blaðið - 28.06.2005, Blaðsíða 14

Útgáfufélag: Ár og dagur ehf. Stjórnarformaður: Sigurður G. Guðjónsson. Ritstjóri:
Karl Garðarsson. Auglýsingastjóri: Steinn Kárí Ragnarsson. Ritstjórn og auglýsingar:
Baejarlind 14-16,201 Kópavogur. Aðalsími: 510-3700. Símbréf á fréttadeild: 510-3701.
Símbréf á auglýsingadeild: 510-3711. Netföng: vbl@vbl.is, frettir@vbl.is, auglysingar@
vbl.is. Prentun: Prentsmiðja Morgunblaðsins. Dreifing: íslandspóstur.
í fjölmiðlaveldinu 365, sem virðist ætla að he§a rekstur á nýjum miðli í
viku hverri, virðast ekki allir á eitt sáttur um efnistök einstakra miðla
svo halda mætti að óeining væri komin í hópinn. Sigmundur Ernir
Rúnarsson, fréttaritstjóri Fréttablaðsins reið á vaðið um helgina og for-
dæmdi skrif kollega sína á nýja slúðurriti 365 miðla, Hér og nú, um tón-
listarmanninn Bubba Morthens og fyrrverandi eiginkonu hans. Fleiri
starfsmenn veldisins hafa gagnrýnt umfjöllunina, til að mynda starfs-
menn Talstöðvarinnar, sem sent hafa frá sér yfirlýsingu sama efnis á
vef blaðamannafélagsins, Press.is. Þar lýsa þeir yfir vonbrigðum með þá
stefnu sem íslensk blaðamennska er að taka.
Slúðurritið Hér og nú, sem virðist útgefið til höfuðs slúðurritinu Séð
og heyrt, hefur að dómi manna gengið fullharkalega fram í meðhöndl-
un sinni á málum og mönnum, og telja kollegarnir á Talstöðinni að rit-
stjóm Hér og nú leggi menn í einelti. Krassandi fyrirsagnir blaðsins,
sem í besta falli mætti kalla villandi, hafa náð athygli alls samfélagsins
og vel má velta því fyrir sér hvort þá sé ekki einmitt tilgangi ritstjóm-
arinnar náð. Það er ólíklegt að í okkar fámenna samfélagi sé hægt að
halda úti fjölda slúðurrita og á meðan efnistök Hér og nú verða að um-
fjöllunarefni annarra miðla má velta því fyrir sér hvort verið sé að leika
sér með lögmál samkeppninnar.
Um það snérist einmitt umræðan um fjölmiðlafrumvarpið en þegar hún
gekk fjöllum hærra steig aðaleigandi fjölmiðlasamsteypunnar, sem nú
nefnist 365, fram á ritvöllinn „til að sefa áhyggjur af því að eignarhald
á fjölmiðlunum þremur, Fréttablaðinu, DV og Stöð 2/Bylgjunni, valdi
skaða á fréttaflutningi á íslandi...", eins og hann orðaði það sjálfur í
grein í Morgunblaðinu þann 7. janúar í fyrra.Tillögur Jóns Ásgeirs Jó-
hannessonar voru í þremur liðum þar sem hann hnykkti á því að frétta-
stjórar á miðlunum hafi þann starfa að reka óháða fréttastofu sem gætir
hlutleysis og réttlætis í fréttaflutningi og að ritsjómir miðlanna væru
með öllu óháðar hvor annarri. Það virðist nú komið á daginn að svo er,
enda hver höndin uppi á móti annarri á 365 miðlum og ekki allir á eitt
sáttir um réttlætið í fréttaflutningnum. Athygliverð var tillaga Jóns Ás-
geirs um svokallað fjölmiðlaráð sem hann vildi koma á stofn en það átti
að hafa þann tilgang að vaka yfir „fréttaflutningi fjölmiðlanna þriggja
og gæt(a) þess að hann sé innan hlutleysis- og réttlætismarka. Fjölmiðla-
ráðið yrði skipað þremur mönnum tilnefndum af félagasamtökum og
óvilhöllum stofnunum; til dæmis Neytendasamtökunum, Háskóla ís-
lands og Blaðamannafélagi íslands."
Auðvitað má ætla að menn starfandi í slíku gölmiðlaráði hefðu lítinn
tíma til annarra starfa, enda flóra 365 orðin bæði mikil og litrík, svo
ekki sé fastara að orði kveðið. Það virðist þó augljóst að stefnan um-
rædda, sem menn hafa áhyggjur af, er einmitt tekin á einstökum miðl-
um 365 sem eru í beinni samkeppni við aðra miðla. Þar á bæ virðast
menn þurfa gæslumenn til að gæta gæslumannanna.
þriðjudagur, 28. júní 2005 I blaðið
Græðgin hungur vekur
arinnar þetta að umtalsefni. í frétt
Mbl. 24. nóvember sama ár segir:
„Eignatengsl á verðbréfamarkaði eru
algengari hér á landi en víða annars
staðar. Mikið skortir hins vegar á
að tengslin séu skýr. Viðskiptabank-
amir þrír leika stórt hlutverk í þeim
eignatengslum sem skapast hafa“.
