Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1991, Blaðsíða 51

Beygingarsamrœmi
49
Þótt þessar hugmyndir séu býsna óhlutstæðar er greinilega eitthvað
til í því að sérstök vensl séu á milli fallgjafa og fallþega hans (eins og
menn hafa auðvitað gert sér grein fyrir mjög lengi). Og reyndar má
hugsa um þessi vensl á mun „áþreifanlegri“ hátt en þann sem nú var
lýst. Það er sem sagt nokkuð nærtækt að líta svo á að föll „ferðist" eftir
sérstökum formgerðarbrautum sem við getum kallað fallbrautir (sbr.
Halldór Armann Sigurðsson 1989b).15 Þannig getum við t.d. gert ráð
fyrir að í (42) sé fallbraut frá sögninni til þolfallsandlagsins (Nl2) og
að þolfallið fari frá sögninni eftir þessari braut, þ.e. eftir brautinni so
S1 —> Nþ —> Nl2 í (42). Á sama hátt má þá gera ráð fyrir að þágufall
forsetningarinnar fari um brautina fs —> F1 -> NI3. Þar sem forsetningin
er „nær“ andlagi sínu (Nl3) en sögnin, „ver“ forsetningarfallið það
fyrir sagnarfallinu. — Reyndar er ekki nauðsynlegt að líta svo á að
sjálf föllin „ferðist“ eftir fallbrautum heldur nægir að gera ráð fyrir
að fallákvörðun geri það. Munurinn á þessu tvennu skiptir ekki máli
hér.
Yfirleitt stjómar fallgjafi fallþega sínum og því kemur oftast út á eitt
hvort hugsað er um fallmörkun sem stjómunarvensl eða fallbrautar-
vensl. Eins og rætt verður í 4.2 er þó ekki annað að sjá en setningar
með nefnifallsandlagi hafi fallbraut (frá hjálparbásnum til andlagsins)
sem ekki er unnt að fella undir stjómun og vírðist því heppilegra að
lýsa tengslum fallgjafa og fallþega sem fallbrautarvenslum en sem
stjórnunarvenslum. En það sem hér skiptir máli er fyrst og fremst að
fallbrautir varpa ljósi á tengsl hjálparbássins við nefnifall. Ég mun nú
rekja hvemig því víkur við.16
kvæmlega um hvaða fall er að ræða hverju sinni fer auk þess bersýnilega eftir orða-
safnseiginieikum höfuðsins sem úthlutar því.
Þessi hugmynd um fallbrautir á sitthvað sameiginlegt með kenningu um form-
Serðarbrautir sem bandaríski málfræðingurinn Richard Kayne hefur mótað (sjá Kayne
°4). Hugmyndin er aðeins sett fram óformlega hér (sbr. Halldór Ármann Sigurðsson
1989b).
Sjá þó nýlega tilraun (hjá Halldóri Ármanni Sigurðssyni 1990b) til að endurskil-
Sreina stjómunarhugtakið þannig að tengsl hjálparbáss og nefnifallsandlags falli undir
stJÓmun. Sé hins vegar lagður viðtekinn skilningur í stjómunarhugtakið, eins og hér
er gert, stendur það sem þama er sagt, þ.e.a.s. þá er útilokað að fella þessi tengsl undir
stjómun.