Neytendablaðið - 01.12.2004, Qupperneq 13

w
%
I
I

Hlutfallslegt verölag nokkurra vöruflokka i löndum Evrópu árið 2001. 15 ríki Evrópusambandsins = 100. - Heimild: Hagstofa Islands.
Matur Matur, drykkjar- vörur og tóbak Ávextir, græn- meti og kartöflur Brauð og kornvörur Fiskur Kjöt Mjólk, ostar °g egg Sykur, súkkulaði, sælgæti o.fl. Drykkjar- vörur
ísland 150 151 155 170 105 156 141 162 159
Danmörk 128 130 136 134 129 123 110 141 145
Finnland 112 113 113 131 99 108 103 109 120
Noregur 153 155 140 171 144 162 144 170 165
Svíþjóö 112 113 113 122 96 105 105 127 117
Norðurlönd
án Islands 126 128 126 140 117 125 116 137 137
Bretland 106 108 119 89 106 100 112 114 126
Frakkland 110 108 108 106 108 116 109 105 89
Irland 111 112 129 104 102 101 118 111 120
Þýskaland 101 101 103 104 104 117 83 88 105
Onnur ESB-lönd 94 94 90 96 103 91 100 101 91
Sviss 152 148 143 142 165 189 136 129 112
Tyrkland 55 56 39 51 56 45 85 83 77
Eystrasaltsríki 64 65 71 56 71 57 66 79 81
A-Evrópuríki 55 56 52 45 70 48 67 68 69
Miðjarðarhafsríki 86 87 88 83 98 72 94 105 107
Eystrasaltsrikin eru Eistland, Lettland og Litháen. A-Evrópuriki eru Búlgaría, Pólland, Rúmenia, Slóvakía, Tékkland og Ungverjaland. Miöjarðarhafsrikin eru Kýpur, Malta og Slóvenía.
nam 5°/o af landsframleiðslu á árunum
1986-1988, en samkvæmt bráðabirgða-
tölum fyrir árin 2000-2002 var hann þá um
1,7% af landsframleiöslu. Skýra má lækk-
andi tölur með minnkandi stuðningi á fram-
leidda einingu og minnkandi hlutdeild land-
búnaðar í landsframleiðslu. Heildarstuðn-
ingur viö landbúnað var á árunum 2000-
2002 1,5% af landsframleiðslu í Noregi,
2,0% í Sviss en 1,3% i Evrópusambandinu.
Árin 1986-1988 nam opinber stuðningur
við íslenska bændur (PSE) 75% af fram-
leiðslu þeirra, en hlutfalliö lækkaöi í 63% á
árunum 2000-2002. Þessum stuðningi má
skipta í tvennt. Annars vegar eru bein fjár-
framlög frá hinu opinbera til bænda og hins
vegar er framleiðslan vernduð gegn erlendri
samkeppni. Heildarstuðningur við land-
búnaö hefur verið talinn 12-13 milljaröar
á ári undanfarin ár. Tæpan helming borga
landsmenn í matarverði, en rúman helming
með sköttum. Innflutningsverndin kemur
beint við neytendur, sem greiða hærra verö
fyrir vöruna en ella. Verndin felst einkum í
tollum, en innflutningsbann er nú til dags
eingöngu sett á af heilbrigðisástæðum.
Annar stuðningur er greiddur í gegnum
skattkerfið og er því ekki jafngagnsær fyrir
neytendur."
Há skattlagning á matvaeli hér á
landi
í skýrslunni er minnt á aö skattlagning
hefur áhrif á vöruverð. „Virðisaukaskattur
á flestum matvörum er hærri á íslandi en
í flestum þeim Evrópulöndum sem saman-
burðurinn náði til. Hins vegar eru það ekki
eingöngu beinir neysluskattar sem skipta
máli fyrir vöruverð. Færa má rök fyrir því að
flestir skattar leggist ofan á vöruverð með
einum eða öðrum hætti, hvort sem gjöldin
leggjast á viö framleiöslu eða sölu, aðeins
heildarskatturinn skiptir máli." í skýrslunni
kemur fram að heildarskatttekjur hins opin-
bera eru „lægra hlutfall landsframleiðslu á
íslandi en að meöaltali í Vestur-Evrópu, en
munurinn hefur að vísu minnkaö nokkuð
á undanförnum árum. Þetta ætti að ýta
matarverði niður miðað við þau lönd þar
sem skattar eru hærri." Ennig er bent á að
„samkvæmt tollskýrslum nemur flutnings-
kostnaður á matvörum sem hingað koma
frá útlöndum frá 7% til 25% af verði í
útflutningshöfn. Á móti kemur að mjög stór
hluti markaðsins hér á landi er á suðvestur-
horni landsins og flutningskostnaður innan-
lands vegur þvi ekki jafn þungt i heildarút-
gjöldum til neyslu og víða annars staðar.
Lítill markaður hér á landi gerir það aftur
á móti aö verkum að stærðarhagkvæmni i
framleiðslu og viðskiptum nýtur ekki eins
við og í þéttbýlli löndum." Að mati skýrslu-
höfunda leikur ekki „vafi á að smæð þjóð-
arinnar og fjarlægð frá þéttbýlli löndum er
ein meginskýringin á háu matvöruverði hér
á landi.”
Samþjöppun á matvælamarkaði
i skýrslunni er einnig bent á mikla
samþjöppun sem orðið hefur á matvöru-
markaði á undanförnum árum og að þrjár
stærstu verslunarkeðjurnar voru með 80-
90% markaðshlutdeild í árslok 2003. „Þaö
er ekki ósvipað því sem er annars staðar á
Norðurlöndum. Staða stærstu keðjunnar
er þó sterkari hér en í öðrum norrænum
ríkjum, ef Sviþjóð er undanskilin. Lítil og
minnkandi samkeppni á matvörumarkaöi
býður vitaskuld heim hættu á aukinni
álagningu og í skýrslu frá árinu 2001 taldi
Samkeppnisstofnun að finna mætti skýr
merki um þá þróun árin á undan."
Aukinn launakostnaður
Að mati skýrsluhöfunda „virðist aukinn
launakostnaður geta skýrt aukna álagningu
á þessum árum að miklu leyti. Launakostn-
aður jókst mikið hér á landi á seinni hluta
tíunda áratugarins, ekki síst í verslunum."
Auk þess benda þeir á að arðsemi sé ekki
meiri í matvöruverslun en í öðrum atvinnu-
greinum. Bent er á að „undanfarin ár hefur
hagnaður matvöruverslana að meðaltali
sveiflast frá -2% til 2% af vöruverði hér
á landi. Má raunar segja að slök afkoma
í verslun sé nokkurt áhyggjuefni" eins og
segir í skýrslunni. Þar segir einnig: „Stærð-
arhagkvæmni í innkaupum og birgðahaldi er
nokkur og hér á landi eru tvær stórar birgða-
stöðvar. Sú hugmynd hefur komið fram aö
auka megi gegnsæi á matvörumarkaði og
auðvelda aðgengi nýrra verslana með því að
skikka birgöastöövarnar til þess að auglýsa
samræmda verðskrá sem gildi fyrir alla
smásala sem vilji skipta við þær. Ekki veröur
þó séð að kostnaður i smásöluverslun sé
Neytendasamtökin gerðu verökönnun á ostum
fyrr á árinu. i Ijós kom að verð á ostum hér á landi
ermun hœrra en inágrannaiöndunum.
13 NEYTENDABLAOIÐ 4 TBL. 2004