Bændablaðið - 10.03.2004, Blaðsíða 8

8 Miðvikudagur 10. mars 2004
Nýkjörnir búnaðarþingsfulltrúar koma nú
saman til fyrsta Búnaðarþings þriggja ára
kjörtíma. Þeir 49 fulltrúar sem hér eru saman
komnir eru annars vegar kjörnir á grunni
búnaðarsambanda og hins vegar af
búgreinasamtökum. Fyrirkomulag kjörsins á
að tryggja að sjónarmið jafnt landshluta sem
búgreina eigi sér málsvara á þinginu. Við
verðum þó að muna að Búnaðarþing er þing
heildarsamtaka íslenskra bænda og á því sem
slíkt að bera hagsmuni og þarfir bænda-
stéttarinnar sem heildar fyrir brjósti.
Breyting á veðurfari
Undanfarin ár hefur veðurfar verið
tiltölulega hlýtt miðað við meðaltal síðustu
áratuga. Á nýafstöðnu Fræðaþingi land-
búnaðarins kom fram að spáð er að sumarhiti
hérlendis hækki enn um 1 - 2 C° á næstu 50
árum, auk þess sem styrkur koltvísýrings í
andrúmsloftinu mun hækka. Öryggi þessarar
spár er talið yfir 90 % sem hvetur til að þau
tækifæri sem landbúnaðurinn fær við breytt
veðurfar séu rædd og nýtt eftir föngum og er
það á dagskrá þingsins.
Þótt við nýtum okkur tækifæri samfara
breyttu veðurfari verðum við að hafa í huga að
vandamál kunna einnig að fylgja, m.a. með
sneggri veðurbreytingum og harðari veðrum
hérlendis. Þá er það mat þeirra sem gerst
þekkja að hnattræn áhrif veðurfarsbreyt-
inganna séu mjög neikvæð. Talið er að þessar
breytingar séu af manna völdum og okkur sem
öðrum þegnum þessa heims ber að haga gerð-
um okkar þannig að sem minnstar breytingar
verði á lofthjúpi jarðar.
Ástæður lækkunar framleiðendaverðs
Á nýliðnu ári var sala búvara meiri en
verið hefur nokkru sinni hérlendis. Einkum
jókst sala á kjöti og var magnaukning um 6 %
á ársgrunni. Sú aukning var raunar öll í hvítu
kjöti en sala þess jókst um nær 14 %. Fram-
leiðendaverð alls kjöts lækkaði milli ára
þannig að bændur fengu 350 milljónum kr.
minna í heild fyrir kjötframleiðslu ársins 2003.
Þannig hafa bændur landsins þurft að
fjármagna af eigin fé og launahlut sínum allan
kostnað og vinnu við þá 1200 tonna fram-
leiðsluaukningu sem varð á árinu 2003. Þar
við bætist svo að sláturleyfishafar og vinnslu-
aðilar töpuðu einnig verulegum fjármunum
vegna offramboðs og undirboða á markaði
þannig að í heild var árið landbúnaðinum
erfiðara en mörg undanfarin ár. Við hljótum
því að spyrja okkur hvort unnt hefði verið að
sjá atburðarásina fyrir og lágmarka skaðann
og einnig hvað læra megi af þessari dýrkeyptu
reynslu. Orsakavaldar virðast einkum tveir.
Annars vegar að algjörlega óheft samkeppni á
búvörumarkaði er vegna langs framleiðslu-
ferils dæmd til að leiða af sér miklar verð-
sveiflur og lágt meðalverð. Hins vegar liggur
fyrir að aðgengi að lánsfjármagni til kjötfram-
leiðslu hefur verið of auðvelt og lánastofnanir
annaðhvort haft óraunhæfar eða engar hug-
myndir um möguleika kjötmarkaðarins.
Bændur hafa dregist aftur
úr í launakapphlaupi
Lífskjör hérlendis hafa batnað verulega á
síðustu árum, mælt sem hlutfall breytinga
launavísitölu og neysluvísitölu. Þótt kjör
margra bænda hafi vissulega einnig batnað
hafa þeir þó dregist aftur úr í launakapphlaupi
þjóðfélagsþegnanna.
Margt veldur því: Í harðnandi sam-
keppnisumhverfi er staða smáfyrirtækja, sem
búin okkar vissulega eru, oft erfið þegar
kemur að markaðssetningu afurðanna. Þetta
hafa bændur í nágrannalöndunum reynt að
leysa með öflugum samvinnufélögum sem
annast vinnslu og sölu afurðanna. Mjólkur-
framleiðendur hérlendis hafa valið þetta fé-
lagsform í rekstri afurðastöðva með góðum
árangri en samvinnufélög hafa verið á undan-
haldi í annarri afurðameðferð.
