Dagblaðið Vísir - DV - 07.04.2004, Blaðsíða 18

í 8 MIÐVIKUDAGUR 7. APRÍL 2004
Fókus DV
Frásíðustu
blaðsíðu
kannski ekki annað en skuggi
jM þess, en þarna eru þó augljóslega
- • |r-T$ tvö á ferðinni og Guð ræður
WHB ekki yiir hinu illa. Djöfullinn tekst
^áHHHH^^^H^ á við hann um sáÚr mannanna
sem sjálfstæður og öflugur
Salómonerulíkakeimdirogfengu mótheiji.
sæti í Gamla testamentinu. Þar
segir á einum stað: Bók Adams og Evu
„Guð skapaði manninn eilífan Að sumu leyti var þróun Djöf-
og gjörði hann í sinni eigin eilífu ulsins í þessa áttina hið besta mál
mynd, en það var vonska djöfuls- og í reynd nauðsynlegt fyrir Guð.
ins sem fæddi dauðann í heiminn, Það stendur þá ekki lengur upp á
og reynsla dauðans er fyrir þá eina Guð einan að útskýra hvers vegna
semfylgjahonum." svo mikil illska er í heiminum,
Þessi stutti kafli er vitaskuld hvers vegna slæmir hlutir henda
stórmerkilegur þótt ekki hafi hann gott fólk. Djöfullinn verður að
hlotið þá tign trúspekinga að telj- standa fyrir því máli, en Guð getur
ast heilög ritning. Þama er sagt komið fram sem algóður skapari
berum orðum að Guð ráði ekki og þarf ekki að súpa seyðið af illsk-
einn yfir lífi og dauða, eða að unni. Að vísu kemur þá - eins og
minnsta kosti ekki dauðanum. áður var drepið á - til skjalanna
Þótt Gyðingar og síðar kristnir það vandamál hvemig Guð geti
menn hafi haldið fast í eingyðistrú talist almáttugur úr því hann ræð -
sína opinberlega, þá var greinilega ur ekki yfir Djöflinum. Eða - ef
komin til sögunnar tvíhyggja líkt hann leyfir Djöflinum að starfa -
og hjá Persum og reyndar í mörg- hvernig hann geú þá talist algóð-
um öðrum trúarbrögðum líka. Hið ur.
góða og hið illa em tvö aðskilin öfl. En Gyðingar og kristnir menn
Hið góða er kannski máttugra sætta sig í reynd við þessa mót-
þegar til lengdar lætur og hið illa sagnakenndu stöðu mála og þær
spumingar sem ekki verður svar-
að, bara ef þeir losna við ábyrgð
Guðs á hinu illa.
En skýringa varð eftir sem áður
að leita á illsku Andskotans. f Bók
Adams og Evu sem er Kka apókrýf
bók Gamla testamenúsins, þá
spyrja þau skötuhjú Djöfulinn í ör-
væntingu sinni hví hann ofsæki
þau allt úl dauðans með illsku
sinni.
Og þá kemur á daginn að And-
skotinn er ósköp einfaldlega af-
brýðisamur út í mannkynið af því
hann var sá fyrsú sem mátú þola
ónáð Guðs meðan hin nýsköpuðu
Adam og Eva böðuðu sig í náð
hans og gæsku. Og af þeirri af-
brýðisemi er sprottin sú heift hans
sem birúst í hinu illa í veröldinni.
Öfundsjúkur andskotinn
í Bók Adams og Evu segir:
„Djöfullinn andvarpaði þung-
an og sagði: Ó Adam, öll illska
mfn, öfund og sorg em þín sök, því
það var vegna þín sem mér var
varpað úr dýrð minni. Er þú varst
skapaður, var mér varpað úr aug-
sýn Guðs og rekinn úr félagsskap
englanna. Er Guð blés lífsanda
sínum í þig og svipur þinn var
gjörður í mynd Guðs, þá færði
[erkiengillinn] Mikael þig til okkar
og Drottinn Guð sagði: „Hér er
Adam. Hann hef ég skapað í minni
mynd.“ Ég neitaði að tilbiðja vem
sem minni var og yngri en ég sjálf-
ur.
Ég var fyrr skapaður en maður-
inn, því áður en hann varð til, var
ég til. Það er skylda hans að úl-
biðja mig."
Og um það hefur styrrinn stað-
ið síðan.
Hið illa annars staðar
Upphaf tvíhyggjunnar í trúarbrögðunum má rekja til Zaraþústru
og boðskapar hans austur í Persíu fyrir a.m.k. 2.600 árum. Tvö
öfl berjast um völdin í heiminum og manninum; hjá Zaraþústru
annars vegar Ahura Mazda, fulltrúi hins góða, og hins vegar
Ahriman, skapari hins illa. Hið góða sigrar að lokum, vekur hina
dauðu til lífsins og skapar paradís á jörðu.
íslam
Persónugervingur hins
illa í fslam er svipaður okk-
ar Satan sem persóna en i
má sín einskis gegn Allah. |
Allah notar hann til að i
freista mannanna og prófa
þá. Hann hefur ekkert með
eldsvítið eða helvítið að gera,
því stjórnar Allah eins og
öllu öðra en fram-
kvæmdastjórar hans í
Íneðra em tveir englar
hans. Múhameð þurfú
sjálfur að kljást við
þennan óvin sem
reyndi að villa á sér
heimildir og þótúst vera
Nöfn Djöfulsins
Djöfullinn
Orðið„d]öfull" er upprunalega komið úr
fornri indóevrópskri tungu þar sem rótin
„deva" þýddi„engill‘‘ eða eitthvað mjög
skylt því. Orðið hafði viðkomu i grlsku þar
sem„diabólus“ merkti„að rægja", enda er
Djöfullinn rógberi hinn versti.
