Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.12.1963, Síða 16

no
TlMARIT VPl 1963
ins" — leyst þetta starf af hendi fyrir alla bæi og kaup-
tún landsins utan Reykjavíkur.
Þetta frumskipulag' er að jafnaði unnið í litlum mæli-
kvarða (1:1000, 1:2000), svo litlum að mjög hæpið er að
nota þessi skipulagskort við staðsetningu mannvirkja.
Þessir uppdrættir eru nauðsynleg gögn til þess að hægt
sé að vinna að mismunandi tæknimálum sveitarfélags-
ins á grundvelli raunverulegra mælinga og hugmynda
að heildarskipulagi staðarins í framtíðinni.
Víðast hvar munu þó slíkir uppdrættir hafa verið
einu tæknilegu hjálpargögnin, sem sveitarstjórnir hafa
haft til þess, oft af eigin rammleik, að leysa margvís-
legustu tæknileg vandmál, sem upp hafa komið.
Heil byggðarlög hafa risið, þar sem verðmæti fyrir
tugi eða hundruð milljóna króna hafa verið staðsett á
hinn frumstæðasta hátt. Þegar þéttbýli eykst og gera
skal endanlega uppdrætti af slíkum hverfum verður
kostnaðurinn inargfaldur við það, sem hann hefði orðið,
ef rétt hefði verið að farið í upphafi.
Einsýnt er, að þar sem slíkt hefir átt sér stað er
endurmæling nauðsynleg. Öll landmæling er dýrt og
tímafrekt starf. Á síðustu árum hefir kortagerð eftir
loftmyndum, svonefnd myndmæling, rutt sér mjög til
rúrns. Fullyrða má, að sú aðferð muni henta mjög vel
til þess að endurnýja og leiðrétta eldri uppdrætti.
Við lausn skipulagsverkefna eru nauðsynleg, auk korta
og nokkurrar þekkingar á staðháttum, margvísleg gögn,
sem veita upplýsingar um atvinnuhætti og íbúafjölda,
svo hægt sé á grundvelli þeirra að gera sér grein fyrir
þróun staðarins í náinni framtíð. Skipulagslögin fyrir-
skipa skipulagsgerð 50 ár fram í tímann, en sá tími
er allt of langui' miðað við þá öru þi'óun, sem nú er í
þessum málum.
Við skipulagningu skal strax gera sér gi-ein fyrir
þeim veitu-kerfum, sem um bæina þarf að leggja. Einn-
ig skal gæta fyllstu varkámi í því að takmarka ekki um
of ýmis athaínasvæði, t. d. hafnarsvæði í sjávarþorpum,
þar sem vöxtur og viðgangur þessara staða byggist oft-
ast einhliða á atvinnu vegna sjávarafla.
Þegar frumskipulag hefir verið samþykkt, er nauð-
synlegt að taka hvert byggingarsvæði eða reit fyrir sig,
þar sem öll afstaða gatna, lóða og staðsetning
mannvirkja er könnuð ýtarlega. Þannig ber að gera
formlegan uppdrátt að hverri lóð á svæðinu, ákveða
götubreiddir, boga og annað, sem binda þarf, til þess að
grunnmynd hverfisins sé föst. Endurskoða skal heildar-
skipulagið, þegar hver nýr reitur er tekinn til bygging-
ar. Þar sem mikið er um byggingarframkvæmdir, ætti
það að tryggja nægjanlega endurskoðun skipulagsins. Á
öðrum stöðum, þar sem framkvæmdir eru hægari, er
nauðsynlegt að endurskoðun fari fram með nokkurra ára
millibili. Þannig er hægt að koma í veg fyrir mörg mis-
tök, sem sífellt eiga sér stað, vegna breyttra aðstæðna,
aukinnar umferðar o.s. frv. Nauðsynlegt er að færa öll
mannvirki inn á kort jafnóðum og þau eru reist. Ann-
ars gefa kortin ranga mynd og veita ófullnægjandi upp-
lýsingar. Getur vanræksla á þessu orsakað margvís-
legar skekkjur og mistök.
Á síðari tímum hefir þótt nauðsynlegt að taka sífellt
stærri og stærri svæði til skipulags í einu. Er þannig
framkvæmt svo nefnt svæðaskipulag, sem tekur yfir
nokkur sveitarfélög, sem vegna legu, atvinnuhátta og
ýmissa annarra aðstæðna verða ekki aðgreind, þegar
heildarskipulag er gert. Unnið er nú að slíku svæða-
skipulagi á svæði, sem nær yfir Hafnarfjörð, Garða-
hrepp, Kópavogskaupstað, Reykjavík og Mosfellssveit.
