Bændablaðið - 17.02.1998, Blaðsíða 15

Þriðjudagur 17.febrúar 1998
Bændablaðið
15
Ég hafði ferðast um suðurhluta Afríku í
rúmlega mánuð, þegar ég þann 5. febrúar í
fyrra fór yftr landamærin frá Botswana til Zim-
babwe. Landslagið sem hafði mest verið flöt
eyðimörk var núna meira spennandi. Lágir
fjallatoppar, svokallaðar „kopjer" komu í ljós
hér og þar yfir þéttvöxnum skóg- og
kjarrgróðri. Héraðið sem ég keyrði inn í er
vesturhluti fjallakeðjunnar Motopos og er
þekkt fyrir stór nautabú. Mér þótti þau mjög
áhugaverð og til að kynnast þeim betur ákvað
ég að bjóðast til að vinna í einu þeirra fyrir mat
og svefnplássi. Ég beygði því af aðalveginum
og tók einn hliðarveg sem lá til suðurs.
Mótorhjólið sem ég hafði keypt í
Höfðaborg í byrjun Afríkuferðalags míns var
17 ára gamalt og líkt flestum gömlum
mótorhjólum, ekki gallalaust. En það fór oftast
í gang í fyrstu tilraun og þegar á heildina er
litið var ég mjög ánægður með það.
Þegar ég hafði keyrt u.þ.b. 50 km á þessum
malarvegi kom ég að hliði búgarðsins Glen-
more. Kraftalegur maður íklæddur kaki-skyrtu
og stuttbuxum opnaði fyrir mér og sagði á
ensku: „Þú hlýtur að hafa villst." Ég útskýrði
fyrir honum hvers vegna ég væri þama og
þannig byrjuðu tvær áhugaverðustu vikur
Afríkudvalar minnar.
Maðurinn sem ég hitti, Neville Rosenfels
var sonur hjónanna Emest og Betty Rosenfels
sem vom eigendur búgarðsins. Samtals áttu
þau ca. 18.000 hektara land í héraðinu og því
langt í næsta nágrenni.
Næstu dagana var ég með Emest J. Rosen-
fels sem er 68 ára, ákafur og mjög viðkunna-
legur náungi um allt á eign hans sem er 7
jarðir. Sjálfur er hann þriðja kynslóð Rosenfels
í Zimbabwe. Sagan byrjaði árið 1894 þegar afi
hans og amma fluttu frá Jóhannesarborgar-
svæðinu í Suður-Afríku. Þau höfðu heyrt um
nýtt land í norðri sem var í þann veginn að
opnast fyrir landnemum og var síðar nefnt
RJiodesia. Allt sem þau áttu var sett í vagn sem
dreginn var af 16 nautum. Hægt en örugglega
keyrðu þau yfir mikið landsvæði sem var að
mestu leyti ósnortið. Eftir að hafa verið á
ferðalagi í þrjá og hálfan mánuð komu þau inn
í „Kopjelandslagið“ héma í vesturhluta
Zimbabwe. Max keypti sér bóndabæ og byrjaði
með nautgriparækt. Frá þeim tíma og þangað
til í dag hefur Rosenfelsfjölskyldan rekið bú
þama.
I dag reka allir þrír bræður Emest nautabú í
þessu héraði. Tveir þeirra hafa gert hluta af
landi sínu að veiðilendum. Það em nefnilega
miklir peningar í að selja veiðileyfi til erlendra
veiðimanna. Emest er of mikill bóndi til að
byrja með þess konar rekstur. Allt land í eigu
hans er notað undir nautarækt en hann á
rúmlega 2000 naut. A vetuma (júní-
september) er úrkoman mjög lítil og þess vegna
þarf hvorki meira né minna en 8 hektara
beitiland til þess að fóðra eitt naut.
Mest er um trjá- og kjarrgróður sem oft er
mjög þymóttur og em grassvæðin oftast lítil.
