Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags - 01.01.1998, Blaðsíða 66

REIKISTJÖRNURNAR 1998
Teikningin á næstu síðu sýnir hvenær björtustu reikistjörnurnar eru í
hásuðri að sönnum sóltíma árið 1998. Sólin er alltaf í hásuðri kl. 12 að
sönnum sóltíma hvar sem er á landinu, og ferill hennar fylgir því jaðri
myndarinnar (hægri eða vinstri jaðrinum sem báðir eru merktir með
„12“ og eru í rauninni sama línan). A myndinni kemur fram hvaða af-
stöðu reikistjörnurnar hafa hver til annarrar á himinhvolfinu og hvar
þær eru miðað við sól. Þegar stjörnur eru vinstra megin á myndinni eru
þær á morgunhimni, en þegar þær eru hægra megin eru þær á kvöld-
himni. Á myndina hafa verið dregnar línur til að gefa vísbendingu um
hvenær auðveldast sé að sjá reikistjörnurnar. Er það á þeim tveimur
svæðum sem merkt eru „dimmt“ á myndinni. Á svæðinu sem merkt er
„bjart“ eru reikistjörnurnar annaðhvort mjög nærri sól (innan við 45
mínútur í stjörnulengd) eða þær koma ekki upp í Reykjavík meðan
dimmt er. Ef markalína svæðanna er sýnd sem brotin lína merkir það
að einhver reikistjarnanna sést betur eða verr en ætla mætti af afstöðu
hennar til línunnar.
Ef við viljum t.d. vita hvaða reikistjörnur muni sjást í októbermán-
uði lítum við á þann reit sem liggur þvert yfir kortið og afmarkast af
stöfunum OKT til hægri og vinstri. Þá sjáum við að lengst til vinstri,
þ.e. á morgunhimninum næst sól, er Venus. Hún liggur þó illa við at-
hugun vegna þess að hún er svo nærri sól og á svæðinu sem merkt er
„bjart“. Lengra til hægri, á morgunhimninum, sjáum við Mars. Síðan
koma Satúrnus og Júpíter nálægt miðri mynd og eru því á næturhimn-
inum. Lengst til hægri, á kvöldhimninum, er Merkúríus, en hann er á
bjarta svæðinu og sést því ekki. Við hægri jaðar myndarinnar erum við
aftur komin að sól.
Til frekari glöggvunar fer hér á eftir mánaðarlegt yfirlit um stöðu
þessara björtustu reikistjarna eins og þær munu sjást frá íslandi á árinu
1998. Stjörnurnar eru (talið frá sól): Merkúríus, Venus, Mars, Júpíter
og Satúrnus. Á eftir þessu yfirliti er svo fjallað sérstaklega um hinar
daufari reikistjörnur sem eru lengra frá sól: Úranus, Neptúnus og
Plútó.
Janúar
Bjartasta reikistjarnan, Venus, er kvöldstjama í byrjun mánaðar, lágt
í suðri við sólarlag í Reykjavík. Þegar líður á mánuðinn nálgast hún sól
og verður erfitt að sjá hana vegna sólarbirtunnar. Um miðjan mán-
uðinn gengur hún fram hjá sól að norðanverðu í 6° fjarlægð. Er þá
hugsanlegt að hún sjáist bæði kvölds og morguns í fáeina daga, einkan-
lega ef sjónauki er notaður. Síðan verður Venus morgunstjarna vestan
megin við sól, en lágt á lofti. í mánaðarlok verður hún komin í 8° hæð í
suð-suðaustri við sólarupprás.
Júpíter, Mars og Satúrnus eru allir kvöldstjörnur í janúar. Júpíter er
þeirra bjartastur, lágt í suðri og síðar suðvestri við myrkur og sest
(64)