hér í rúmt ár.
Fjölskyldan er komin hér til að
vera og þau hafa komið sér alveg
prýðilega fyrir. Bömin eru að
verða vel talandi á íslensku og
Anna og Piotr eru að læra, en
þykir ástkæra ylhýra erfitt viður-
eignar. Anna og Piotr vinna bæði
í fiski, en bömin eru að sjálfsögðu
í skólanum. Piotr vann í kola-
námu í Póllandi og var hans
hlutverk í námunum að sjá um
sprengingar. Þau segja atvinnuá-
standið í Póllandi vera mjög ó-
tryggt og að mikill munur sé að
vita hvað verði í buddunni um
hver mánaðamót.
Anna og Piotr segjast ætla að
hafa jólin sem pólskust. Blaða-
maður bað fjölskylduna að lýsa
fyrir sér pólsku jólahaldi eins og
þau þekkja það.
í Póllandi stendur jólaundir-
búningur ekki eins lengi yfir og
hér hjá okkur og láta flestir duga
að nota síðustu dagana fyrir jól
til undirbúnings. Anna segir Pól-
verja ekki skreyta eins mikið og
við þekkjum, láta oft duga að
setja bara upp jólatré, og það er
yfirleitt ekki gert fyrr en á að-
fangadag. Anna segir að yfir-
bragð aðfangadagsins sé ákaf-
lega létt og vingjarnlegt. Fólk
óskar hvert öðru gleðilegra jóla
þegar það mætist á götunum,
ókunnugum jafnt sem kunningj-
um. Pólverjar trúa því nefnilega
að ef maður hegðar sér illa á að-
fangadag, rífst eða slæst, þá
valdi það manni ógæfu allt næsta
árið. Því eru allir glaðir og góðir
á þessum degi.
Á aðfangadag er borðuð stór
máltíð eins og hjá okkur, þó að
innihald hennar sér dálítið ólíkt
því sem við þekkjum. Fyrir mat-
inn borðar fólk einskonar oblátur
og lýsir hlýhug sínum til hvers
annars. Gæludýr og húsdýr fá
líka oblátur, en þær eru bláar eða
bleikar, á meðan mannfólkið fær
hvítar. Áður en byijað er að borða
fara Pólverjar út undir bert loft
og líta til stjarnanna og þeir
verða að koma auga á a.m.k. eina
stjörnu áður en máltíðin getur
hafist. Ef ekki sést til himins
vegna skýjafars, sem Monica
segir reyndar að gerist næstum
aldrei, er sest að matarborðinu
og byrjað að borða. Á matar-
borðinu á aðfangadag eru tólf
tegundir af mat og eru þær tólf til
að minnast lærisveina Jesú.
Diskarnir eru alltaf einum fleiri
en viðstaddir, svo að hægt sé að
taka á móti gesti með litlum fyr-
irvara. Á aðfangadag borða Pól-
verjar ekki kjöt. Þeir borða sér-
staka súpu, og svo ftsk og salat í
aðalrétt ásamt ýmsu meðlæti.
Eftir matinn eru gjafimar opnað-
ar. Pólverjar eyða ekki stórum
hluta af lausafé sínu í gjafir,
heldur gefa þeir bara heimilis-
fólkinu gjafir og skiptir merking
gjafanna meira máli en verðgildi
þeirra. Eftir að gjafirnar hafa
verið opnaðar er slappað af
Robyn Vilhjálmsson er áströlsk
að uppruna. Hún hefur hins veg-
ar ekki búið í Ástralíu í hartnær
tuttugu ár og er hún búsett í Nes-
kaupstað ásamt íslenskum manni
sínum, Sigurði Vilhjálmssyni og
bömum þeirra, Vilhjálmi og Rósu
Dóru. Robyn er uppalin í bænum
Uraidla, sem er 600 manna land-
búnaðarþorp í um 50 mín. keyrslu
frá Adelaide. Blaðamaður bað
Robyn að lýsa fyrir okkur áströlsk-
um jólum, eins og hún man þau,
þó að erfitt sé að tala um sér-
áströlsk jól vegna þeirra fjöl-
mörgu þjóðarbrota sem búa í
Ástralíu.
Fyrsta merkið um jólin var iðu-
lega skrúðganga sem fram fór í
Adelaide fyrstu helgina í október.