Hlutabréfamarkaðurinn er fyr-
irbæri sem almenningur skilur æ
minna í. Látlausar fréttir hafa verið
um kaup og sölu bréfa í fyrirtækjum
og ævintýralegan gróða á skömmum
tíma. Ég er eiginlega á svipuðu róli,
næ ekki sambandi við þetta svið at-
vinnulífsins, reyni af veikum mætti
að skilja fréttimar um að þessi hafi
keypt í fyrirtæki A,
sem eigi svo dálítið í fyr-
irtæki B, það á svo hell-
ing í fyrirtæki C, en það
er stór eigandi í A og
svo er einhvers staðar
eignarhaldsfélag sem
á allt bixið með dreifðri
hlutafjáreign í G og
H, sem keypt var með
framvirkum samningi
og óvirkum greiðslum.
Það á því greinilega í
harðri valdabaráttu við
AB-feðga sem eiga... og
þarnamisstiégþráðinn.
Eignatengsl og
þáttur bank-
anna er sem
sé alvörumál
og áhyggjuefni
hjá sjálfu Fjár-
málaeftirlitinu.
Ennfremur kemur fram í greininni:
„Fjármálaeftirlitið (FME) hefur
áhyggjur af því að eignatengsl, sem
víða er að finna meðal félaga á verð-
bréfamarkaði hér á landi, ekki hvað
síst með aðild fjármálafyrirtækja,
kunni að ráða nokkru um gengis-
þróun hlutabréfa. Á ársfundi FME
í byrjun þessa mánaðar kom fram
hjá Páli Gunnari Pálssyni, forstjóra
FME, að stofnunin telur að gagn-
kvæm eignatengsl á verðbréfamark-
aði geti haft áhrif á gengisþróun fé-
laga á víxl þannig að hætta sé á að
í hækkun spinnist gengið upp langt
umfram eðlilega verðþróun. Þá telur
FME að einstakir lántakendur og við-
skiptaaðilar fjármálafyrirtækja, eða
samtengdir fyrirtækjahópar, myndi
stórar áhættur í bókum fleiri en eins
fjármálafyrirtækis. í þessum efnum
eru viðskiptabankarnir
þrír og Straumur Fjár-
festingarbanki umsvifa-
mestir og því má ætla
að vamaðarorð FME
eigi helst við um þá“.
Hlutabréfamarkaðurinn er sem
sé óljós og ógegnsær. Það er í and-
stöðu við tilgang markaðarins.
Hann á að vera vettvangur þar sem
kaup og sala fara fram eftir skýrum
og ákveðnum reglum og hveijum
manni má vera ljóst hver á hvað.
Á ársfundi Fjármálaeftirlitsins í nóv-
ember 2004 gerði forstjóri stofnun-
Eignatengsl og þáttur
bankanna er sem sé al-
vörumál og áhyggjuefni
hjá sjálfu Fjármálaeftir-
litinu. Mér létti þegar
ég rakst á þessa gömlu
frétt Morgunblaðsins
- það er þá eðlilegt að
utanaðkomandi eins
og ég skilji lítið í hrær-
ingunum á hlutabréfamarkaðnum
fyrst eftirlitsaðilinn hefur svona
miklar áhyggjur af þessu öllu.
Þessu tengt kom upp í hugann nýlegt
dæmi. íslandsbanki keypti allt hluta-
fé í Sjóvá fyrir 19 mánuðum fyrir 19,4
milljarða króna og seldi svo 2/3 af því
fyrir rúmum mánuði fyrir 17,5 millj-
arða króna. Hagnaðurinn varð því
4,6 milljarðar króna af bréfunum sem
voru seld. Þá á eftir að gera ráð fyrir
hagnaði af þeim þriðjungi bréfanna
sem óseldur er. Ef söluverð á þeim
hluta verður það sama verður hagnað-
urinn 2,3 milljarðar króna og samtals
6,9 milljarðar króna. Til viðbótar fékk
bankinn 3,5 milljarða króna í arð á
þeim tíma sem hann átti allt hlutaféð.
Fenginn hagnaður og arður er
samtals 8,1 milljarður króna á 18
mánuðum og von á frekari hagnaði
upp á 2,3 milljarða króna. Heildar-
hagnaðurinn gæti því orðið 10 millj-
arðar fyrir 18 mánaða eignarhald
á hlutabréfum í Sjóvá. Það er yfir
50% hagnaður. Verðhækkunin virð-
ist mér tengjast að einhverju leyti
valdabaráttu um íslandsbanka, sem
aftur veldur hækkun á hlutabréfum
bankans. En það er önnur saga sem
tengist því sem Fjármálaeftirlitið
var að benda á, að gagnkvæm eigna-
tengsl spinni upp gengi hlutabréfa.