Satan
Þetta nafn er komið úr hebresku og/eða
arameísku og þýðir „ákærandi" eða„and-
stæðingur". Merkingin erþví hin sama og i
íslensku orðunum „andskoti" og „fjandi"
(fjandmaður). Þvl Satan er náttúrlega aðal-
andstæðingur Guðs.
Samael
Algengtnafn á Djöfl-
inum, ekki síst meðal
Gyðinga. Sumir telja
að Samael hafi verið
upprunalegt engla-
nafn Djöfulsins, sem
sé nafnið sem hann
gegndi meðan hann
varennáhimnum.í
þeim skilningi er Lúsi-
fer viðurnefni og Sat-
Topp tíu djöflar í verkum listamanna
I.Hinn guðdómlegi
gleðileikur
Ljóðabálkur, Dante Aligheri, 1306.
Biblian inniheldur fáar lýsingar á helvíti, en
ítalska skáldið Dante bætti úr þvi og lýsir því
hvernig þvi er skipt niður I smáatriðum. Eins
og Tómas Aquinas samræmdi kaþólska og
aristótelíska heimspeki blandaði Dante sam-
an grískri og kristinni goðafræöi. Helvíti hans
er afar vel smurð og fasisk vél sem pyntar
syndgara með hámarks afköstum. Sú ná-
kvæma mynd sem Dante dró upp afhelvíti
tryggir honum fyrsta sætið, enda hefur hún
allar götur siðan mótað skoðanir kristinna
manna á hvað biður þeirra sem misstiga sig í
llfinu. Fjölmargir eftirminnilegirpúkar og
höfuðárar koma við sögu en sjálfur Satan er
þó ekki mikill karakter hjá Dante. Hann býr i
miðri jörðinni þar sem verstu syndgarar allra
tíma, þeir sem hafa svikiö meistara sína,
liggja frosnir I is. Isinn er skapaður afrisa-
vöxnum vængjum hans, og hann hefur þrjú
höfuð sem tyggja endalaust isvikurunum
Júdasi, Kassiusi og Brútusi. Félagarnir Dante
og Virgil klifra upp hlið hans til að komast út
úr helviti.
2. Meistarinn og Margaríta
Skáldsaga eftir Mikhail Búlgakov.
Skrifuð 1932-40, fyrst útgefin 1967.
Djöfullinn gengur hér undir nafninu Woland,
og er veraldarvanur heimsborgari sem kynn-
ist söguhetjum á götum Moskvu. Woland er
talsvert sympatiskari Satan en gengur og
gerist. Hann er í hlutverki refsiengils, flestir
sem verða honum að bráð eru spilltir og eiga
það meira og minna skilið. Satan er hér, eins
og Guð i
Gamla testa-
mentinu,
grimmur en
réttlátur.Það
ernæstum
eins og hann
verði fyrir von-
brigðum yfir
þvi hvað
mannkynið er auðspillanlegt og lítið mór-
alskt. Þessi djöfull fær litiðkikk út úr þvi að
vera vondur, og verður næstum því feginn
þegar hann hittir hin hjartahreinu Meistara
og Margarítu. Og aldrei þessu vant er hægt
að treysta loforðum hans.
3. Biblían
Heilög ritning, höfundur ókunnur,
skrifuð ca. 5000 f.-200 e. Krist.
Satan birtist fyrst sem höggormur iparadis.
Strax i fyrstu er hann í hlutverki freistarans,
en hann færEvu, og þarafleiðandiAdam, til
að óhlýðnast Guði sjálfum. Seinna, i Jobsbók,
erhann frekar i hlutverki blekkingarmeistar-
ans. I Jesajabók fáum við að vita meira um
bakgrunn kölska, hann er fallinn engill sem
ber nafnið Lúsl-
fer, eða Morg-
unstjarna. í
Nýja testa-
mentinu er
hann aftur orð-
inn freistari og!
Opinberunar-
bókinn ræðst
hann á heim-
inn með beinu
ofbeldi, sem leiðir
til þess að hann verður hlekkjaður iþúsund
ár.
4. The Devil's Advocate
Kvikmynd í leikstjórn Taylor Hackfórd,
1997.
EfSatan væri meðal okkar i dag myndi hann
líklega vera lögfræðingur. Og lita út eins og
Al Pacino. Og Keanu Reeves væri sonur hans.
Al leikur hér lögfræðinginn John Milton en
KeanuerSuð-
urrikjalög-
fræðingur sem
fertilstarfa
hjá honum.
Þaðkemursvo
I Ijós að hann
er sonur
Satans og
pabbi hans vill
að hann geti barn með systursinni.
5. Paradise Lost
Ijóð eftir John Milton, 1674
Takmark Miltons er að rétt/æta gerðir Guðs
fyrir mönnum, og rekur hann i Ijóðinu upp-
_______________________ reisn Lúsífers
1 1 og uppruna
mannkyns.
Milton héltþvi
þó fram að
þaðværirétt
að drepa
rangláta kon-
unga, og
T Vf %