Akranes - 01.12.1944, Qupperneq 14

146
AKRANES
Ennþá stend ég 1 vináttuböndum við afkomendur Jóns
Þórðarsonar, sem eru nú orðnir næsta margir, en fjölþætt-
asti ættleggurinn er frá Guðrúnu á Mið-Seli. Þar má nú telja
fimm ættliði frá Jóni Þórðarsyni í Hlíðarhúsum. Meðal þeirra
má víða finna ættarlauka.
Með tilvísan Jóns Þórðarsonar gat ég fundið Háholt, þar
sem Einar Sigvaldason bjó. Hann hafði lengi verið meðal
aflamanna, en þá kominn á efri ár. Virtist mér hann múrað-
ur og búmaður á gamla vísu. Meðal annars átti hann gnægð
harðfiskjar í hjalli sínum. Af þeim birgðum vó hann mér
fimm vættir. Seldi hann vættina á tólf krónur, eftir gömlu
lagi. En þótt krónur væru nefndar í því sambandi, voru þetta
aðeins vöruskipti, því að smér, tólg og vaðmál tók hann
einnig eftir gömlu verðlagi. Tveir fjórðungar af sméri eða
fjórir fjórðungar af sauðatólg gilti þá sem vættarvirði.
Ekki kunni ég þá að binda harðfisk svo að í lagi væri. En
Einar var leikinn í því verki, þótt hann væri sjávarbóndi og
batt með mér baggana fimm svo vandlega, að þar gæti eigi
fallið úr fiskur. Því til tryggingar vafði hann riðli úr göml-
um þorskanetum að síðustu um hvern bagga.
Til samanburðar við þau flutningiatæki, sem nú eru í
Reykjavík skal ég geta þess, að þá voru allir hlutir, sem áttu
að færast úr einum stað í annan, bornir ýmist á herðum eða
í höndum svo framarlega, að mannlegir kraftar gætu lyft
þeim frá jörðu. Þessu dæmi varð ég að fylgja. Skreiðar-
baggana tók ég einn eftir annan og bar þá á herðum mér frá
Háholti og inn í pakkhús hjá Jóni Zímsen. Ég sá það undir
eins, að ég fylgdi engum reykvískum siðareglum við þennan
baggaburð, því að ég hljóp sem fætur toguðu þá leiðina, sem
ég mátti vera laus og liðugur. Þá var venja í Reykjavík, að
íbúarnir, sem kunnu sig og voru vel búnir, gengju hægt og
rólega, eins og ekkert lægi á. Var það kallað á Reykjavíkur-
máli að „spásséra“. Var sagt um hina, sem undir byrðunum
gengu, að þeir væru að kjaga áfram.
Þá var allt neyzluvatn Reykjavíkurbæjar borið í opnum
fötum frá brunnum í húsin. Voru vatnsberarnir flestir aldr-
að fólk og tötrum klætt bæði karlar og konur. Sýndust það
köld kjör að vaga með vatnsfötur alla daga ársins og ár eftir
ár. Svipmót flestra vatnsbera var líka æði kalt. Meðal allra
þessara margbreytilegu vatnsbera var einn maður, sem stakk
mjög í stúf við alla hina. Hann hét Sæfinnur Hannesson frá
Hjalla í Ölfusi. Hver maður, sem mætti Sæfinni í fyrsta sinni,
hlaut að falla í stafi af undrun yfir því að nokkur mannleg
vera skyldi láta sjá sig þannig til reika og það á götum
höfuðstaðarins. Sæfinnur sýndist í betra skapi en allir aðrir
vatnsberar, sem þá sáust á götum bæjarins, þótt tötrar hans
væru ömurlegri öllu öðru, sem fátækasti lýðurinn notaði til
þess að skýla með nekt sinni. Við fyrstu sýn hlaut öllum að
renna til rifja, er litu þennan vanhirta mann, með hár, sem
náði niður á bak og skegg, sem var bæði sítt og rótmikið og
flaksaðist í allar áttir, eftir því sem vindurinn blés. Ekki var
að sjá, að greiða eða skæri hefðu verið borin í hár á Sæ-
finni. Hann var jarpur á hár og bar engin ellimörk, fyrst er
ég sá hann, þótt hann væri þá engum mennskum manni líkur.
En þótt Sæfinnur ætti hvergi höfði sínu að að halla, nema
í útiskúr innan um torfusnepla og ýmsar druslur, var svo að
sjá, að einhver mannúðarneisti lifði enn í hjarta hans, því að
með hlýlegum málrómi bauð hann góðan daginn þeim, sem
við honum litu. Ekki reiddist hann heldur götudrengjum, sem
voru að æpa til hans: „Sæfinnur með sextán skó, sækir vatn
og ber heim mó.“
Fyrst þegar ég kom til Reykjavíkur, varð mér starsýnna
á Sæfinn en nokkuð annað, sem fyrir augun bar og mátti
hann teljast í þeim flokki manna, sem þá settu svip á bæinn.
Myndastytta Bertels Thorvaldsens var þá að kalla nýkomin
á Austurvöll. Þótti hún vegleg gjöf og bæjarprýði hin mesta.
