Neytendablaðið - 01.03.2006, Blaðsíða 15

fwm jr^ w i
uirjtrriM ílMfífr
Lkijjj1 J/g n u M H| [IF f* ÍIöilÍI * / JF * ■ ihljtal i ri|!
Margoft hefur veriö bent á óeðlilega hátt
matvælaverö á íslandi en stjórnvöld hafa
hingaö til sýnt málefninu lítinn skilning
eöa áhuga. Nú viröist sem ný skýrsla
norrænna samkeppniseftirlita hafi hleypt
lífi í umræðuna og þótt þetta sé langt
í frá eina staðfesting síöustu ára á háu
verölagi hér á landi þá telja stjórnvöld
loksins að tími aðgerða sé runnin upp.
Hátt matvælaverð er ekki nýjar fréttir
Neytendasamtökin hafa í áratugi barist fyrir
lægra matvælaveröi á íslandi og oft bent á
óhóflega verndartolla á landbúnaðarvörum
og hefur sá málflutningur ekki falliö öllum
í geð. Nú virðist hins vegar viðhorfiö vera
að breytast og flestir eru því sammála að
verndarstefnan bitnar illa á neytendum
auk þess sem hún er oft mjög órökrétt og
óréttlát. Rétt er þó að minna á að hátt
verðlag á matvælum nær ekki einungis til
landbúnaðarvara.
Ástæður hás matvælaverðs liggja fyrir.
Málinu voru meðal annars gerð góö skil
í skýrslu hagfræðideildar Háskóla íslands
sem unnin var fyrir Alþingi og kom út vorið
2003. Litlar umræður uröu hins vegar um
skýrsluna á Alþingi og ekki sáu stjórnvöld þá
ástæðu til að gripa til aðgerða.
Skýrsla um neysluskatta
Ástæður hás matvælaverðs, og hás
verðlags yfirhöfuð, eru m.a. háir neyslu-
skattar. Það kemur berlega i Ijós i nýlegri
skýrslu sem Rannsóknarsetur verslunar-
innar gaf út í nóvember 2005. Skýrslan sem
ber heitið „Skattlagning vöru og þjónustu
á íslandi" er nokkuö ítarleg og í henni er
m.a. fjallað um eðli skattlagningar á vörur
og þjónustu, helstu hagfræðikenningar sem
snúa að skattlagningu og tillögur um breyt-
ingar á núverandi skattakerfi út frá kenn-
ingum hagfræðinnar. I skýrslunni eru auk
þess bornir saman neysluskattar á íslandi,
í Noregi, í einstaka Evrópulöndum eða í
Evrópusambandinu þegar það á við.
Tollar
Hér á landi eru það sérstaklega land-
búnaðarafurðir sem eru tolllagðar. Vörur
bera þá gjarnan verðtoll sem er ákveðin
prósenta af verði og magntoll sem er
ákveðin upphæð sem leggst á hverja einingu
vöru. Mikið hefur veriö fjallað um verndar-
tolla og hlut þeirra í háu matvælaverði. í
skýrslunni eru tekin dæmi af skattlagningu
á innfluttar landbúnaöarafuröir.
Verndartollur á pasta
Á íslandi leggst 30% tollur á allar innfluttar
kjötvörur auk magntolls sem er hæstur
á nautalundir eða 1.462 krónur. Aðrar
tegundir kjöts bera lægri magntolla. Kjöt
sem er hluti af innfluttum pítsum eða pasta
er líka skattlagt sérstaklega. Ef pasta inni-
heldur meira en 20% kjöt er magntollurinn
145 krónur en einugis 13 krónur ef kjöt-
magnið er minna en 20%.
Hár tollur á innfluttar mjólkurvörur
Mjólkurvörur eru líka skattlagðar og er
skattlagning á smjöri og ostum sérstak-
lega há. Á íslandi er lagður 30% verðtollur
á innfluttar mjólkurvörur auk magntolls og
skattlagning á mjólkurvörur er hærri hér á
landi en í Evrópusambandinu og í Noregi.
í skýrslunni kemur í Ijós að tollar á græn-
meti og ávexti eru lægstir hér á landi.
Reyndar eru tollarnir ekki háir í Evrópusam-
bandinu og í Noregi en þetta er áhugaverð
niðurstaða í Ijósi þess að verð á grænmeti
og ávöxtum er nokkuð hátt hér á landi.
í skýrslunni er einnig gerður samanburður á
fleiri liðum, t.d. fatnaði, húsbúnaði, lyfjum
og bókum, og kemur þar margt áhugavert í
Ijós. Til dæmis er ekki sami tollur á innrétt-
ingum eftir því hvort þær eru ætlaöar i
svefnherbergi eða eldhús.
Þá eru farsímar tollfrjálsir en handfrjáls
búnaöur ber bæði tolla og vörugjöld.
Virðisaukaskattur
Hér á landi er 24,5% virðisaukaskattur
lagður á allar vörur nema matvæli sem bera
14% virðisaukaskatt. í flestum löndum er
lægra þrep virðisaukaskatts lagt á matvæli.
Danmörk er þó undantekning en þar er 25%
virðisaukaskattur einnig lagður á matvæli. í
mörgum löndum erskattprósentan mismun-
andi eftir því hvaða matvæli er um að ræða.
í Bretlandi eru sum matvæli undanþegin
virðisauakskatti. í flestum löndum er há
skattlagning á áfenga drykki og tóbak, sú
skattlagning er þó langmest, hér á landi og
í Noregi.
Vörugjöld
Vörugjöld eru lögð á áfengi, tóbak og
bensín og eru þau alla jafna nokkuð há enda
hugsuð sem neyslustýring.
En það eru ekki bara áfengi, tóbak og bensín
sem bera vörugjöld. Vörugjöld eru lögð á
kaffi og te að undanskildu koffinlausu kaffi.
Sykur ber 30% vörugjöld auk þess sem ýmis
sætindi bera líka vörugjöld.
Háir neysluskattar hér á landi
Niðurstaða skýrslunnar er m.a. sú að skatt-
lagning vöru og þjónustu sé einna mest hér
á landi. Vörugjöld eru umfangsmikil á íslandi
og verndartollar á landbúnaðarafurðir eru
háir. Þar erum við í flokki með Noregi en
vöruverð þar er einnig með því hæsta sem
þekkist á Vesturlöndum. Skattlagning á
neysluvörur er yfirleitt hvað hæst á íslandi
og verður þessi skattlagning oft ekki
útskýrð með rökum. Sem dæmi er bent á
að brauðristar beri hvorki toll né vörugjöld
en samlokugrill ber 7,5% toll og 20% vöru-
gjald. Þá er tekið dæmi af kakódufti sem
ber mismunandi magntoll allt eftir hlutfalli
nýmjólkursdufts í vörunni. Báðar tegundir
kakódufts bera 24,5% virðisaukaskatt á
meðan heilar kakóbaunir bera hvorki tolla né
vörugjöld og aðeins 14% virðisaukaskatt.
Skýrsluhöfundar telja að álagning neyslu-
skatta þarfnist endurskoðunar enda séu
þeir oft byggðir á mjög veikum og jafnvel
tilviljanakenndum grunni. Þá væri skynsam-
legt að afnema tolla á landbúnaðarvörur og
hækka frekar styrki til bænda.
Skýrsluna er að finna í heild sinni á www.
bifrost.is undir rannsóknir/ Rannsóknarsetur
verslunarinnar. Höfundar skýrslunnar eru
Jón ÞórSturluson og Björn Þór Atlason.
15 NEYTENDABLAÐIÐ 1. TBL. 2006