Þá er það einnig ljóst að tækniframfarir og
stækkun rekstrareininga hafa aukið bú-
vöruframleiðslu í hinum vestræna heimi svo
að offramboð er á mörgum búvörum. Á
slíkum markaði er erfitt að ná viðunandi verði.
Þjóðir Vestur-Evrópu hafa stutt landbúnað
sinn umfram flesta aðra til að mæta háum
framleiðslukostnaði. Þessi stuðningur hefur í
vaxandi mæli orðið verslunarvara sem dregur
úr gildi hans til lækkunar á
framleiðslukostnaði og jöfnunar kjara.
Ég hef átt þess kost á undanförnum árum
að fylgjast með þróun landbúnaðar í
nágrannalöndum okkar, ekki síst í Danmörku,
Svíþjóð og Þýskalandi, sem eru meðal stærri
búvöruframleiðenda innan Evrópusam-
bandsins. Ekki verður annað séð en að þar hafi
harðar kröfur um lækkandi búvöruverð kallað
á hagræðingu og stækkun búa sem hefur leitt
til aukinna fjárfestinga bænda og aukins
vinnuálags án þess að tekjur hafi aukist. Þetta
er ekki sú framtíð sem við viljum búa
bændum landsins.
Þjóðarsátt um íslenskan landbúnað
Um íslenskan landbúnað hefur á
undanförnum árum ríkt þjóðarsátt og kemur
þar margt til.
Verð margra búvara hefur lækkað og
þjóðin ver æ minni hluta af ráðstöfunartekjum
sínum til kaupa á matvörum. Íslenskar bú-
vörur vega nú aðeins rúm 6% í vísitölu
neysluverðs og hefur þetta hlutfall lækkað á
síðustu árum þrátt fyrir stöðugt aukna vinnslu
varanna. Hlutur bóndans af endanlegu verði
búvaranna minnkar sífellt og er nú innan við
1% af grunni vísitölu neysluverðs mælt í
krónum, en þó örugglega mikilvægasti hluti
verðmyndunarinnar ef horft er til heilsu og
fæðuöryggis.
Gæði búvaranna eru óumdeild og hróður
þeirra hefur borist víða, ekki síst fyrir
tilstuðlan okkar ágætu matreiðslumanna.
Jafnframt hefur áhugi á mat og matargerð
aukist jafnt og þétt og er nýafstaðin
sælkeravika byggð á íslenskri matargerð
lýsandi dæmi þar um.
Opin umræða hefur farið fram um
landbúnaðinn, gildi hans og annmarka.
Aðgengi almennings að landi hefur víða
verið bætt og sátt ríkir um landnýtingu eftir
gerð síðasta sauðfjársamnings sem fól í sér
hvata til skipulegrar landnýtingar.
Sátt um landbúnaðinn er forsenda þess
góða samstarfs bænda og stjórnvalda sem
verið hefur síðasta áratug og þess stuðnings
sem landbúnaðurinn hefur notið.
Verulegum fjármunum varið
til nýsköpunar í landbúnaði
Þannig hefur beinn stuðningur við land-
búnaðinn haldist síðustu ár og tollvernd verið
óbreytt. Stuðningur mældur í PSE er hér með
því hæsta sem þekkist svo sem vænta má í
landi á norðlægum slóðum með góð lífskjör
og þar með háan framleiðslukostnað. Bændur
og stjórnvöld hafa haft góða samvinnu um
vinnuferli í alþjóðasamningum. Þá hefur
stuðningur við rannsóknir og ráðgjöf haldist
betur en hjá nágrannaþjóðunum og verulegum
fjármunum er varið til nýsköpunar í land-
búnaði á ári hverju.
Í heimsóknum mínum til bændasamtaka
grannþjóðanna hef ég séð að sátt bænda og
stjórnvalda er ekki sjálfgefin en
landbúnaðinum hins vegar mikilvæg.
Einn skugga ber þó á. Bændur og stjórn-
völd eiga í málaferlum vegna útfærslu þjóð-
lendulaga. Það hefur reynst bændum kostnað-
arsamara en ráð var fyrir gert og vonbrigðum
hefur valdið að þjóðlendunefnd fjármálaráð-
herra skuli ekki hafa dregið úr kröfugerð sinni
í kjölfar héraðsdóms varðandi þjóðlendur í
Árnessýslu.
Fjölgun og stækkun friðlýstra svæða, án
þess að möguleikar til áframhaldandi notkunar
í þágu landbúnaðar séu ljósir, veldur bændum
einnig áhyggjum.
Raunar mun óhætt að fullyrða að
eignarhald á landi og réttur til nýtingar þess sé
undirstaða viðunandi afkomu í landbúnaði á
komandi tímum.
