Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.12.1963, Side 17

TlMARIT VFl 1963
111
samhljóða byggingarsamþykkt Reykjavíkur. Eru þær í
mörgum atriðum úreltar og brýn þörf endurskoðunar
þeirra til samræmingar við nútima þekkingu og vinnu-
tækni.
Mjög hefir það viijað brenna við víða um land, að lóð-
um hefir verið úthlutað án þess að þær geti talizt bygg-
ingarhæfar. Lóð telst fyrst byggingarhæf, þegar gata
hefir verið lögð að henni og möguleiki skapazt til þess
að tengja vatns- og skolplagnir hússins við veitukerfi
sveitarfélagsins. Af þessum sökum hafa oft skapazt
alvarlegustu vandamál svo sem, að hús hafa ekki náð
sjálfrennandi frárennsli, kjallaragluggar og jafnvel að-
alinngangar færzt í kaf eða byggja hefir þurft gífur-
legustu tröppur til þess að komast inn á aðalhæð húsa.
Gatnagerð.
Göturnar eru í margföldum skilningi slagæðar þétt-
býlisins. Á yfirborði þeirra líður umferðin og í jörðu
niðri liggja leiðslur allra þeirra veitukerfa, sem flytja
íbúum hin margvíslegustu þægindi, sem fram til síð-
ustu ára hafa einskorðazt við þéttbýlið.
Það mun vart álitamál, að gatnagerð mun vera sá
þáttur í tæknimálum sveitarfélaga, sem minnst hefir
verið gaumur gefinn hérlendis. 1 stærstu bæjunum hefir
þó nokliuð verið unnið að varanlegri gatnagerð, en mikill
meir;hluti gatnanna er þó með malarslitlagi.
Hin mikla útþensla og öri vöxtur þessara bæja, sam-
fara sífelldum fjármagnsskorti, mun ráða mestu um, að
þessar framkvæmdir hafa setið á hakanum. Augljóst
er hinsvegar, að i þéttbýli er gerð gangstétta og varan-
legra akbrauta jafnsjálfsögð frá menningarlegu sjón-
armiði og skolp- og vatnsleiðslur að húsunum.
Á síðustu árum hefir noltkur hreyfing verið í þá átt
að hefja aðgerðir til bóta, t. d. hefir Reykjavíkurborg
gert áætlun um varanlega gatnagerð á öllu gatnakerfi
borgarinnar. Nokkrir staðir, bæði kaupstaðir og kaup-
tún, hafa og sýnt lofsverðan áhuga. Á vegum Sambands
íslenzkra sveitarfélaga hefir verið stofnað félagið
Gatnagerð s/f. Keypti það á s.l. ári valtara og vél til
malbiltsgerðar. Þá má og nefna sérstaka fyrirgreiðslu
Sementsverksmiðju ríkisins með sement til gatnagerðar.
Ég vil nú gera nokkra grein fyrir venjulegum gangi
mála við undirbúning og framkvæmd varanlegrar gatna-
gerðar. Miða ég þá við götu, sem þegar hefir verið
byggt við, enda má ætla, að flest sveitarfélög, sem hugsa
til gatnagerðar, standi frammi fyrir þeim vanda að
hefjast handa við götur, þar sem byggð er þegar risin.
Eðlilegast er þó, að gatnagerð sé unnin áður eða sam-
hliða því sem byggingar eru reistar. Sá háttur er viðast
hafður á erlendis og eru þá jafnan byggingarfyrirtæki,
sem sjá um allar framkvæmdir á heilu byggingarsvæði.
Hér á landi er nú unnið að gerð eins hverfis, þar sem
ætlast er til, að slitlag verði komið á götur áður en
byggingarframkvæmdir hefjast. Þótt þessu marki verði
ekki almennt strax náð — en að því ber að stefna —
þá er nauðsynlegt að allri jarðvinnu, þ. e. öllum grefti,
bæði vegna undirstöðu götunnar og veitukerfa, svo og
uppbyggingu götunnar sjálfrar, sé lokið áður en bygg-
ingarframkvæmdir hefjast. Gæta skal þess að fyrir-
komulag allra lagna sé miðað við þá gerð af slitlagi, sem
á akbrautina á að koma.
