Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.2009, Side 98

rumlega 16% í mars 2008 þegar vaxtamunur á gjaldeyrisskiptamarkaði hvarf og aftur um
34% frá september til desember þegar bankamir hrundu. Fyrir vikið jókst verðbólga hratt
fram eftir árinu og náði hámarki í janúar 2009 þegar hún varð 18,6%. Á móti þessari
þróun kom að það dró úr hækkun á húsnæðislið vísitölunnar og tók hann að lækka þeear
leið á árið. r b
Verðbólga hefur lækkað hratt það sem af er árinu 2009 en það má annars vegar rekja til
þess að húsnæðisliður vísitölunnar fór að lækka hraðar en áður hefur sést, og hins vegar
vegna hagstæðrar gengisþróunar í upphafi ársins. Hraðminnkandi einkaneysla, aukið
atvinnuleysi og mikill framleiðsluslaki hafa valdið því að undirliggjandi verðbólgu-
þrýstingur hefur horfið úr hagkerfinu. Eini verðbólguvakinn sem eftir stendur eru inn-
fluttar vörur sem sveiflast eftir þróun gengis krónunnar.
C — N 2000=100 — Raungengi v-ás Öfugur ás ~ ^Uinh»£krtnln»*r h-‘» 2000-100
A
80 , JV

r i w

160

115

Jan.00 Jan.01 Jan.02 Jan.03 Jan.04 Jan.05 Jan.06 Jan.07 Jan.08 Jan.09 Jan. 10 Jan. 11 Jan'. 12* v 1 2
Gengisvfsitala og raungengi,
janúar 2000-janúar 2012.
Heimildir: Seðlabanki Islands og
þjóðhagsspá.
Gjaldeyrismarkaður með krónuna varð fyrir verulegu
áfalli í kjölfar bankahrunsins í október 2008. Gengi
krónunnar veiktist um 23% í september og október
þegar bankarnir féllu og millibankamarkaður með
gjaldeyri lagðist af. Til að halda gjaldeyrisviðskiptum
gangandi kom Seðlabanki íslands á fót tilboðsmarkaði
með gjaldeyri á sama tíma. í lok nóvember voru
tímabundin gjaldeyrishöft innleidd í samræmi við
efnahagsáætlun stjórnvalda og Alþjóðagjaldeyris-
sjóðsins. í kjölfarið var millibankamarkaður með
gjaldeyri opnaður á ný. Með höftunum var lokað fyrir
fjármagnsflutninga að mestu leyti, fyrir utan að leyft
var að færa fjármagn til landsins til fjárfestinga og þá
var leyft að greiða vexti af erlendum lánum. Um leið
voru viðskipti vegna inn- og útflutnings gefin frjáls á
ný. Höftin komu í veg fyrir að innlendir og erlendir
aðilar gætu fært fjármagn úr íslenskum verðbréfum og
innstæðum yfir á erlenda reikninga. Eftir stendur að
fjárfestar, einkum erlendir, eru fastir með umtalsvert
fjármagn á íslandi.
Gjaldeyriskreppan í október og höftin sem voru innleidd í kjölfar hennar ollu því að velta
á gjaldeyrismarkaði minnkaði verulega en heildarvelta á öðrum ársfjórðungi 2008 var
samtals 2.843 milljarðar en á fyrsta ársfjórðungi 2009 var veltan komin niður í 11,4 millj-
arða. Fyrir vikið er verðmyndun á gjaldeyrismarkaði byggð á veikum grunni.
Fjármál hins opinbera
Ríkissjóður
Afkoma ríkissjóðs á árinu 2008 liggur nú í stórum dráttum fyrir. Þegar leið á árið varð
Ijóst að efnahagsumsvif þjóðarbúsins yrðu minni en undanfarin ár sökum þeirrar alþjóð-
legu fjármálakreppu sem geisaði. Við þau miklu umskipti sem urðu á síðasta ársfjórðungi
arsins lá fyrir að afkoma ríkissjóðs yrði verri en áður hafði verið reiknað með, bæði vegna
minni tekna og meiri útgjalda. Vaxtagjöld hafa aukist með auknum skuldbindingum
nkissjoðs og utgjöld til atvinnuleysisbóta hafa einnig aukist mikið. í heild er tekjuaf-
koman neikvaeð sem nemur 16,9 ma.kr. eða 1,2% af landsframleiðslu. Er hér um að ræða
rmkinn viðsnúning frá fyrri árum, en árin 2005-2007 var ríkissjóður rekinn með miklum
afgangi, eða 4,5% af landsframleiðslu að meðaltali. Þessar tölur eru á þjóðhagsreikninva-
grunni og hér ber að viðhafa hinn venjulega fyrirvara að ekki er um nákvæmlega sömu
tekju-, gjalda- og afkomuhugtök að ræða og í framsetningu fjárlaga. í fjárlögum ársins
2008 var gert rað fynr umtalsverðum afgangi, á grundvelli spár um að magnaukning
9 6
Arbók VFÍ/TFÍ 2009