Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.2009, Side 198

Hernaðurinn gegn landinu
Ætla má að uppi yrði fótur og fit ef í ljós kæmi að stjórnvöld hefðu fyrir fáeinum
áratugum látið reisa verksmiðju með leynd einhvers staðar á afskekktum stað, stóriðju-
ver sem væri slíkur mengunarvaldur með tilliti til gróðurhúsalofttegunda að koldíoxíðs-
mengunin frá því jafngilti tvöfaldri samanlagðri losun allra íslendinga. Gerum söguna
enn ósennilegri og segjum að þessi verksmiðja hefði aldrei framleitt nema brot af
afkastagetunm þótt hún hefði alltaf verið í fullum gangi og væri enn. Neikvæðu
umhverfisáhrifin lytu í þokkabót ekki aðeins að gróðurhúsaáhrifum heldur hefði þetta
ferlíki beinlínis útrýmt heilu fuglategundunum. Svo vill til að þetta tilbúna dæmi á sér
hliðstæðu í raunveruleikanum.
Málið snýst um votlendið sem hér var ræst fram af miklu harðfylgi áratugum saman. í
skýrslu nefndar um endurheimt votlendis, sem starfaði á vegum landbúnaðarráðherra
árin 1996-2006, kemur fram að frá árinu 1941 hafi verið grafnir hvorki meira né minna en
32 þúsund kílómetrar af skurðum til að ræsa fram mýrar. Ríkið styrkti þessa viðleitni-
Þegar mest gekk á svaraði lengd nýrra skurða til hringvegarins á ári hverju. Metið var
sett 1968 þegar grafnir voru liðlega 1.600 kílómetrar. Látunum linnti loks eftir að skrúfað
var fyrir opinbera styrki 1987 en talið er að þá hafi yfir 4.000 ferkílómetrar lands verið
ræstir fram eða um 4% af flatarmáli íslands.
Stór hluti alls votlendis á láglendi er því horfinn. í Borgarfjarðarsýslu minnkaði ósnortið
votlendi úr 240 ferkílómetrum árið 1930 niður í aðeins 22. Og af þeim 1.100 ferkíló-
metrum sem talið er að hafi verið á svæðinu frá Ölfusá að Markarfljóti um aldamótin
1900 eru nú aðeins um 200 eftir ósnortnir. Þessi þróun var meðal þess sem Halldór Kiljan
Laxness gagnrýndi harðlega í frægri grein í Morgunblaðinu á gamlársdag 1970, sem bar
yfirskriftina „Hernaðurinn gegn landinu".
Gríðarleg losun
Svo vill til að þetta votlendi hafði í þúsundir ára bundið kolefni, enda sökkva látlaust í
því lífræn efni án þess að rotna. Hverfi hins vegar vatnið veldur snertingin við súrefni því
að hin lífrænu efni byrja að rotna og binst þá meðal annars kolefnið súrefninu. Þetta er
skýringin á því að úr landflæminu sem þurrkað hefur verið upp gýs nú feiknarlegt magn
af koldíoxíði.
Varlega áætlað nemur útstreymi COz frá framræstum mýrum á íslandi um 1,8 milljónum
tonna á ári. Það er tvisvar sinnum meira en frá öllum bílaflota landsmanna. Þetta var-
færna mat er samkvæmt stuðli Sameinuðu þjóðanna um ætlaða losun úr framræstu landi
en mælingar sem gerðar hafa verið hér á landi benda til að losunin sé enn meiri. Hlynur
Óskarsson vistfræðingur gerði mælingar í Borgarfirði árin 1993-1997 í tengslum við
doktorsritgerð sína og fylgdi þeim eftir nokkrum árum síðar með frekari mælingum í
samstarfi við Jón Guðmundsson líffræðing. Mælingar þeirra gefa vísbendingar um að
losunin úr framræstu landi geti numið allt að 7 milljónum tonna á ári. Það er meira en öll
árleg losun fslendinga samkvæmt loftslagsbókhaldi Sameinuðu þjóðanna.
Góðu fréttirnar eru að víða er tiltölulega einfalt, fljótlegt og ódýrt að endurheimta vot-
lendið með því að moka ofan í skurði. Hlynur Óskarsson sat í votlendisnefndinni sem
gekkst meðal annars fyrir tilraunum á þessu sviði, fyrst við Hestmýri í Borgarfirði, þar
sem gömlum uppgreftri var ýtt ofan í skurði á um tveggja kílómetra kafla. Rannsóknir
leiddu í ljós að með þessum aðgerðum færðist kolefnisbúskapurinn í svipað horf og á
óröskuðu svæði. Fleiri svæði hafa verið endurheimt með góðum árangri. Með þessum
hætti má ná fram varanlegri stöðvun á útblæstri koltvísýrings sem annars yrði viðvar-
andi áratugum saman - í 50 ár hið minnsta samkvæmt mati sérfræðinga.
1 9 6
Arbók VFl/TFl 2009