Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1991, Blaðsíða 98

96
Jón G. Friðjónsson
(45) a Fundafrelsi og málfrelsi var afnumið
b Eftirlit og umsjónmeð skipinu krefst þess að ...
c Gleði og stolt yfir sigrinum hafði tekið völdin
í þessum dæmum felur síðari liður hinna samsettu frumlaga í sér
nokkurs konar viðbót við hinn fyrri.9 Ekki er um það að ræða að tveir
sjálfstæðir liðir séu tengdir saman. í samræmi við þennan mun má gera
ráð fyrir tvenns konar tengingu nafnliða:
(46) a Viðurlagstenging (appositional coordination)
b Eiginleg tenging (non-appositional coordination)
í ensku er gert ráð fyrir að viðurlagstenging feli í sér eina heild, til
grundvallar liggi ein setning, enda sé sambeyging í eintölu möguleg:
(47) Your faimess and impartiality has/have been much apprecia-
ted
í eiginlegri tengingu liggja oft tvær setningar til grundvallar og aðeins
fleirtala er möguleg:
(48) What I say and what I think are my own affair
Þannig má færa rök að því að samsett frumlög séu ólík að því leyti að
sum séu skynjuð sem „ein heild“ eða „aukin“ (viðurlagstenging) (t.d.
gleði og kátíná) en önnur sem „eiginlegar samtengingar“ (t.d. flugvél og
bíll; undrun og reiði). Þessi munur endurspeglast í málbeitingu þannig
að jafnvel þeir sem miða samræmi við samsett frumlag í heild kjósa
fremur að nota eintölu í dæmum eins og (45a-c). í slíkum dæmum má
líta svo á sem síðari liðurinn sé nokkurs konar viðbót eða (retorísk)
endurtekning og í slíkum tilvikum sé oftast notuð eintala.10
Þessi skýring er allrar athygli verð en hvað íslensku varðar hrekkur
hún vart til þar sem auðvelt er að tilgreina dæmi um „eiginlegar sarn-
tengingar“ þar sem miðað er við einstakan lið (t.d. dæmi (36), (40a)
og (41b)). í slíkum tilvikum er miðað við einstaka liði en ekki heildina
9 Sbr. Quirk o.fl. (1980:361 o. áfr.). Ensku dæmin í (47) og (48) eru einnig fengin
úr þeirri heimild.
10 Eirikur Rögnvaldsson benti mér á þetta atriði, sbr. einnig Curme (1931:55 o.áfr-)-