Dagblaðið Vísir - DV - 21.07.2006, Blaðsíða 47

DV Menning
FÖSTUDAGUR 21. JÚLl2006 59
Höfuðrit norrænnar menningar, Völuspá, er komið út í gerð Helga Hálfdanarsonar, þar sem hinn aldni
þýðandi raðar kvæðinu upp á nýtt. Ármann Jakobsson gerir grein fyrir þessari nýju útgáfu.
Völuspá og Helgi Hálfdanarson
Margir íslendingar hafa lesið
Völuspá. En fæstir þeirra vita að
það sem þeir hafa í höndunum
er ekki ein og sönn Völuspá held-
ur sambland af fræðilegri tilgátu
um upprunalegt útlit kvæðisins
og safn allra þeirra erinda sem eru
talin til kvæðisins, þar sem einni
af þremur gerðum er fylgt mest-
an part.
Flestir þekkja Völuspá sem er
67 erindi en engin slík er til frá
miðöldum, aðeins tvær Völuspá,
önnur 63 erindi en hin 59.
Nokkrar gerðir
Til eru tvær Völuspár frá mið-
öldum, önnur í Konungsbók
Eddukvæða en hin í Hauksbók.
Síðan má bæta við þeirri þriðju því
að margar vísurnar eru í Snorra-
Eddu og stundum breytiar. Sú
fjórða er þá sú 20. aldar samsetn-
ing sem flestir þekkja og velflestir
menntaskólanemar læra til prófs.
Og nú hefur Helgi Hálfdanarson
geflð út þá fimmtu og er sú endur-
gerð á upprunalegu Völuspánni,
miðað við kenningar Helga sjálfs.
Samsett kvæði og tilgáta
Völuspá sem Helgi hefur nú
gefið út er fræðileg tilgáta um
kvæði sem hvergi er til varðveitt
eins og Helgi gefur hana út. En
hvers vegna að gefa út slíka til-
gátu? Þá er því til að svara að lang-
Helgi Hálfdanarson Þýðandinn virti og
afkastamikli hefurraðað Vöiuspá saman á
nýjan leik og gefið út.
flestar útgáfur Völuspár sem til eru
í heiminum - og þær eru fleiri en
svo að ég hafi nennt að telja þær
- eru grundvallaðar á annarri til-
gátu um upprunalegt útlit kvæðis-
ins. Og sú tilgáta er ekki endilega
betri en tilgáta Helga.
Gömul kenning Helga
Að vísu njóta hinar hefð-
bundnu útgáfur Völuspár þess að
þar er engu erindi sleppt. Hins
vegar eru þær þeirrar gerðar að
fylgt er röð Konungsbókar en skot-
ið inn Hauksbókarvísunum. Og
stundum eru vísurnar lagfærðar
miðað við Snorra-Eddu, oftast þar
sem hún þykir smartari (til dæm-
is í 3. vísu sem hefst „Ár vas alda“
og síðan er Ými sleppt þótt hann
sé nefndur í Konungsbók).
Það er þannig fengur að þess-
ari litlu smekklegu bók sem nú er
nýkomin út, blá að lit. Hún mið-
ast við þær hugmyndir Helga um
upphaflega gerð kvæðisins sem
hann setti fyrst fram í Maddöm-
unni með kýrhausinn árið 1964
(en hún var endurútgefm 2002).
Fyrir fræðimenn væri galli á þess-
ari nýju og fallegu litlu bók að for-
sendurnar séu í annarri bók. En
þessi útgáfa er vitaskuld ekki ætl-
uð þeim heldur almenningi.
Grunnur endurgerðar
Um kenningar Helga er aðeins
unnt að fara fáum orðum. Um
sumt er hann sammáia Sigurði
Nordal en er þó djarfari í að láta
útgáfu sína mótast af eigin við-
horfum. Þannig færir Helgi óhikað
til vísur á staði þar sem hann tel-
ur þær efnislega eiga best heima.
Mikilvægasta kenning hans er
hins vegar sú að stefin í kvæðinu
(Þá gengu regin öll, Vituð ér enn,
Geyr nú Garmur) bendi til drápu-
forms og þannig telur hann hægt
að endurgera kvæðið út frá stefj-
unum. Eru aðferðir hans ekki
ósvipaðar því sem tíðkast hafa
meðal útgefenda dróttkvæða að
fornu og nýju.
Fálæti fræðimanna
Á tilgátum Helga er vitaskuld
sá galli að þær er efitt að sanna
eða afsanna. Sá vandi er almennur
og hefur valdið því að dregið hef-
ur úr móði norrænufræðinga í leit
að hinu upprunalega hin seinni ár.
Hins vegar eru þær áhugaverðar,
skemmtilegar og ómaklegt er það
fálæti sem flestir aðrir útgefendur
hafa sýnt þeim. Þessi nýja útgáfa
HálfdAnarsonar /
mun aftur á móti eflaust koma
hugmyndum Helga betur á fram-
færi og er það vel.
Ármann Jakobsson
VOLUSPA
Völuspá í útgáfu Helga
Hálfdanarsonar. Mál
og menning 2006.
