Freyr - 01.03.1947, Page 30

110
FREYR
Fyrst í stað eru hníslarnir ekki færir
um að valda sýkingu að nýju. Til þess
þurfa þeir að ná sérstakri þroskun, sem
nefnd er sporulation. Beztu skilyrðin til
þeirrar breytingar eru í raka og hlýju, og
gerist þetta þá á 1—3 sólarhringum. Þessi
breyting er í því fólgin, að inni í hníslin-
um myndast ákveðinn fjöldi af svo nefnd-
um sporocystum og aftur í hverri sporo-
cystu tiltekin tala af sporozoitum. Ef
þannig þroskaður hnísill berst ofan í mót-
tækilegan fugl — þann sama aftur eða
annan, — hefst hringrásin á nýjan leik.
Talið er, að hringrásin gegnum fyglið fari
venjulega fram á vikutíma, en það getur
þó verið allbreytilegt.
í fuglum og spendýrum er um að ræða
tvær ættir hnísildýra, Eimeria- og
Isospora-ætt. í alifuglum er Eimeria-
ættin fast að því ein um hituna. Ættir
þessar greinast sundur á því, að í Eimeria-
hníslum myndast 4 sporocystur og 2
sporozoitar í hverri, en í Isospora-ætt eru
tilsvarandi tölur 2 og 4, svo að 8 sporo-
zoitar koma samt úr hverjum hnísli í
þessum ættum báðum.
Hníslarnir eru umluktir þykkri himnu
og eru mjög lífseigir. Þeir standast vel öll
ytri áhrif, en þurrt umhverfi og kuldi eða
hiti úr hófi háir þó þroskun (sporulation)
þeirra. Með tilraunum hafa menn fundið,
að þessi þroskun getur ekki farið fram,
sé hitinn undir 5° C. eða yfir 35° C., en
beztu hitaskilyrðin til þroskunar eru 25°—
30° C. Það er því reynsla manna a. m. k.
sums staðar erlendis, að faraldur af þess-
ari veiki gýs gjarnan upp, þegar hlýtt er
í veðri og votviðrasamt. — Sótthreinsun-
arlyf í venjulegum þynningum verka ekki
drepandi á hníslana, en sterkar blöndur
geta þó unnið á þeim á löngum tíma. Við
rotnun eyðaát þeir einnig með tíð og
tíma. í saur og jarðvegi geta þeir lifað í
1 ár og hafa meira að segja fundizt líf-
vænir eftir 18 mánuði. Þó að hníslarnir
séu þannig ekkert lamb að leika sér við,
eru þeir samt sá liðurinn í þróunarferli
hnísildýranna, sem helzt er hægt að fá
höggstað á í baráttunni við þennan sjúk-
dóm, eins og síðar mun sagt.
í hænsnum getur þessi sjúkdómur verið
hvort heldur er bráður (akut) eða lang-
vinnur (kroniskur), og er þá oftast bráður
í ungum, en langvinnur í eldri fuglum.
Eins og áður er sagt, eru einkum tvær
tegundir hnísildýra mestir sjúkdómsvald-
ar hænsnum, og hefir hvor þeirra sitt kjör-
svið í innyflunum. Önnur tegundin, Eim-
eria tenella, setzt aðallega að í botnlöng-
unum, en hin, Eimeria necatrix, í mjógörn.
Botnlangasóttin er að jafnaði hatrömm-
ust í ungum á aldrinum þriggja til fimm
vikna gömlum, en garnasóttin frekar
bundin við eldri hænsni.
Sjúkdómseinkenni í ungunum eru helzt
þau, að þeir verða deyfðarlegir, standa
hnípnir með lafandi vængi og lokuð augu.
Fjaðrir verða úfnar, og þegar líður á sjúk-
dóminn, verða kambar og kverkasepar
fölir. Niðurgangur er mjög algengur og
venjulega blóðkorgaður. Matarlyst er mjög
lítil, en þó helzt oft talsverð fæða í sarp-
inum. Sjúklingarnir leggja mjög mikið af,
og margir drepast. Þeir, sem sýkzt hafa al-
varlega en lifa þó af, eru lengi að ná sér.
Þeir þrífast oft illa og verða ekki eins
gagnsamir og skyldi. Og þó að fuglar virð-
ist vera orðnir jafn-góðir af sýkinni, eru
þeir smitberar mánuðum saman á eftir,
með því að hníslar ganga niður af þeim.
— Flest dauðsföllin verða innan 6—,10
daga* eftir að sjúkdómseinkenni komu í
ljós. Dánartalan er ákaflega breytileg eftir
öllum aðstæðum, getur jafnvel komizt upp
í 90—100%, en sjaldan er þó svo rammt
að kveðið. Hitt er algengt, að nokkur aftur-