Hver borgar? Jú, viðskiptavinir Sjó-
vár borga með iðgjöldum sínum af bíl-
um o.s.frv. Þetta þýðir í mínum huga
að samkeppnin er í skötulíki og eig-
endur tryggingafélaganna, sem bank-
arnir eiga að verulegu leyti, geta sent
reikninginn fyrir eigin græðgi til neyt-
endanna. Þeir hafa líklega ekki heyrt
af hugtakinu samfélagsleg ábyrgð fyr-
irtækja. Græðgin er óseðjandi.
Kristinn H. Gunnarsson
alþingismaður.
www.kristinn.is
Hverjir þurfa á leynd
að halda?
í kjarasamningum og töxtum er ekki
til kynbundinn launamunur. Hann er
eigi að síður staðreynd og tengist kjör-
um sem ekki eru hluti af kjarasamn-
ingum annars vegar, en hins vegar
hefðbundnu vanmati á störf sem kon-
ur sinna að miklu leyti. Laun snúast
nefnilega að litlu leyti um framboð og
eftirspum heldur þjóðfélagslegt mat.
Það er t.d. verulegt framboð af fólki
sem vill gegna stjórnunarstörfum og
því lítil ástæða til að greiða stjóm-
endum ofurlaun þess vegna. Ástæð-
una fyrir ofurlaunum stjómenda
má frekar finna í hugmyndaheimi
fjármagnseigenda og annarra sem til-
heyra valdastéttinni. Þeim finnst það
einfaldlega eðlilegt að hlutverk launa
sé að byggja valdapíramída.
Hið sama má segja
um kynbundinn launa-
mun. Á honum geta ein-
ungis verið tvær skýr-
ingar. Annars vegar að
konur séu almennt lak-
ari starfsmenn en karl-
ar. Fáir viðurkenna
upp á sig slíka skoðun.
Hin ástæðan er öllu lík-
legri - að hann sé hluti
af hugmyndafræði ráð-
andi stétta sem líta
ennþá á karlmenn sem
„fyrirvinnur" og að sú
ráðandi hugmynda-
fræði móti raunar einn-
ig sjálfsmynd kvenna
sem gera þess vegna
hógværar launakröfur.
Til þess að viðhalda
slíkum hugsunarhætti
má svo byggja inn í kerf-
ið alls konar varnagla
gegn breytingum. Einn
þeirra er launaleynd.
Leynd yfir launum fólks er ekki for-
senda þess að stjórnendur geti hækk-
að afburðastarfsmenn í launum,
enda er erfitt fyrir sanngjamt fólk
að amast við því. Á hinn bóginn ger-
ir hún þeim kleift að hækka laun út
af einhverju öðru en verðleikum, t.d.
vegna skyldleika, kyn-
ferðis, flokkstengsla eða
aðildar að Frímúrara-
reglunni.
Það blasir við að launa-
leyndin gerir konum
sem vinna hjá einkafyr-
irtækjum óhægt um vik
að sækjast eftir launa-
hækkunum eða launum
til jafns við jafnhæfa
karlmenn. Það er líka
markmið hennar, hún
er fyrst og fremst stjórn-
tæki þeirra sem eru á
tindinum.
Launaleynd hefur
ekkert með persónu-
vernd eða mannréttindi
að gera. Hið sama má
raunar segja um leynd á
fleiri sviðum. Hlutverk
hennar er ævinlega að
takmarka upplýsingar
við tiltekinn hóp fólks,
sem hefur rétt á að
vita það sem aðrir vita ekki. Ný for-
réttindastétt verður til, sem hefur
þekkinguna á valdi sínu líkt og leyni-
þjónustur stórvelda vita einar hvað
í rauninni er að gerast í alþjóðasam-
skiptum.
Leynd um kjörin sem erlend stór-
fyrirtæki fá í samningum við íslensk
stjórnvöld til að reisa hér stíflur eða
álverksmiðjur er t.d. varin með því að
þau séu „viðskiptaleyndarmál". Fáir
eru þó svo skyni skroppnir að þeir
skilji ekki að með því að hafa þetta
fyrir leyndarmál veija stjórnvöld sig
jafnframt fyrir allri gagnrýni á því að
selja orku til stórfyrirtækja á undir-
verði. Gagnrýnendur fá ekki sama að-
gang að upplýsingum og leynimakk-
ararnir.
Hið sama má segja um ráðamenn
sem hafa notað leyniskýrslur sem rök
fyrir ólöglegum hernaði og stríðsglæp-
um. Leyndin var skjól þeirra skálka
sem lugu „staðreyndum" um gereyð-
ingarvopn sem voru svo ekki til.
Þekking er vald. Leynd er tilraun
til að takmarka slíkt vald við fámenn-
an hóp. Hvort sem það er launaleynd,
viðskiptaleyndarmál eða upplýsingar
sem varða „öryggi ríkisins".
Sverrir Jakobsson
sagnfræðingur.
www.murinn.is
H-------------
Það blasir vlð
að launaleynd-
in gerir konum
sem vinna hjá
einkafyrirtækj-
um óhægt um
vik að sækjast
eftir launa-
hækkunum
eða launum
til jafns við
jafnhæfa karl-
menn.
Smáauglýsingar
510-3737
Auglýsingadeild
510-3744
Ritstjórn
510-3799
Skiptiborð
510-3700
blaðid-