Enn sem fyrr er tekist á um hve langt skuli
gana í lækkun stuðningsgreiðslna og
tollverndar
Reglur um viðskipti með búvörur voru
markaðar með samningum landa innan
Alþjóðaviðskiptastofnunarinnar árið 1995. Ný
lota hófst árið 2001 og þar er sem fyrr tekist á
um hve langt skuli ganga í lækkun
stuðningsgreiðslna og tollverndar. Annars
vegar eru þau ríki sem byggja efnahag sinn að
hluta á framleiðslu og útflutningi búvara og
vilja lágmarka allan stuðning. Hins vegar eru
lönd sem framleiða einkum fyrir
innanlandsmarkað oft við verri
veðurfarsaðstæður og hærri
framleiðslukostnað en hin. Þessi lönd flytja
jafnan inn hluta matvæla sinna en vilja þó
standa vörð um eigin matvælaframleiðslu. Þau
leggja mikla áherslu á fjölþætt hlutverk
landbúnaðar og rétt hverrar þjóðar til að
styrkja og vernda eigin landbúnað. Í hópi
þessara ríkja er Ísland.
Þess var vænst að á ráðherrafundi sem
haldinn var í Cancun í Mexíkó á liðnu hausti
næðist samkomulag um samningsramma. Af
því varð ekki og á óvart kom að ekki strandaði
á fyrirkomulagi búvöruviðskipta. Sú
niðurstaða varðandi landbúnað, sem þar virtist
í sjónmáli, hefði þó orðið íslenskri
búvöruframleiðslu afar erfið.
Vestræn iðnríki hefðu væntanlega þurft að
minnka mikið markaðstruflandi stuðning og
horfur voru á að heimildir fyrir öðrum stuðn-
ingi yrðu þrengdar verulega.
Jafnframt var gert ráð fyrir mjög
minnkandi möguleikum á tollvernd sem
væntanlega hefði leitt til verulega aukins inn-
flutnings búvara til Íslands.
Við höfum 5 til 7 ár til að búa landbúnaðinn
undir að mæta aukinni erlendri samkeppni
Lítið markvert hefur gerst í þessum efnum
frá fundinum í Cancun og nú er því spáð að
nýr samningur muni tæplega taka gildi fyrr en
í ársbyrjun 2008. Gangi það eftir höfum við 5
- 7 ár til að búa landbúnaðinn undir að mæta
aukinni erlendri samkeppni. Það hljótum við
að gera með lækkun kostnaðar á sem flestum
sviðum samfara vöruvöndun og eflingu
sérstöðu innlendra afurða. Jafnframt þurfum
við að laga stuðningsformið að nýjum
aðstæðum.
Á liðnu ári hefur umræða um mögulega
aðild Íslands að Evrópusambandinu færst af
slagorðastigi yfir í rökræður um kosti og galla
aðildar fyrir þjóðina. Mikilvægt innlegg í þá
umræðu er skýrsla sem unnin var á vegum
utanríkisráðuneytisins um áhrif aðildar á
íslenskan landbúnað. Niðurstaða þeirrar vinnu
var að innganga í Evrópusambandið myndi
valda landbúnaðinum og úrvinnsluiðnaði hans
verulegum erfiðleikum, meðal annars vegna
mikils samdráttar í tekjum bænda.
Þótt aðild sé ekki á dagskrá eins og er
hljótum við að fylgjast með þróun
landbúnaðar í Evrópusambandinu.
Meiri breytingar urðu á landbúnaðarstefnu
sambandsins á liðnu ári en áður hafa sést.
Rót þeirra breytinga má rekja til
nauðsynlegs sparnaðar vegna stækkunar
sambandsins og viðræðna innan WTO um
breytt viðskiptaumhverfi landbúnaðar.
Grunneðli breytinganna er að auka áhrif
markaðarins á ákvarðanir um tegund og magn
framleiðslu og tengja þá styrki, sem greiddir
eru, í auknum mæli við aðra þætti einkum
landnýtingu, umhverfi og meðferð búfjár,
óháð framleiðslu.
Hreinar og hollar búvörur, framleiddar í sátt
við umhverfið, verða æ meiri munaður.
Tilvera íslensku þjóðarinar hefur frá alda
öðli byggst á nýtingu landsins gæða, ekki síst
gjöfulla fiskimiða, jarðargróða og á nýliðinni
öld einnig orku fallvatna og jarðhita. Margt
fleira rennir stoðum undir lífskjör þjóðarinnar,
ekki síst hugvit og þekking og hæfni
einstaklingsins og raunar fleiri þættir sem eru
án landamæra. Nýting landsins gæða mun þó
áfram verða undirstaða lífskjara þeirra sem
kjósa sér búsetu hérlendis og brýnt að þær
stoðir verði sem flestar og öflugastar.
