Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.01.2008, Síða 3

Fréttabréf Ættfræðifélagsins í janúar 2008
Margt fýkur út á haf
- haf algleymisins
viðtal við Pál Lýðsson
Leiðin liggur yfir Hellisheiðina. Það er
dimmur desemberdagur og regndrungi yfir
öllu. Eg er á leið að Litlu-Sandvík til fundar
við Pál Lýðsson bónda og sagnfrœðing. En
líkt og jólaljósin lýsa upp myrkrið í Flóanum
hefur Páll Lýðsson lýst upp myrkur liðinna
alda og fœrt samtímanum sögur og sagnir,
fi-óðleik og forn leiftur.
Það er ekki bara köllun hans og ástríða
að safna og skrá. Hann lcerði það ungur
hjá Birni Sigfiíssyni læriföður sínum í
Háskólanum að þegar maður fœr námið
ókeypis ber manni að skila til baka miklu af
því sem maður hefur lœrt. Það er gjaldið til
þjóðarinnar.
Ég er enginn ættfræðingur, segir Páll Lýðsson um
leið og hann leiðir mig inn í herbergi eftir herbergi
þar sem allir veggir eru þaktir bókum og möppum,
manntölum, sagnaþáttum. handritum og æviskrám.
Heilu staflarnir bíða birtingar, sumt er til yfirlestrar,
annað bíður úrvinnslu. Allt er í ótrúlegri röð og reglu.
A borði stendur tölva og forláta prentari.
Jafnvel háaloftið, sem ég er leidd upp á um snar-
brattan stiga, er eins og ævintýraheimur. Þar teygja
kassamir sig upp í sperrur, þar eru dagblöð og gömul
tímarit m.a. Islendingaþættir Tímans auk bréfa og
skjala.
Þótt Páll vilji ekki kalla sig ættfræðing bætir
hann við: En hún móðir mín var mjög ættfróð, hún
var svo ættfróð, og hún var svo forvitin um ættir,
að þegar hún lenti í veislum með ókunnugu fólki þá
var hún farin að tala um ættir í þriðju setningunni og
varð svo út þann fagnað. Hún mundi allt og þekkti
til allra sinna ættmenna og ól á þessu við fólk og
ættfræðin flæmdist um allar trissur, eins og sagt er,
í ættmennaleitinni. Menn voru náskyldir henni allt
aftur í fimmta lið. Ég hef þetta allt frá henni. Ég bara
hlustaði á hana.
En þetta var allt saman eitthvað svo yfirgengilegt
að ég fyrirvarð mig fyrir að fást við ættfræði og fór
meir út í mannfræði. Þegar ég lýk stúdentsprófi og
fer suður að læra söguna hjá þeim Olafi Hanssyni og
Jóni Jóhannessyni, sem dó því miður á fyrsta námsári
mínu þar, þá fer ég að virða fyrir mér Þjóðskjala-
safnið, fer þangað bara strax fyrsta haustið, það var
1956.
Hvernig var að konia þangað ungur stúdent?
Mér var hvorki vel né illa tekið. Þeir skiptu sér ekkert
af mér. Þarna voru feikna virðulegir safnverðir.
Sumir safnvarðanna sátu með haug af bókum í
kringum sig, eins og séra Jón Guðnason, hann
var hvað almennilegastur og mikill öðlingur. Einn
safnvarðanna, sem ég ekki nefni á nafn, flautaði
slagara eða fór með þýsk kvæði eftir Goethe.
Páll hefur skráð sögur ótal einstaklinga, félaga og
sambanda. Sumt er til yfirlestrar, annaö bíður birtingar.
En, segir Páll; Það besta er oft óbirtingarhæft!
Ættfræðingarnir, þeir gengu sjálfala um safnið og
enginn mátti mæla orð af vörum. Ég tók kirkjubækur
Kaldaðamessóknar og fór að skoða þær og afritaði
úr þeim. Svo snéri ég mér að Hraungerðissókn og
Flóanum og víðar og víðar. Ég stakk svo bókunum
alltaf á sama stað. En þarna voru líka gamlir ættfræð-
ingar sem gátu einhvern veginn ekki komið bókunum
á sinn stað aftur. Og þannig fór að kirkjubækur týnd-
ust um fjölda ára þó þær væru nær mönnum en þeir
héldu.
Þannig var þetta þangað til tveir lærðir menn komu
frá útlöndum og sáu að þetta var alveg kolómögulegt
ástand, að endingu myndu allar bækurnar týnast. Þá
var Guðni Jónsson, nestor okkar allra, oft í safninu.
Hann kom og fór inn i skjalageymslur og sótti sér
þar bækur að vild og skilaði þeim aftur og sennilega
alltaf á sinn rétta stað. Það var mikið gaman að heyra
þegar Guðni fann eitthvað, þá heyrðist hann tauta: Já,
http://www.ætt.is
3
aett@aett.is