Tæknilegur undirbúningur gatnagerðar hefst jafnan á
því að kanna staðsetningu mannvirkja við götuna. Liggi
gatan á milli lóðamarka, sem allajafna er, verður
vegna grunnmyndar götunnar að mæla inn girðingar,
hlið, tröppur og jafnvel húsin sjálf. Vegna hæðarlegu
götunnar þarf fyrst og fremst að hæðarmæla sjálft
götustæðið, en auk þess alla innganga, innkeyrslur,
tröppur og e.t.v. kjallaraglugga. Auk þess þarf að kanna
afstöðu og hæðarlegu allra þeirra veitukerfa, sem í göt-
una hafa verið lögð. Samhliða þessum mælingum er gerð
athugun á undirstöðu götunnar. Sé jarðvegur gljúpur,
er könnuð lega þéttari jarðlaga, allajafna með borun
eða uppgrefti. Með þessi gögn í höndum er gerður upp-
dráttur að götunni bæði grunnmynd og langskurður. Á
þessa uppdrætti skal færa öll mannvirki, sem að götunni
liggja, svo og leiðslur og annað, sem í götunni er eða
koma skal neðanjarðar. Eðlilegast er að þeir, sem hafa
umsjón með veitukerfunum, fái uppdrætti þessa í hend-
ur, til þess að þeir geti i tæka tíð kynnt sér þær breyt-
ingar, sem gera þarf, eða komið á framfæri eigin ósk-
um um lagfæringar. Áður en sjálf gatnagerðin hefst,
þarf að fara fram könnun á nærtæku efni til gatna-
gerðarinnar. Fyllingarefni undir akbraut og gangstéttir
er oft hægt að fá úr venjulegu malarnámi en steinefni í
slitlag þarf að minnsta kosti að harpa og allajafna
að mylja. Gatnagerðin hefst þá með uppgrefti og lag-
færingu á gömlum leiðslum, jöfnun götustæðisins í
rétt hæð, uppgrefti eða fyllingu eftir aðstæðum. Þá
er grafið fyrir niðurföllum og kantar lagðir, svo og
gangstéttir.
Loks er akbrautin þjöppuð og slitlagið lagt. Nokkuð
er hægt að vinna þetta í áföngum eftir því sem fjár-
hagur leyfir. Gæti þá fyrsti áfangi verið öll jarðvinna,
annar áfangi gerð kanta og e.t.v. einhver hellulögn og
loks slitlag akbrautar.
Ég mun nú lýsa nokkuð hinum einstöku hlutum göt-
unnar: Kantar eru nú eingöngu gerðir úr steinsteypu,
ýmist steyptir á staðnum eða verksmiðjusteyptir. Hell-
ur eru allar steyptar í verksmiðjum. Fyrir sveitarfélög,
sem hugsa alvarlega til varanlegrar gatnagerðar og ekki
eiga völ á kantsteini og hellum, tel ég tvímælalaust
rétt, að þau eignist tæki til eigin framleiðslu á þessum
hlutum.
Gangstéttir eru allajafna hellulagðar og því auð-
velt að grafa í þær þegar hellur hafa verið fjarlægðar.
Þar er því ætlað rúm fyrir lagnir vegna rafmagns, síma
og hitaveitu, skolp liggur að jafnaði í akbraut, svo og
vatnsleiðslur. Gangstéttir eru óvíða það breiðar, að hægt
sé að koma öllum lögnum þar fyrir, væri það þó æski-
legt, sérstaklega ef um steypuslitlag er að ræða á
akbrautum.
Gerð kanta og hellulagðra gangstétta er nokkuð dýr.
I venjulegri íbúðargötu mun um helmingur af kostnaði
við yfirborð götunnar vera vegna gangstétta og kanta.
Hafa því verið gerðar tilraunir með að sleppa köntum
og leggja gangbrautir fjær akbraut en almennt tíðkast.
Þau efni, sem einkum koma til greina við gerð var-
anlegra slitlaga á akbraut, eru malbik, steinsteypa og
olíumöl.
Malbik það, sem nær einrátt hefir verið hérlendis, er
framleitt á þann hátt, að grjótmulningi og sandi er
blandað saman við asfalt, sem oftast er um 7% af heild-
arþunga blöndunnar. öll efnin verður að hita upp og
blanda í sérstakri malbiksgerðarvél. Við blöndun er hit-
inn um 160—180°C. Við útlagningu þarf hitinn að vera
um 140 °C og er þá strax hafin þjöppun með valtara.
Þegar malbiltun fer fram, er æskilegt að lofthiti sé
sem mestur og helzt ekki undir 5°C. Ennfremur er mal-
biksútlagning erfið í úrkomu. Ákjósanlegast er að haía