Vera - 01.08.1997, Blaðsíða 39

þekkingar um líf í Evrópu í fornöld. Mari-
ja Gimbutas var fædd (1921) og uppalin í
Litháen, en kom til Bandaríkjanna tiltölu-
lega ung og starfaði við háskóla hér til
dauðadags, þótt vettvangsrannsóknir henn-
ar væru í Evrópu. Þegar hún var unglingur
í Litháen hafði hún óslökkvandi áhuga á
þjóðsögum og þjóðlögum og skráði þús-
undir sagna og texta sem hún lærði af
munni gamla fólksins í kringum sig. Svo fór
hún í nám í fornleifafræðum og náði þar
nokkuð skjótum frama. Fyrri hluta starfs-
ferils síns var hún eins og flestar konur á
þeim tíma, sætti sig að hluta við kenningar
og aðferðir karlveldisins, náði mikilli færni
í sínu fagi og skrifaði ótal ritgerðir og bæk-
ur í nokkuð viðurkenndum anda. Hún var
sannur meistari.
En svo vaknaði hún..., til Eddu-eðlis síns,
þess sem Virginia Woolf kallaði utangarðs-
hlutverk kvenna (ef þið hafið ekki lesið
„Three Guineas" eftir V.W., þá er það verð-
ug bók á náttborðið). Gimbutas hafði
nokkuð vald á urn tuttugu tungumálum og
gat því lesið flest það sent skrifað var á
meginlandi Evrópu um fornleifafundi þar
og talað við fólk urn mestalla álfuna um
^ fornar sagnir. Hún fór að taka eftir ýmsu
sem ekki stóðst samkvæmt gömlu kenning-
unum um fornöld. Hetjudáðir og eilíft stríð
annars vegar og frumstæða hellisbúa, sem
„drógu konur á hárinu“, hins vegar. I forn-
leifunum sem hún fann og las um, sá hún
birtast háþróaða menningu, þar sem konur
léku stórt hlutverk og þar sem friður og
sköpunargleði virtust ríkjandi. Með því að
tengja fornleifafundina við goðsagnir og
þjóðsagnir varð myndin enn skýrari. Eitt af
því sem hún uppgötvaði var að u.þ.b. 90%
allra mynda og stytta, málaðra, útskorinna
og mótaðra í stein og leir, voru af konum
eða kvenverum. Einnig sá hún að þessar
myndir og áveðin munstur - V, X, W, M, S,
bylgjur, hringir, spíralar og spíralferningar -
á leirpottum, styttum, veggjum og steinum
var gegnumgangandi það sama frá Tyrk-
landi og Mesópótamíu til Skandinavíu og
Bretlands, á tímabilinu ca. 7000-3000 f.kr.
Þessi tákn kallaði Marija Gimbutas tungu-
mál Gyðjunnar, í senn hnitmiðað og
djúpúðugt, óravítt og skýrt. Fornleifar
sýndu að myndlist, ræktun bæði korns og
grænmetis, húsdýrahald og trúarlíf virðist
hafa þróast afar ört á þessum árþúsunum,
en það sem vakti e.t.v. mesta athygli var að
hvergi fundust rnyndir eða verksummerki
unt manndráp, ofbeldi eða stríð, fram und-
ir fimmta árþúsund f.kr.
Dauðinn var hins vegar alls staðar ná-
lægur, í veggmyndunum, í tengingu við
táknmyndir urn fæðingar og dauða, og í
þeirri staðreynd að fólk var grafið í eða rétt
við híbýlin og hofin, sem venjulega voru
miðsvæðis í bæjunum.
Teikningar af nauts- og kýrhausum var
víöa aö finna í rústum Catal Huyuk.
Form þeirra minnir mjög á móöuriíf
kvenna, eins og sést á þessum
myndum, þar sem nautshaus er til
Gimbutas fann hjá sér þörf til að miðla
heiminum af uppgötvunum sínum. Hún
mótaði nýja fræðigrein, „archeomyt-
hology“ eða „fornleifagoðafræði“ og skrif-
aði m.a þrjár bækur út frá því sjónarhorni:
„The Goddesses and Gods of Old Europe“,
„The Language of the Goddess" og „The
Civilization of the Goddess". 1 mars s.l.
kom svo út bókin „From the Realm of the
Ancestors" eða „Úr heimi eddu og áa“, þar
sem 56 virtar lista- og fræðikonur og -karl-
ar skrifa í minningu Gimbutas um eigin
hugmyndir sem tengjast kenningum henn-
ar. Bókin - sem fylgt verður eftir, m.a. með
mikilli námstefnu í Grikklandi í júlí 1998 -
er gífurlega mikilvægt innlegg í umræðuna
um möguleika okkar á að skapa aftur sam-
félag sem byggir á gildum gyðjunnar, sam-
hljómi og virðingu fyrir hvert öðru og nátt-
úrunni, lífsvefnum sem við fæðuinst úr,
vöxum og þroskumst í og deyjum inn í til
að fæðast á ný.
Catal Huyuk-samfélag þar
sem konur voru við vold
Einn merkasti fornleifafundur síðustu ára-
tuga var í Catal Huyuk í Suður-Tyrklandi,
þar sem var Anatólía til forna. Catal Hu-
yuk, sem var í blóma ca. 6.500 f.kr., var
0 1 2 3 4 CM
W 1—1 I
V ra 39