Vegna aukins skilnings á mikilvægi
umhverfisverndar, aukins áhuga vestrænna
þjóða á hollustu og heilsuvernd og vegna
breytinga í veðurfari beinist athyglin sífellt
meira að landbúnaðinum. Hreinar og hollar
búvörur, framleiddar í sátt við umhverfið,
verða æ meiri munaður. Aðgengi að ósnortnu
landi, hreinu lofti og vatni og kyrrð og ró eru
auðlindir sem æ fleiri meta. Nýting þessara
möguleika byggist ekki síst á stöðugri
framþróun og þekkingaröflun. Þar stendur
landbúnaðurinn vel að vígi með öfluga
rannsóknarstarfsemi og búnaðarfræðslu í
stöðugri framþróun og sífelldri leit að nýjum
tækifærum í landbúnaði. Mikilvægt er að
þessar stoðir landbúnaðarins nái að eflast enn
með auknu samstarfi og samnýtingu
þekkingar. En við glímum einnig við ógnanir
og er aukin auðhyggja og samþjöppun valds í
þjóðfélaginu henni tengd ef til vill alvarlegust.
Krafa um skjótan hámarksarð íþyngir
landbúnaðinum, ekki síst varðandi fjármögnun
í búrekstri og úrvinnslu afurða. Samhliða
þessu eignast lánastofnanir sífellt fleiri
rekstrareiningar í landbúnaði og er KB banki
nú stærsti búvöruframleiðandi landsins.
Heildarsamningur um starfsskilyrði
landbúnaðarins
Flestum mun ljóst mikilvægi þess að land-
búnaðurinn búi áfram við þau starfsskilyrði að
hann tryggi þjóðinni næg og holl matvæl og sé
hornsteinn byggðanna og bóndinn vörslu-
maður landsins. Slíkt gerist ekki nema í sátt
við þjóðina og með stuðningi ríkisvaldsins
sem birst hefur í formi samninga ríkis og
bænda og hefur slíkum samningum fjölgað á
undanförnum árum.
Í ljósi breyttra aðstæðna hlýtur að koma til
álita að bændur og ríkisvald geri heildar-
samning um starfsskilyrði landbúnaðarins sem
m.a. feli í sér faglegan stuðning við atvinnu-
greinina, stuðning við nýsköpun og þróun,
stuðning við einstakar búgreinar og landnýt-
ingu og nauðsynlega tollvernd vegna norðl-
ægrar legu landsins.
Markmið slíks samnings væru fjölþætt og
gagnkvæm.
Mikilvægast er að búrekstur og úrvinnsla
afurða tryggi bændafjölskyldunum viðunandi
afkomu og þjóðinni holl og örugg matvæli á
sanngjörnu verði.
Búvaran verði áfram framleidd á sjálf-
bæran hátt í sátt við umhverfið.
Landsbyggðin styðjist í framtíð sem í
fortíð við öfluga atvinnustarfsemi byggða á
nýtingu landsins gæða.
Með þessi markmið að leiðarljósi á
íslenskur landbúnaður bjarta framtíð.
Góðir þingfulltrúar og gestir.
Svo sem fram hefur komið mun ég láta af
störfum sem formaður Bændasamtaka Íslands
á þessu þingi.
Ég er þakklátur bændum landsins fyrir að
hafa treyst mér fyrir þessu vandasama en
jafnframt gefandi starfi í níu ár. Aðvitað hafa
skipst á skin og skúrir í málefnum land-
búnaðarins en flestu hefur þó miðað áleiðis
sem ekki síst má þakka samstöðu bænda-
stéttarinnar sem heildar, öflugu stoðkerfi
landbúnaðarins og góðri samvinnu við
stjórnvöld.
Landsbyggðin hefur þó átt í stöðugri
varnarbaráttu sem einskorðast ekki við
landbúnaðinn. Það sýnir okkur að þjóðarhagur
veltur á samspili margra atvinnugreina og
samstarfsvilja þjóðfélagsþegnanna.
Hinn 1. febrúar sl. var haldið upp á 100
ára afmæli heimastjórnar á Íslandi. Óumdeilt
er að stofnun þeirrar heimastjórnar var gæfu-
spor sem gaf þjóðinni möguleika á eigin
frumkvæði og tækifæri til framfara á eigin
forsendum, tækifæri sem nýtast okkur til
bættra lífskjara samhliða eflingu mennta og
menningar.
Ég vil að lokum bera fram þá von og ósk
að þjóðin sýni áfram frumkvæði og framtak
byggt á atorku einstaklingsins eflda með
samtakamætti fjöldans þjóðfélaginu og
þegnum þess til heilla.
Búnaðarþing 2004 er sett.
Millifyrirsagnir eru blaðsins
Ræða Ara Teitssonar við upphaf búnaðarþings
Bændur hafa 5 til 7 ár til að búa landbúnaðinn
undir að mæta aukinni erlendri samkeppni