A sumrin éta nautin mest gras, en á þurrka-
tímanum, þegar það er af skomum skammti,
éta þau kjarr og blöð af sumum trjátegund-
unum. Nautgripimir verða líka oft að fara langt
til að finna vatn. Við svona aðstæður þurfa
dýrin að vera mjög harðgerð. Á búgarði sínum
notar Emest nautakynin Simmentaler,
Afrikander, Brahman og Sussex. Þessum
fjómm nautakynjum blandar hann svo saman
til að laða fram bestu eiginleika hvers kyns.
I venjulegu árferði slátrar Emest um 500
nautum. Verðið er á bilinu 10-18 Zimbabw-
iskir dollarar fyrir hvert kg á fæti, sem er u.þ.b.
60-100 ísl. kr.
Á búgarðinum vinna rúmlega 50 manns.
Sumir em í fullri vinnu en aðrir era í
hlutastarfi. Flestir þeirra em blökkumenn
ættaðir frá héraðinu og þeir búa annað hvort á
búgarðinum eða í nálægum þorpum. Vinnan er
aðallega í því fólgin að finna hinar ýmsu nauta-
hjarðir einu sinni í viku. Þetta getur verið
vandasamt verk vegna þéttvaxins gróðurs en
baða verður dýrin í vatni sem blandað er
sérstökum lyfjum sem drepa flær og önnur
sníkjudýr sem er hin mesta plága í þessu landi.
Stöðugt verður líka að halda við vegum og
girðingum. Hverri jörð er skipt í 7 til 12 hluta
og sagði Emest að heildarlengd girðinga á
jörðinni væri líklega um 500 kílómetrar.
Vinnufólkið hefur margt á sinni könnu og
eitt það mikilvægasta er að verja nautin fyrir
rándýrum sem leggja leið sína á landareignina.
I mörgum af „kopjunum“ á landinu finnast hlé-
barðar. Emest benti mér einu sinni á eina
„kopje" sem var svo þekkt fyrir að vera felu-
staður hlébarða, að enginn vinnumanna hans
þorði lengur að fara þangað upp. Híenur og
blettatígar koma líka stundum inn á landið.
Árið 1996 drápu rándýr43 nautgripi á landi
hans og vom flest fómarlambanna kálfar.
Sama ár skaut Emest fjóra hlébarða.
Sjálfur fékk ég tækifæri til að upplifa
viðbrögð bóndans - og þann vanda sem hann á
við að glíma - en dag nokkum sagði einn
vinnumannanna að híena hefði drepið eina kú á
jörðinni Welteverden. Emest tók með FN-FAL
riffil og við keyrðum þangað til að athuga
málið. Híenan var að sjálfsögðu horfin og það
eina sem var eftir af dýrinu var skinn og bein.
Ég sá mörg villt dýr á þessu landi, sebra-
hesta, bavíana, apa, villisvín og margar
tegundir af antílópum. Sérstaklega var mikið af
léttfættu og glæsilegu antilópunni impala. Ég
sá þær oftast hverfa á milli trjánna í löngum,
háum og flottum stökkum.
Annað dýr sem sum ár leggur leið sína yfir
landareign Emest er ffllinn. Oftast gerist það
þegar fflahjarðir fara í langar ferðir milli þjóð-
garða. Emest sýndi mér einu sinni stað þar
sem búið var að setja upp nýtt hlið og nýja
girðingu. 4-5 fflar fóra héma í gegn sagði hann
og bætti svo við: „Þeir mölvuðu hliðið og
sömuleiðis girðinguna í nágrenni þess. O, já
þeir skemmtu sér prýðilega..."
Bak við íbúðarhúsin em tvær undarlegar
stálbyggingar. Þetta em leifar tveggja stríðs-
ökutækja sem minna á slæma tíma í Zimbabwe.
