Freyr - 01.01.1997, Síða 18

Fjárskipti vegna riðuveiki 1978-1996
Reynsla og reglur
Riðuveiki er talin hafa verið flutt
til íslands með enskum hrút frá
Danmörku til Skagafjarðar árið
1878. Þaðan breiddist veikin út um
Norðurland við sölu á fé af hinu
nýja kyni. Næstu 75 árin varð veik-
in landlæg á svæðinu frá Miðfirði
að vestan og austur fyrir Eyjafjörð
en fannst ekki annars staðar þennan
langa tíma.
Arið 1953 var veikin fyrst stað-
fest utan þessa svæðis (á Vestfjörð-
um). Síðan fannst veikin á nýjum
svæðum fyrir vestan, sunnan, aust-
an og norðan með vaxandi hraða og
miklu tjóni. Viðnám hófst 1978
og bar strax nokkum árangur en út-
breiðslan stöðvaðist ekki. Allt benti
til þess að veikin myndi breiðast út
um allt land á fáum árum, ef ekki
yrði teknar upp öflugari aðgerðir.
Veikin náði hámarki árið 1986.
Riðu skal útrýma
Stjómvöld tóku ákvörðun um þetta
1986 í samráði við samtök bænda.
Aðgerðir vora hertar. Þá var vitað
um riðuveiki á 104 bæjum en hún
var staðfest á 66 bæjum það ár. Sýkt
eða í sérstakri sýkingarhættu voru
24 af 36 varnarhólfum landsins. Frá
upphafi 1978 hefur verið fargað um
770 hjörðum eða alls nær 140 þús-
und fjár vegna riðu. A 480 bæjum er
fjárstofn úr ósýktum vamarhólfum
og á rúmlega 400 þeirra hefur verið
búið án riðu í meira en 6 ár. Aður
var algengt að innan 5 ára frá fjár-
skiptum, fyndist veikin aftur, þ.e. á
50% bæjanna. Eftir að gripið var til
aðgerða árið 1978 hefur riðan kom-
ið aftur á 21 bæ, um 5% bæjanna.
Farga þarf og hafa fjárlaust í
a.m.k. 2-3 ár þar sem þessi hættu-
legi sjúkdómur finnst. Enn skortir
næga þekkingu á smitleiðum, eðli
smitefnisins og erfðamótstöðu. Not-
hæfar aðferðir vantar til að greina
smitið áður en féð veikist. Finna
þarf og farga hverri kind, sem látin
var til lífs frá riðubæjum og kindum
Eftir Sigurð Siyurðarson,
dýralækni
frá öðram bæjum, sem hýstar vora á
riðubæjum yfir nótt eða lengur síð-
ustu árin. Um geitur gegnir sama
máli og sauðfé. Aðrar dýrategundir,
sem voru undir sérstöku smitálagi,
kunna að geta tekið riðuveiki (naut-
gripir, hreindýr, kettir, minkar, mýs,
e.t.v. hundar og refir). Ekki er þó
staðfest að það hafi gerst hér. Engin
tengsl finnast milli riðu og Creutz-
feld-Jakob veiki í fólki hér á landi.
Riðusmitefnið er aðallega bundið
við lifandi fé. Það getur einnig fylgt
öllu því sem óhreinkast af fé, taði
þess, líffærum og hræjum sem ekki
hafa verið grafin tryggilega eða
eytt. Smitefnið getur fylgt tækjum,
áhöldum, fóðri, vatni, skóm, hlífð-
arfötum, óhreinindum á höndum
manna o.fl. Hey af landi sem smit-
að eða veikt fé hefur gengið á og/
eða sauðatað borið á getur verið
smitmengað. Smitefnið getur því
borist milli staða með ýmsu móti.
Riðuveiki kemur stöku
sinnum aftur
Þótt það hafi gerst á bæjum þar sem
reglum var fylgt og sótthreinsað vel
má samt fullyrða af fenginni
reynslu, að það gerist mun sjaldnar
þar sem sótthreinsun er nákvæmust
og aðrir þættir trufla ekki. Unglömb
virðast viðkvæmari fyrir riðuveiki
en haustlömb (í 17 riðutilfellum af
21 fætt á bænum). Þess vegna er
fjárskiptabændum ráðlagt að láta
ekki lifa lömb sem fæðast á bænum
fyrstu 3-5 árin, heldur kaupa öll
ásetningslömb sín úr ósýktum vam-
arhólfum. Til þess þarf þó leyfi yfir-
dýralæknis. Nauðsynlegt er að eig-
endur fjár á riðusvæðum og aðrir
fylgist mjög vel með heilsufari
sauðfjár, bæði sínu og annarra. All-
ar grunsamlegar kindur skal rann-
saka.
Hreinsun vegna riðu skal fram-
kvæma strax og fært er eftir
förgun. Tað skal grafa, ekki bera á
tún. Eyða skal eða sótthreinsa, þvo
með sterkri klórsápu og joðbera;
fjárhús, hlöður og ef þarf, loðdýra-
hús, fjós, tæki, o.fl. Loka skal yfir-
borði með málningu eða fúavamar-
efni. (Andlitshlíf, ofnæmishætta!)
Skipt sé um yfirborð á næsta um-
hverfi (burðarhólf). Eyða skal heyi
sem til er á riðubænum og fyrstu
uppskeru eftir förgun fjárins. Ekki
má láta hey, hálm eða túnþökur frá
bænum án leyfis. Það stuðlar að
„sótthreinsun" túna ef þau era ekki
slegin heldur brennd sinan á þeim
vel þurram fyrsta fjárleysisvorið.
Sýna ber gætni og fá leyfi til sinu-
bruna.
í þurru heyi er alltaf mikið af
heymaurum. Vegna nýrra upplýs-
inga um að riðusmit kunni að fylgja
mauram löngu eftir að öllu fé hefur
verið fargað, er augljóst að ekki má
dreifa heyi frá riðubæjum hvert sem
er. Maurategundimar eru 6, þar af 2
tegundir ránmaura, sem éta hinar.
Þannig gæti smitefnið flust milli kyn-
slóða og loðað lengi við. Maura-
fjöldinn er frá nokkram þúsundum
upp í 2-3 milljónir í hverju kg af
þurra heyi. Mun minna er um maura
í ornuðu heyi og votheysrúllum.
Um þurrheysrúllur er minna vitað
14 FREYR-1. ‘97