Freyr - 01.01.1997, Qupperneq 29

Framtíð íslenskrar
kindakjötslramleíðslu
Framleiðendur í hlekkjum kerfisins
Neysla kindakjöts á íslandi fer
sífellt minnkandi, en neysla
annarra kjöttegunda, grænmetis og
léttari fæðu eykst. íslensk kinda-
kjötsframleiðsla stendur því frammi
fyrir miklum vanda og er nú svo
komið að 65% sauðfjárbænda hafa
tekjur undir fátæktarmörkum. Frelsi
í viðskiptum er sífellt að aukast og
mun það leiða til innflutnings á
landbúnaðarvörum á næstu árum,
en jafnframt skapa tækifæri fyrir ís-
lenska kindakjötsframleiðendur. ís-
lenskir kindakjötsframleiðendur eru
illa í stakk búnir til að mæta þessum
breytingum, þeir hafa búið við mið-
stýringu og forræðishyggju sem
hefur haldið þeim í fjarlægð frá
markaðnum. Með þessu hefur skila-
boðum markaðarins verið haldið
niðri af verðlagningu og magnstýr-
ingu sem er ákveðin með tilliti til
neyslu og framleiðslukostnaðar en
ekki markaðssjónarmiða. Yfirgrips-
mikið sjóðakerfi hefur einnig veru-
leg áhrif á ákvarðanir kindakjöts-
framleiðenda og veldur því að ekki
er alltaf tekið tillit til hagkvæmnis-
sjónarmiða. Framleiðendur eru ekki
að framleiða vöru sem þarf að upp-
fylla þarfir endanlegs markaðar,
þ.e. neytendanna, heldur vöru sem
afurðastöðvar kaupa samkvæmt
samningi við ríkið, en ekki á virk-
um markaði. Þetta verður til þess að
sú vara sem verið er að framleiða er
ekki endilega sú sem markaðurinn
óskar eftir. Lítil samkeppni hefur
verið á meðal kindakjötsframleið-
enda þar sem samábyrgð, opinber
afskipti og tengsl við afurðastöðvar
hafa verið allsráðandi. Flestar af-
urðastöðvamar eru í félagslegri eigu
kindakjötsframleiðenda og lúta

Eftir Viðar Karisson,
rekstrarfræöing
stjórn þeirra. Þetta veldur því að
hagsmunir þeirra eru samofnir
hagsmunum afurðastöðvanna og
erfitt er að skilja á milli kaupanda
og seljanda. A undanfömum árum
hefur stefna niðurskurðar verið rrkj-
andi. Dregið hefur verið úr fram-
leiðslu og framleiðendur hafa dreg-
ið úr kostnaði, hagrætt og dregið úr
fjárfestingum. Ekki er sjáanlegt að
greinin geti aukið arðsemi sína með
þessu móti frekar en orðið er og
myndi áframhald á þessari braut
leiða af sér fjölda gjaldþrota. Hin
leiðin er að leita sóknartækifæra.
Aukið frelsi er lykillinn að
framtíðinni
Til að framleiðendur geti nýtt sér þá
möguleika og þau tækifæri sem fel-
ast í auknu frelsi þarf að aðlaga
greinina breyttum forsendum, auka
sjálfstæði framleiðenda, tengja þá
markaðnum og veita þeim frelsi til
að haga framleiðslu sinni og rekstri
eins og þeir telja best. Til að þetta
sé mögulegt þarf að auka tengsl
framleiðenda og markaðarins, draga
þarf úr áhrifum og valdi milliliða,
s.s. afurðastöðva, og minnka opin-
bera stýringu á verði og fram-
leiðslu. Færa þarf ábyrgðina á sölu
og framleiðslu beint til framleið-
enda þannig að framleiðandinn beri
sjálfur ábyrgð á sölu og verðlagn-
ingu. Þannig er hægt að tengja sam-
an vald og ábyrgð og hver framleið-
andi ákveður verð og það magn sem
hann vill framleiða og hvenær vörur
hans fara á markað. Þetta gefur
framleiðendum möguleika á að
markaðssetja vöru sína á þann hátt
sem hentar hverju búi, sem er nauð-
synlegt því að rekstrarforsendur
þeirra eru mismunandi. Sá sem tek-
ur ákvörðunina nýtur hagnaðar af
vel heppnaðri ákvörðunartöku og
ber tapið af miður heppnaðri
ákvörðunartöku. Til að þetta sé
mögulegt þarf að gera eignarhald á
afurðunum að fijálsu samningsat-
riði á milli afurðastöðva og bænda,
þannig að hver framleiðandi geti
ákveðið hvenær hann setur vöru
sína á markað, hvar, á hvaða
vinnslustigi og hvort hann selur af-
urðastöð eða lætur slátra og/eða
vinna afurðimar fyrir sig og selur
sjálfur. Það getur hentað einum
framleiðenda að selja afurðir sínar
sem lifandi gripi til slátrunar, öðr-
um að selja núverandi afurðastöð og
þeim þriðja að láta slátra fyrir sig og
selja sjálfur, t.d. einhverjum dreif-
ingaraðila. Þetta hvetur einnig til
fjölbreytni, t.d. hvað varðar aðferðir
í eldi, val á fóðri og beitilandi til að
ná fram ákveðnum bragðhrifum
1. ‘97-FREYR 25