Börn byltingarinnar
Wladimir Kaminer er einn
þekktasti rithöfundur Þjóðverja
um þessar mundir en hann skrifar
einnig reglulega í blöð og tímarit,
er með vikulegan þátt í útvarpi og
er einn helsti sérfræðingur heims
í rússneskri popptónlist. Wladimir
Kaminer er Rússi en hann fæddist
árið 1967, fimmtíu árum eftir Októ-
berbyltinguna, og flutti til Berlín-
ar árið 1990 þar sem hann hefur
búið og starfað síðan. Segja má að
honum hafi skotið upp á stjörnu-
himininn með útkomu fyrstu bók-
ar sinnar Militarmusik sem út
kom árið 2001, en hún kom nýlega
út í íslenskri þýðingu Magnúsar
Þórs Þorbergssonar undir heitinu
Plötusnúður Rauða hersins.
Sovésk æska
I bókinni lýsir Kaminer æsku
sinni og uppvexti í Sovétríkjun-
um en þó fær lesandi ekki að
vita nein smáatriði í lífi hans því
áherslan er lögð á hans nánasta
umhverfi bæði í fortíð og framtíð.
Hann skrifar um þær breytingar
sem verða á rússnesku samfélagi á
uppvaxtarárunum en einnig reif-
ar hann rússneskt listalíf, muninn
á sveit og borg, þá möguleika sem
ungu fólki buðust á þessum árum
og alls kyns hundakúnstír sem
menn stunduðu til að leika á út-
sendara KGB. Sagan er byggð upp
í formi nokkurra stuttra frásagna
sem hverja um sig má þess vegna
lesa sem smásögu og það leiftr-
andi skemmtílega smásögu.
Stefnulaus ungur maður
Sem ungur maður var Kam-
iner ekki alveg viss um hvaða
stefnu hann vildi taka í lífinu svo
hann ákvað að fara í leikhúsnám
JÞað eru hægt ad horfa á
hcuninn á þtjá vegus
á jákvæðsm hátt,
á ncikvæðan hátl og á
Wladimir Kaininci--hált.“
Prankfui ff'v Himdxchnu
Plötusnútlur Rauða hersins
að læra dramatúrgíu og fór það-
an í starfsþjálfun við Majakov-
skí-leikhúsið. Lýsingar Kaminers
á leikhúslífinu eru óborganleg-
ar svo ekki sé meira sagt. Leikar-
arnir voru undir svo miklu álagi
að drykkjuskapur varð gríðarlegt
vandamál. Til að stemma stigu við
að leikarar stigu fullir á svið æddu
tveir eftírlitsmenn um búnings-
herbergin með áfengismæli og
hver leikari mátti blása í blöðru.
Sá sem mældist með meira en 0,5
prómill í blóðinu mátti ekki fara
á svið. En barnasýningarnar fóru
iðulega úr böndunum því enginn
eftírlitsmaður nennti að vinna á
sunnudögum og þess vegna end-
uðu ævintýrin í hvert sinn á nýjan
hátt sem var gríðarlega vinsælt hjá
áhorfendum!
Upp á kanti
Þótt fjörugt væri í leikhúsinu,
og kannski einmitt þess vegna,
varð Kaminer þó ekki langlífur
þar. Hann lýsir sér sem hálfgerð-
um andófsmanni, segir að hann
hafi margsinnis lent upp á kant við
öryggismálastofnanir og að nafn
hans hafi verið skráð í svokallaða
„Svörtu bók" æskudeildar KGB.
En upp úr þeirri staðreynd veltir
hann sér ekki mikið heldur reyn-
ir hvað mest hann má að elta uppi
skemmtilegar og ævintýralegar
uppákomur, sér til dæmis lítið at-
hugavert við það að taka að sér að
koma 46 nautgripum lifandi tíl Sa-
markand. f það verk gengur hann
fullur áhuga ásamt' Georgi vini
sínum en fljótlega renna á félag-
ana tvær grímur. Þeir kunna ekk-
ert á nautgripi en til hvaða ráða
þeir grípa verður ekki upplýst hér
svo væntanlegir lesendur fái að
njóta frásagnarinnar.
Grátið úr hlátri
Kaminer lýsir rússnesku þjóð-
arsálinni eins og klisjan býður,
sem drykkfelldri og kaótískri en
um leið glaðværri þjóð sem lif-
ir fyrir daginn í dag í von um að
allt lagist á morgun. Hann ger-
ir góðlátlegt grín af þjóð sinni en
undirliggjandi er mikill kærleikur
til fólksins og föðurlandsins sem
hann á sínum tíma ákvað að yfir-
gefa. Ég man ekki hvenær ég grét
síðast úr hlátri yflr bók en það
gerði ég í þessu tílviki. Lýsingarnar
á því þegar Matthías Rust flýgur í
gegnum sovéska lofthelgi óáreittur
af því að hermennirnir sem fylgd-
ust með honum voru ekki vissir
um fyrirbærið ... þetta gæti verið
„bara fullur samyrkjubússtjóri á
leið til frænku sinnar" (114)... þær
lýsingar einar og sér nægja til þess
að mæla með bókinni við hvaða
lesanda sem er. Það er greinilegt
að þýðandi skemmtí sér við vinnu
sína, útkoman er dásamleg.
Sigríður Albertsdóttir
PLÖTUSNÚÐUR
RAUÐA HERSINS
★ ★★★
Plötusnúður Rauða hersins eftir
Wladimir Kaminer. Þýðandi:
Magnús Þór Þorbergsson. Mál
og menning 2006.
D r\ IS h /IC h! ft/ Tl D
bUHIVItNN I líi