Robyn segir fjölskylduna oft
hafa farið til Adelaide, enda þykir
50 mínútna keyrsla ekki tiltöku-
mál á hinum gríðarlegu víðáttum
þeirra andfætlinga. Fjölskyldan
lét sig því sjaldan vanta í skrúð-
gönguna. Skrúðgangan saman-
frameftir kvöldi og spjallað og
sungið. Á miðnætti fara Pólverj-
ar svo til messu og segir Anna að
fólk fari til messu hvort sem það
er trúað eða ekki.
Jóladeginum er svo eytt í
faðmi fjölskyldunnar. Fólk held-
ur sig heimavið og spjallar, syngur
stóð af ýmiskonar ævintýrafígúr-
um af ólíkum þjóðernum, allt frá
kínverskum drekum yfir í grísina
þijá. Skrúðgangan fer um allan bæ
og yfirleitt fylgjast um 200.000
manns með henni. Upp úr þessu
byrjaði svo jólaundirbúningur-
inn og jólaskrautið fór að birtast
í búðargluggunum og fólk fór að
huga að jólagjöfum. Robyn sagð-
ist oft hafa farið með foreldrum
sínum að hitta jólasveininn, sem
sat í einskonar helli í Adelaide og
tók við óskum barnanna um jóla-
gjafir og gaf þeim sælgæti (gegn
örlítilli þóknun frá foreldrunum
að sjálfsögðu). í lok október hófst
svo jólaundirbúningur á heimil-
inu. Þá voru bakaðar sérstakar
ávaxtabökur sem hellt er koníaki
yfir annað slagið svo þær geym-
ist vel. Á þeim tíma var einnig
búið til engiferöl, en nokkum
tíma tekur að ná rétta bragðinu
og því betra að hafa vaðið fyrir
neðan sig. Að sögn Robyn var
engiferölið bara drukkið á jól-
sálma og lög, leikur tónlist og
hugsar um lífíð og tilveruna. Mat-
urinn sem borðaður er á jóladag
er eldaður daginn áður, því þegar
kvöldmat er lokið á aðfangadag
vinna Pólverjar engin heimilis-
verk, þeir elda ekki og þrífa ekki,
heldur slappa þeir af í faðmi fjöl-
skyldunnar. Jólaborðið lítur því
svipað út og kvöldið áður, nema
að það er til siðs að hafa smá hey
á borðinu til að minna á jötuna
sem Jesús var lagður í. Á jóladag
er því ekki borðað kjöt frekar en
daginn áður og stranglega er bann-
að að drekka áfengi á þessum
degi. Pólverjar hafa líka þá
skemmtilegu þjóðtrú að dýrin
geti talað mannamál á jóladag,
þó að fjölskyldan segist reyndar
aldrei hafa orðið vitni að því.
Eiginlegri jólahátíð Pólverja lík-
ur með jóladeginum og er 26.
desember nánast eins og venju-
legur frídagur og hann notar fólk
gjaman til að heimsækja vini og
ættingja og gera sér glaðan dag.
unum og var það því mikill há-
tíðardrykkur, enda tíðkaðist ekki
að drekka gosdrykki. í byrjun
desember fór fjölskyldan svo að
skreyta. Skreytingamar fólust
ekki í stórum ljósaseríum eins og
hér tíðkast, heldur fyrst og ffemst í
jólatrénu. Jólatréð var yfirleitt
grein sem söguð var af stóm tré
(50-60 m. háu!) á landareign
fjölskyldunnar og var hún yfir-
leitt höfð úti í garði. Þetta var
siður hjá mörgum og krakkamir
skemmtu sér oft við að telja jóla-
tré ef þau keyrðu til Adelade.
Innan dyra var svo skreytt með
glitborðum o.fl.
Jólahald Ástrala fer að stærst-
um hluta fram utan dyra. Það er
vegna þess að jólin eru um há-
sumar og hitinn gjarnan um 38
gráður. Áströlsk böm halda þess
vegna jólin hátíðleg í sumarfrí-
inu sínu, en skólinn klárast upp
úr miðjum desember og hefst
ekki aftur fyrr en í febrúar. Robyn
segir þetta tímabil því alltaf hafa
verið mjög skemmtilegt. Jólin í
Ástralíu eru tími afslöppunar og
rólegheita, enda varla annað hægt
í hitanum.
Aðfangadagur er ekki haldinn
sérstaklega hátíðlegur í Ástralíu.
Pacak fjölskyldunni líkar vel á íslandi, en jólahald þeirra er
dálítið ólíkt því sem við þekkjum. Ljósm. SO
Áströlsk jól
Jól í 38 stiga hita