Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.03.2002, Blaðsíða 12

Fréttabréf ættfræðifélagsins í mars 2002
Ragnar Böðvarsson: Selfossi
Mormónaskrár
Eins og flestum ættrýnum er kunnugt tókst á sínum
tíma samstarf milli Þjóðskjalasafnsins og mormóna í
Utah um nýtingu íslenskra kirkjubóka. Um og upp úr
miðri síðustu öld mynduðu mormónarnir kirkju-
bækurnar og settu á filmur sem gestir Þjóðskjala-
safns og margra héraðsskjalasafna þekkja. þeir fengu
svo með sér vestur um haf eintök af filmunum og
hafa því aðgang að öllum upplýsingum bókanna um
látna áa og aðra Islendinga, en skírn fyrir hina látnu
er mikilsvert atriði í trú þeirra og
hennar vegna hafa þeir ætíð sýnt
mikla atorku við öflun og skrán-
ingu ættfræðiupplýsinga. Því
ættu allir áhugamenn um
ættfræði að fagna.
Mörgum árum eftir að filmu-
setningin var unnin, líklega
snemma á síðasta áratug, var hér
á ferð fulltrúi mormónakirkj-
unnar í Utah sem hafði í fartesk-
inu tölvugögn með fæðingar-
skrám, sem sýna raunar lang oft-
ast skírnardag en ekki fæðingar-
dag, litlu broti af fermingar-
skrám, giftingarskrár og dánar-
skrár úr öllum íslenskum kirkju-
bókum frá því að ritun þeirra hófst og til ársins 1870.
Ennfremur manntölin 1801 og 1845. Gögnin vistaði
hann á tölvu Félagsvísindadeildar Háskólans. Á
fundi með stjórnarmönnum í ÆF og Hálfdani
Helgasyni tæknifræðingi sem þá sá um útgáfu
Fréttabréfsins skýrði hann frá tilvist gagna þessara
og kvað öllum áhugamönnum heimilt að nýta þau, en
þó ekki í ábataskyni. Leið þá ekki á löngu uns
Hálfdan fékk leyfi Félagsvísindadeildar til að afrita
þau. Fleiri hafa eflaust tekið afrit af gögnunum og
hafa þau dreifst nokkuð víða, eru m.a. fyrir hendi í
tölvu ÆF í Ármúla 19. Mestur hluti manntals 1816
og manntal ársins 1870 yfir íbúa Austur-
Skaftafellsýslu til Vestur-Isafjarðarsýslu barst seinna
hingað til lands.
Ymsir sem ættrýni stunda hafa haft ómælt gagn af
þessum skrám, en líklegt er að sumum lesendum
Fréttabréfsins sé með öllu ókunnugt um þær og þótti
því rétt að gera hér nokkra grein fyrir þeim.
I tölvu ÆF eru skrárnar vistaðar í Word rit-
vinnsluforriti, en sumir hafa farið þá leið að vista þær
í gagnagrunni, t.d. Access eða Paradox. Þá er hægt
að láta forritið raða upp nöfnum eftir ýmsum
mismunandi kerfum, t.a.m. taka saman allar barns-
fæðingar, giftingar eða dauðsföll í ákveðinni sókn
eða á ákveðnu árabili, öll börn ákveðinna foreldra
o.s.frv. í ritvinnslunni verður hins vegar aðeins notuð
venjuleg leitarskipun eins og menn þekkja.
Ekki er um neina samræmda stafsetningu að ræða
í gömlum íslenskum kirkjubókum, sama manns-
nafnið getur jafnvel verið skrifað á marga vegu.
Vitanlega tóku þeir ágætu Utahbúar sem tölvuskráðu
allan þann nafnagrúa sem bækurnar geyma, ekki að
að sér að lagfæra og samræma íslenska stafsetningu
og þeir höfðu heldur ekki yfir að ráða íslenskum
bókstöfum á sínum lyklaborðum.
Nokkurn tíma þarf því til að venj-
ast stafsetningunni. Stafsetn-
ingarform eru sérstaklega mörg í
fæðingarskránum, mun færri
afbrigði eru í skrám um giftingar
og dánardaga.
Hér má sjá eitt dæmi úr
fæðingarskrá.
„Gysla/BJARNI“, „s“, „Biami/
GUNLAUG“, „Sigryd/SNORRI“,
„C“, „11 Sep 1741“, „SNDA“
Fremst er nafn drengsins Gísla
Bjarnasonar, „s“ merkir að um
son er að ræða. Ef dóttir hefði
fæðst, stæði „d“ í staðinn. For-
eldrarnir eru Bjami Gunnlaugs-
son og Sigríður Snorradóttir. Skímardagur er 11.
sept. 1741. Ef fæðingardagur væri tekinn fram stæði
„B“ í stað „C“. Síðast eru nöfn sóknar og sýslu
skammstöfuð. Á síðustu tveim bókstöfunum DA sést
að sóknin er í Dalasýslu. I gögnunum er sérstök, stutt
skrá með skýringum á skammstöfunum.
Að sjálfsögðu hafa þeir sem unnu skrárnar gert
nokkur mistök. I einstökum tilvikum hefur skrásetj-
urunum sést yfir nöfn eða þeir hafa mislesið þau
þannig að ekki er hægt að átta sig á þeim og einhver
dæmi eru um að sóknir hafa ruglast. Um þessar skrár
gildir það sama og um flest annað sem finna má í
tölvum og prentuðum bókum. Þær eru ekki frum-
heimildir.
Hálfdan Helgason hefur lengi starfað að því að
vista þennan fróðleiksbanka á Islenska Ættfræði-
vefnum: http://www.itn.is/~halfdan/aett/aettvef.htm.
Giftingarskrár úr all mörgum sýslum eru nú þegar á
vefnum og af u.þ.b. 160.000 nöfnum í fæðingar-
skránni eru 96.000 nú finnanleg þar. Leitin að þeim
er auðveld, því að Hálfdan hefur fært alla stafsetn-
ingu í íslenskt horf.
Miðvikudaginn 10. apríl nk. verður kveikt á tölvu
ÆF í Opnu húsi og undirritaður reynir að leiðbeina
þeim sem kynnu að hafa hug á að kynna sér þessi
gögn.
http://www.vortex.is/aett
12
aett@vortex.is