í 18 ár eða fram til ársins 1980 geisaði blóðug
borgarastyrjöld í landinu og á þeim tíma óku
flestir hvítir bændur í héraðinu slikum
ökutækjum. Þetta vom bflar með skotheldum
rúðum og gátu ekið yfir jarðsprengjur. Stríðið
var á milli hvítra og svartra. Élestir misstu
ættingja eða vini. Emest og kona hans Betty
misstu son sinn og bróðir Émest lést þegar
hann ók á jarðsprengju. Þetta er tími sem flestir
vilja gleyma og þessi tvö stríðsökutæki fá því
að liggja í friði. Eftir því sem tíminn líður
munu þau ryðga í sundur og hverfa í grasið.
Á búgarðinum vom líka aðrar minjar sem
em mun eldri og minna á góða tíma. Þetta em
gamaldags nautakermr sem einu sinni voru
tákn landnema í þessu landi. Emest átti þrjá
slíka vagna. Á hvem þeirra hafði hann saumað
tjald upp á gamla mátann og þjálfað hóp af 16
nautum sem dró hvert sinn vagn.
Árið 1994, þegar 100 ár vom liðin frá því
að afi hans og amma námu land hafði Emest
skipulagt mikla hátíð. I margar vikur ætlaði
hann og næstum allir meðlimir Rosenfels-
ættarinnar í Zimbabwe að fylgja gömlu og nú
næstum yfirgrónum vegunum, sem flestir
landnemar notuðu til að koma hingað fyrir 100
ámm.
En stjómin í Zimbabwe leit á þessi hátíðar-
höld sem verið væri að fagna komu hvítra
manna til landsins. Þetta er mjög viðkvæmt
mál og að lokum bönnuðu þeir Emest að halda
þessa hátíð. Emest hefur ekki gefist upp.
Hann heldur nautahópnum í góðu formi og
ætlar að halda hátíð árið 1999 þegar 105 ár em
liðin frá því að afi hans og amma komu til
landsins.
Kærastan mín, Sigríður Brynjólfsdóttir
hafði í millitíðinni komið til Zimbabwe. Ég
keyrði til Harare, sem er höfuðborg landsins og
náði í hana á mótorhjólinu. Þannig var það að
við fengum bæði að vera með Emest dag einn
þegar hann spennti vagn fyrir 16 sterkleg naut
og fór einn hring á friðsælum malarvegum á
Glemnore.
Að sitja á slíkum vagni sem dreginn er af
þessum skapgóðu nautum er góður ferðamáti.
Það eina sem maður heyrir er hljóðið frá vagn-
hjólunum og andardráttumn frá nautunum.
Maður kemst að vísu ekki fljótt á leiðarenda.
En fyrir þann sem kann að meta nautataktinn
getur verið að það að vera á leiðinni sé betra en
að komst á leiðarenda.
Gamla Suzuki-mótorhjólið og Sig-
ríður tilbúin til að halda áfram
ferðinni í Zimbabwe og Suður-
Afríku.__________________________
Undarlegur flokkur af dýrum á bú-
garði Ernest. Frá vinstrí; sebra-
hestur, blendingur milli sebrahesta
og asna, tveir sebrahestar og blend-
ingur milli hests og sebrahests.
Ernest og Sigríður á nauta-
vagninum.
Ernest og undirritaður. í
bakgrunninum er „kopjan“ sem er
talin vera felustaður fyrir hlébarða.
Á myndinni til hœgri má
sjá nautið „Butterfly“.
Stærstu nautunum er
gefið nafn.
A myndinni til vinstri er
verið að búa sextán naut
undir að vera spennt
fyrir gamlan nautavagn.
Frásögnina ritaði
ungur Norðmaður,
Tore Kvæven, en hann
og unnusta hans
Sigríður Brynjólfs-
dóttir fóru um Afríku
og hittu fyrir bónda
sem óneitanlega býr á
nokkuð stærra býli en
menn eiga að venjast.