Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.2009, Síða 176

hendinni við að breyta lífsmáta sínum. Hér má nefna Sólheima á íslandi, fyrsta sjálfbæra
samfélagið sem byggt var upp á Norðurlöndum, auk Transition Towns í Bretlandi
(Hopkins 2008), Ecomunicipalities í Svíþjóð (sjá vefsíðu) og Bandaríkjunum. Mennta-
stefna Islands mun nú í bráð bæta úr lélegum skilningi námsmanna á sjálfbærnihugtak-
inu og hefur menntamálaráðherra lagt drög að því að menntun til sjálfbærni verði ofin
inn í námsskrár fyrir alla aldurshópa og hefur Kristín Vala sviðsforseti tekið þátt í þeirri
vinnu. Félagasamtök þurfa því að blása til þinga og kynningarfunda um öll þessi hugtök
svo að almenningur í landinu verði betur upplýstur til að takast á við vandamál nútímans.
Til þess að mannkyn lifi á sjálfbæran máta má ekki nota auðlindir jarðar hraðar en þær
endurnýjast. Eins og fram kom hér að ofan hafa vísindalegar rannsóknir sýnt að mann-
kynið lifir ekki á sjálfbæran máta og að stórátak þarf á heimsvísu til þess að nýta auð-
lindir jarðar innan sjálfbærra marka.
Margir íslendingar álíta að við búum á sjálfbæran máta í landinu vegna þess að 80% af
orkunni, sem við notum, eru framleidd með endurnýjanlegu vatnsafli og jarðhita. Vitan-
lega má deila um hvort jarðhitanýting sé sjálfbær eða gengið sé á auðlindina. En við erum
gífurleg neysluþjóð og nær allar matvörur og aðrar neysluvörur eru fluttar inn frá öðrum
þjóðum þar sem við notum ódýrt mannafl (þar með talin barnaþrælkun), heilsu (langur
og strangur vinnudagur, eitrun frá skordýraeitri o.s.frv.), orku og auðlindir (t.d. vatn,
jarðveg, málma og olíu). Ef allir nær 7 milljarðar jarðarbúa notuðu auðlindir jarðar eins
og Islendingar þyrftum við þrjár jarðir til að standa undir lifnaðarháttum okkar.
Bandaríkjamenn þyrftu fimm jarðir og Evrópubúar þrjár. En við eigum bara eina jörð!
Síðustu þrjá áratugi höfum við gengið á auðlindakerfi jarðar þannig að árlega notum við
130% af því sem jörðin leyfir. Við erum sem sagt að éta upp höfuðstólinn ef við líkjum
vistkerfunum og auðlindunum við banka. Þetta veldur gífurlegum spjöllum á vistkerfum
jarðar. Síðustu 30 ár höfum við notað 50% af allri olíu, höggvið niður 30% af skógum og
eytt 25% af jarðvegi plánetunnar okkar. Loftslagsbreytingar og hitnandi lofthjúpur eru
einkenni eyðileggingar á náttúrunni af okkar völdum vegna þess að við erum að brenna
olíu Og kol á 30 árum sem jörðin hefur bundið á hundrað milljón árum með ljóstillífun.
Um leið notum við lofthjúpinn sem ruslahaug með því að sleppa C02 út í andrúmslöftið.
Margar alþjóðarannsóknir sýna ótvírætt að flest vistkerfi jarðar eru um það bil að falla
saman. Um leið og slíkt hrun fer af stað (sem gæti orðið innan tíu ára — nema við höfum
visku til að breyta um stefnu) verður áfallið fyrir alla veröldina miklu stærra en fjármála-
hrunið sem núna skekur efnahagskerfi heimsins.
Stenst velmegun án vaxtar? Nýjar rannsóknir benda til að hægt sé að hafa sjálfbært efna-
hagskerfi án vaxtar. Þetta er útfært á áhugaverðan máta í skýrslu sem Framkvæmda-
nefnd Bretlands um sjálfbærni (UK Sustainability Commission) gaf út fyrr á árinu
(Jackson 2009a) og verið hefur endurbætt og aukin í bók sem ber sama nafn og út kom í
haust (Jackson 2009b). Skýrslan og bókin bera heitið Velferð án vaxtar og setur Jackson
þar fram tólf skref sem uppfylla þarf til þess að byggja upp stöðugt hagkerfi án vaxtar. í
bókinni er kannað sambandið á milli hagvaxtar og vaxandi umhverfisógna og þjóðfélags-
kreppu. Síðustu 25 ár óx heimshagkerfið um helming en á sama tíma hefur neysla á
auðlindum spillt 60% af vistkerfum jarðar. Dreifing hagvaxtar er ójöfn og 20% íbúa
heimsins fá aðeins 2% af heimstekjunum í sinn hlut. I þróuðum ríkjum er einnig breið gjá
á milli auðæfa og velmegunar ríkra og fátækra. Þetta er ósjálfbær þróun og því þarf að
leita nýrra leiða. Nýjustu niðurstöður Stiglitz og Sens, Nóbelsverðlaunahafa í hagfræði,
sem þeir tóku saman fyrir Nicolas Sarkozy, forsætisráðherra Frakklands, eru að kominn
sé tími til að meta árangur þjóða á nýjan hátt, nota frekar velferðarvísa en framleiðsluvísa
(Stiglitz og fleiri 2009) því vöxtur, byggður á notkun auðlinda og veldisvexti í neyslu, er
ekki fær á jörð sem er takmörkuð.
Eins og greint er frá hér að ofan þarf mikla endurhugsun á hegðun okkar og um leið
aukna fræðslu um möguleika á nýrri stefnu á alþjóðvettvangi og menntun íbúa jarðar-
innar. Núverandi menntastefna háskóla í heiminum er að kenna nemendum um sjálf-
1 7 4
Arbók VFl/TFl 2009