Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.12.1984, Blaðsíða 4

JARÐFRÆÐI SVÆÐISINS
Fjallgarðurinn milli Skagafjarðar og
Eyjafjarðar, þ. e. á Tröllaskaga, telst
jarðfræðilega til hinnar tertíeru blágrýt-
ismyndunar. Nyrst i fjallgarðinum milli
Siglufjarðar og Engidals er fjallið Strákar,
676 m y. s., sæbratt og torfært (sjá mynd
1). Það er gert úr basalthraunlögum,
aðallega þykkum apalhraunlögum með
fremur þunnum, rauðleitum setlögum
(millilögum) á milli hraunlaganna. Blá-
grýtismyndunin í Strákum er samkvæmt
strikstefnu líklega svipuð að aldri og
jarðlögin í Ólafsfjarðarmúla og fjöllun-
um suðvestur frá honum við vestan-
verðan Svarfaðardal. Fjarlægðin milli
þessara staða er um 20 km. Þar hefur
aldur mælst 11,15 ± 0,18 milljón ár
með kali-argon-aldursgreiningaraðferð
(sbr. grein eftir Kristján Sæmundsson,
Leó Kristjánsson, J. McDougalI og N.
D. Watkins: K-Ar-dating, geological
and paleomagnetic studies of a 5 km
Iava succession in Northern-Iceland,
sem birtist 1980 í tímaritinu Journal of
Geophysical Research, Vol. 85, nr. 87,
bls. 3628—3646).
JARÐFRÆÐI FJALLSINS STRÁKA
Hraunlögin í Strákum eru að gerð
ýmist dílótt eða dílalaust basalt. Hraun-
lögin eru öll af apalhraunsgerð. Þau eru
breytileg að þykkt og útbreiðslu svo sem
venjulegt er um hraun sem runnið hafa
og storknað í mótuðu landslagi. Basalt-
lögin eru ekki eingöngu misþykk inn-
byrðis, heldur eru einstök lög breytileg
að þykkt frá opnu til opnu. Basaltlögin í
Strákum eru stórstuðiuð. Stuðlarnir eru
víðast meira en metri í þvermál og
nokkuð óreglulega lagaðir. Við
jarðgangagerðina kom í ljós að mikið
var um flögunar- eða hnikfleti (slicken-
sides) í stuðlunum en þeir hafa orðið til
við átak, þegar brotahreyfingar og
kvikustreymi í bergganga átti sér stað.
Bergið molnaði því mjög við sprenging-
ar en hélst þó tiltölulega heillegt í veggj-
um og lofti jarðganganna.
Basaltið í hraunlögunum er dulkorn-
ótt eða fínkornótt, sum lög dílótt og var
unnt að nota það til að rekja lögin
milli opna. Bergið í hraunlögum og
basaltgöngum er nokkuð ummyndað af
völdum heits vatns sem leikið hefur um
það í fyrndinni áður en dalir og firðir
skárust niður í hraunlagahelluna. Mest
ber á geislasteinum (kabasít og
analsím), silfurbergi og glerhöllum.
Bergið er því „meyrt” og auðvelt að
bora það, jafnvel með handstýrðum
Mynd I. Fjallið Slrákar
ris brall í sjó fram, 676 m
háit. Myndin er lekin lil
S/4. Neðsl I. h. er Sanða-
nesvili. Sigtufjarðarvegur
er í tœplegu 200 m hæð.
NV munni Strákaganga
sésl í skugga lengsl lil
vinslri á myndinni og þar
sést inn á Siglufjörð.
Fjallið er byggl upp af
blágrýtis- og millilögum
frá lerlierlímanum og
sjásl lögin greinilega á
myndinni. (Ljósm. Oddur
Sigurðsson).
borum eins og notaðir voru við vinnslu
Strákaganga.
Á milli hraunlaganna eru rauðleit
millilög og eru þau flest líklega forn
jarðvegur, sem myndast hefur á milli
hraungosa við efnaveðrun toppgjalls
apalhraunlaganna og úr eldfjallaösku.
Millilögin eru fínsendin eða leirkennd
og nokkuð járnrík. Þau eru nokkuð
breytileg að þykkt, eða frá nokkrum
sentímetrum upp i mest 2 m og er þykkt
hvers lags oft breytileg milli opna. í
millilögunum er víða nokkuð um koluð
plönturæksni sem bendir til þess, eins
og áður sagði, að þau séu forn jarðveg-
ur að uppruna.