Þorsteinn Árnason, samfýlgdarmaður minn, bauð mér að
koma með sér að skoða þetta listaverk, og gerði ég það. Ekki
man ég eftir, að Þorsteinn hefði mikið út á myndina að setja,
þótt hann væri glöggskyggn á galla. En til þess að gera þó
einhverja athugasemd segir hann: „Nú er sungið. Albert kær
á Ingólfsstrindi, um mann, sem aldrei hét því nafni, en hann
hét Bertel.“
Ekki reyndi. ég að ná tali af Reykjavíkurbúum öðrum en
þeim, sem ég átti erindi við og nefndir eru hér að framan.
Einkum reyndi ég að ganga á snið við höfðingjana, sem voru
þá flestir auðþekktir af klæðaburði. Ég hélt, að ég yrði að
sýna þeim meiri lotningarmerki, en ég væri maður til. Ekki
heppnaðist mér þó að vera nógu varfærinn í þessum efnum.
Meðan ég var að bjástra við að koma harðfiski mínum í
geymsluhús, kom til mín maður nokkuð við aldur, með gul-
rautt alskegg. Hvorki var hann hærður né lotinn. Þessi mað-
ur fór að skoða fiskinn, dást að gæðum hans og spyrja mig,
hver seldi hann og með hvaða verði. Úr þessu gat ég leyst
ófeiminn, því að nú hugði ég, að ég stæði gagnvart manni úr
bændastétt, sem mundi þó vera heldur af betra taginu. En
þegar maður þessi vildi tala fleira við mig, herti ég upp
hugann og spurði: „Hvað heitir þú, og hvaðan ert þú?“ Hann
svaraði: „Ég heiti Páll Melsted og á heima hér í Reykjavík."
Þetta gat mig ekki grunað, að ég stæði þar gagnvart einum
af nafnkenndustu höfðingjum, sem þá voru í Reykjavík og
var nú allri minni dirfsku lokið, en engin merki sá ég til þess,
að ég hefði móðgað manninn, sem hélt áfram að tala við mig
og kvaddi mig síðan mjög vinsamlega. Páll Melsted var þá
sextíu og sex ára, en unglegur eftir aldri. Hann lifði þrjátíu
og tvö ár eftir þetta.
Þegar við félagar höfðum lokið erindum næsta dag, ýttum
við fram skipi okkar og bárum á það allt, sem við höfðum
meðferðis. Var þá enn hið sama logn. Einhverjir, sem komu
fram á bryggjuna, fóru að ráða okkur frá því að leggja frá
landi á þessu lekahripi, við ættum að setja það upp aftur og
fá annað skip að láni. Guðmundur Þorgrímsson svaraði því
með hægð og sagðist vera vanur að skila því, er sér væri lán-
að. Róðurinn var þungur eins og daginn áður, en slysalaust
náðum við landi á Skaga.
Jónas Lýðsson, sá er skipið átti, var ungur maður og ó-
giftur og dvaldi hjá móður sinni, Sigríði Hákonardóttur. Hann
var þá formaður og einn af mestu aflamönnum á Skaga. En
eigi var þá eftir af ævi hans nema hálft ár.*) Þá um haustið
réðst hann formaður fyrir Arinbjörn Ólafsson í Tjarnarkoti í
Njarðvíkum, en drukknaði ásamt allri skipshöfn nokkru fyrir
jólin. Það var í norðanveðri og þótti það hin mesta ofdirfska
að leggja frá landi í slíku veðri. Meðal þeirra, er með Jónasi
Lýðssyni fórust, var Jóhannes móðurfaðir Jóhannesar Er-
lendssonar, bónda á Sturlureykjum í Reykholtsdal, og Pétur
Jónsson frá Bæ í Bæjarsveit, bróðir Kristjáns Jónssonar graf-
reitsvarðar í Duluth í Bandaríkjunum.
Skip það, sem Jónas Lýðsson lánaði okkur í þessa Reykja-
víkurferð, hefur að líkindum aldrei verið sett á flot eftir
þetta.
Hesta mína átti ég geymda í Görðum hjá séra Jóni Bene-
diktssyni, sem þar var þá prestur. Tveir synir prests, Bjarni
og Þórarinn, gættu þeirra og vísuðu mér á þá, er ég fór að
hugsa til heimferðar. Mig minnir, að beit og vöktun væri tíu
aurar fyrir hestinn yfir sólarhringinn, og fargjaldið báðar
leiðir milli Akraness og Reykjavíkur aðeins sjötíu og fimm
aurar. Hafði ég þó fjóra hestburði í fari mínu. Get ég þess
hér til samanburðar við núgildandi verðlag.
Úr þessari ferð, sem gekk slysalaust, var ég kominn heim
aftur eftir dagstæða viku. Um þessar mundir var eigi gert
ráð fyrir skemmri tíma til slíkra ferða. Nú eru lestaferðir í
verstöðvar og kaupstaði óðum að falla í fyrnsku og ýmis
vinnubrögð í sambandi við þær gleymast með öllu. Er því
ekki úr vegi, að að eitt og annað sé ritað um þær og fleira af
því tagi, sem snerti íslenzka atvinnuvegi til lands og sjávar.
Með það fyrir augum hef ég skráð ferðasögu þessa, sem gerð-
ist fyrir sextíu og sex árum.
*) Albróðir Jónasar Lýðssonar var Guðmundur móðurfaðir Jakobs bónda
á Hömrum í Reykholtsdal.