Nokkuð hefir verið rætt um heildarskipulagningu alls
landsins eða heilla landshluta. Er þá fyrst og fremst
haft i huga að framkvæmd verði könnun á orku og auð-
lindum þjóðarinnar, svo og aðstöðu til mannvirkjagerð-
ar vegna samgöngubóta og reksturs atvinnutækja. Á
grundvelli þessa mætti með skipulagsaðgerðum leitast
við að tryggja skynsamlega fjárfestingu og nýtingu
atvinnutækja.
Einn er sá þáttur skipulagsmála, sem sífellt hefir
orðið erfiðari viðureignar hin síðari ár, en það eru um-
fei'ðamálin. Hin gífurlega aukning vélknúinna farar-
tækja síðan í lok síðustu heimsstyrjaldar hefir á ýmsan
hátt gjörbreytt þeim hugmyndum um gatnakerfi bæja
og borga, sem þróazt höfðu um árabil.
Höfuðvandamálin, sem við er að glíma eru:
1) Að byggja umferðamannvirki, sem leiða umferð-
ina nægilega fljótt og öruggt milli áfangastaða.
2) Erfiðleikar vegna hins geysimikla svæðis, sem þarf
vegna farartækja í kyrrstöðu.
3) Þau vandamál, sem skapast, sökum þess að um-
ferðin gengur um of á hlut íbúanna.
Uppi eru margar kenningar um lausn þessara vanda-
mála, en flestar eða allar eru þær óviðráðanlegar vegna
kostnaðar. Er þvi oft valin málamiðlun, sem er viði'áð-
anleg fjárhagslega, en leysir vandann aðeins að nokkru
leyti.
Alvarleg vandamál skapast oft, þar sem mikil um-
ferðaræð — oft þjóðvegur — liggur í gegnum þéttbýlt
svæði. Þegar umferðin á þjóðveginum er að miklum
hluta gegnumgangandi —- þ. e. á ekki erindi í viðkom-
andi bæ nema að litlu leyti — er valin sú leið að leggja
veginn umhverfis þéttbýlið. Dæmi um slíkt hér á landi
er lagning Reykjanesbrautar umhverfis Hafnarfjörð.
Vafasama má aftur á móti telja þá ráðstöfun að hefja
gerð varanlegs slitlags á þessum vegarkafla, sem efa-
laust var bezti malarvegur landsins, á meðan líf og
limir íbúa annarra þéttbýlla hverfa, sem sami vegur
liggur um, eru í yfirvofandi hættu.
Ef mikill hluti umferðar þjóðvegarins á erindi í við-
komandi bæ, er oftast reynt að brjóta hraðbrautum leið
inn til viðskiptahverfisins og áfram út úr bænum.
Við nýskipulagningu er meginreglan almennt sú, að
byggðar eru aðalumferðaræðar, með tveim aðskildum
akbrautum og eins fáum og velgerðum gatnamótum og
tök eru á, oft á tíðum í tveim hæðum. Þá koma dreifi-
götur og síðan hreinar íbúðargötur.
Reynt er eftir föngum að losa íbúðargötur við um-
ferð annarra en þeirra, sem erindi eiga í götuna sjálfa.
Vegna bifreiðastæða hafa reglur verið settar um opin
bifreiðastæði inni á lóðum.
Er það höfuðnauðsyn að slíkum reglum sé framfylgt,
því ella geta áætlaðar götur strax orðið of þröngar
fyrir umferðastraumana.
Á flestum stöðum utan Reykjavikur er framkvæmd
skipulags og byggingareftirlit unnið af byggingarfull-
trúum. Lög um byggingarsamþykktir fyrir löggilta verzl-
unarstaði eru frá árinu 1905 og eru í alla staði úrelt.
Frumvörp að nýjum skipulagslögum hafa verið lögð fyr-
ir mörg þing undanfarin ár en aldrei náð fram að ganga.
Vissulega er þörf nýrra skipulagslaga, en sízt minni þörf
er nýrrar lagasetningar um byggingarmál. Augljóst er
að sameining þessarar mála í einn lagabálk yrði mjög
til hagræðis fyrir alla þá, sem um þessi mál fjalla.
Gildandi byggingarsamþykktir munu flestar vera nær