Með hliðsjón af aðstæðum og fá-
breytni bergsins á jarðgangasvæðinu i
Strákum var fyrst reynt að rekja jarðlög
I fjallinu frá sjó. Virtist aðeins unnt að
rekja eitt basaltlag eða jarðfræðilegan
flöt í hlíðum fjallsins. Lag þetta er
25—30 m að þykkt og reyndist mega
fylgja því frá gangamunna Siglufjarðar-
megin og norður eftir hlíðum fjallsins til
Landsendagils Sauðanesmegin I Strák-
um. Þó var samhengi nokkuð óljóst í
giljunum neðan Ófæruskálar. Þrepa-
misgengi undir Ófæruskál hefur sett
þetta þykka basaltlag niður um 20 m til
austurs. Lagið var þó nothæft sent
kennilag ásamt 13—18 m þykku dílóttu
basaltlagi, sem er fjórða lag neðan þessa
þykka basaltlags. Næsta lag neðan þess
er dílalaust og dökkt basaltlag og er það
efsta lag í syrpu dílalausra laga í hlíðum
fjallsins. Mæld voru 5 jarðlagasnið í
hlíðum Stráka á jarðgangaleiðinni og
þau tengd með hliðsjón af ofangreind-
um tveim basaltlögum, þ. e. þykka lag-
inu og neðsta dilabasaltlaginu.
I berggrunni Siglufjarðarsvæðisins
eru tvö brotalínukerfi ráðandi. Annað
hefur NV-SA-stefnu en hitt NNA-SSV-
stefnu og hafa orðið miklu meiri hreyf-
ingar um það en fyrrnefnda kerfið.
Flestar brotalínurnar eru misgengi o'g
hafa barmarnir hreyfst í lóðrétta stefnu.
Nokkrar brotalínanna eru sprungur,
sem lítil hreyfing hefur orðið um.
Á jarðgangaleiðinni i Strákum er
mest um misgengi og sprungur undir
Ófæruskál og þar er reyndar líka mest
um basaltganga. Þar hafa jarðlögin mis-
gengið um NNA-SSV sprungur alls um
20 m og eru austurbarmar signir. Brota-
línur með NV-SA-stefnu, þ. e. í stefnu
jarðganganna, sjást einkum Sauðanes-
megin í Strákum. Ekki virðast miklar
hreyfingar hafa orðið urn þær, en þó
var eitt slíkt misgengi til verulegra
óþæginda við vinnslu norðvesturenda
jarðganganna. Þó höfðu barmar aðeins
misgengið um 25—50 cm. Misgengis-
fletir eru víða rákaðir og nær ávallt I
lóðrétta stefnu. Á stöku stað bar
nokkuð á moluðu bergi í sprungum og
misgengjum, en þetta molaða berg er nú
nær alls staðar límt saman með holu-
fyllingasteindum leir. Þessar sprungu-
fyllingar náðu sums staðar allt að hálfs
metra þykkt.
í margar brotalínur eða sprungur
hefur troðist hraunkvika, ýtt sundur
sprungubörmum og myndað basalt-
ganga, er hún storknaði. Sumir basalt-
ganganna eru margfaldir, þ. e. hraun-
kvika hefur troðist oft inn I sömu
sprunguna. Undir Ófæruskal er t. d.
einn 8-faldur gangur. Sennilega eru
margir basaltganganna fornar gosrásir.
Stuðlar í basaltgöngum liggja láréttir.
Basaltgangarnir stefna nær allir milli N
10°A og NNA, eða líkt og meginbrota-
línukerfið á Siglufjarðarsvæðinu. Þeir
standa nær hornréttir á hraunlögin.
Gangarnir eru flestir 3—5 m að þykkt.
Sá þykkasti er 8-faldur og 40 m þykkur.
í jarðgöngunum (782 m) eru 28 basalt-
gangar. Þeir eru samtals um 120 m að
þykkt eða um 15,5% afberginu. Heild-
arþykkt basaltganga á þessu svæði er
mun meiri en venjulegt er í blágrýtis-
mynduninni.
Þegar hraunkvikan, sem myndaði
basaltgangana, tróðst inn í brotalínur
og sprungur, hefur grannbergið um-
myndast af völdum hitaáhrifa og flagast
vegna þrýstings frá hraunkviku. Berg
meðfram basaltgöngum er því meyrara
66 — TÍMARIT VFÍ 1984