blaðið - 25.08.2005, Blaðsíða 16

FIMMTUDAGUR 25. ÁGÚST 2005 blaöið
blaði
Útgáfufélag: Ár og dagur ehf.
Stjórnarformaður: Sigurður G. Guðjónsson.
Ritstjóri: Karl Garðarsson.
STYRKJUM LANDBÚNAÐ
AFNEMUM STYRKINA
Eins og fram kemur á fréttasíðum Blaðsins í dag er opinber stuðning-
ur við landbúnað hvergi á byggðu bóli meiri en hér á tslandi. Það ætti
því að vera hverjum manni tilefni til þess að spyrja fyrir hver ósköp-
in sé verið að borga og til hvers. 1 framhaldinu mætti svo spyrja hvers vegna
sé ekki fyrir lifandis löngu búið að leggja þessa dauðans dellu af.
Tilraunin um íslenskan landbúnað sem félagslegt kerfi hefur staðið yfir
svo áratugum skiptir, en árangurinn hefur vægast sagt látið á sér standa.
Það, sem þó er verra, er að ekkert bendir til þess að hagur bænda hafi styrkst
með þeim hætti að þeir geti staðið á eigin fótum. Að þeir verði landstólp-
ar i stað beiningamanna. Eða hvað annað má kalla þá þegar stuðningur
við landbúnað nemur um 140% af verðmæti afurðanna? Þegar við verjum
7.726.000.000 krónum í beina ríkisstyrki vegna búvöruframleiðslu? Mjólk
er góð, en ekki svo góð.
Vitaskuld má fallast á þær mótbárur að tsland sé harðbýlt land, en það
eru engin rök fyrir styrkjakerfi því, sem er við það að ganga endanlega af
íslenskum landbúnaði dauðum. Eða ætti að styrkja bændur meira og meira
eftir því sem þeim hugkvæmdist vonlausari búskapur?
En þetta er ekki allt vonlaust. tslenskir bændur eru harðduglegir, eng-
ir þekkja landið og kosti þess betur og sumar landbúnaðarafurðir bera af
öllum öðrum í víðri veröld. Það er kerfið, sem er vonlaust, og það er löngu
tímabært að henda því út í hafsauga.
Ný-Sjálendingar stóðu í svipuðum sporum fyrir liðlega 20 árum þegar
landbúnaðarráðherra þeirra dró andann djúpt og tilkynnti að nóg væri
komið, þaðan í frá yrðu bændur að standa á eigin fótum. Eftir fyrirsjáan-
legt ramakvein var nær allur opinber stuðningur við bændur afnuminn og
það tók aðeins nokkur ár, en tíminn var fyrst og fremst notaður til þess að
gefa bændum færi á að aðlaga sig breyttum aðstæðum og taka upp svipaða
rekstrarhætti og tíðkuðust í öðrum greinum. Nú nema opinberir styrkir við
landbúnað þar í landi innan við 1% tekna bænda. Vart þarf að orðlengja það
að landbúnaður á Nýja Sjálandi er með meiri blóma en nokkru sinni fyrr.
Landið raunar orðið landbúnaðarstórveldi og þorri útflutningstekna lands-
ins verður til í þeim geira.
Landbúnaður líkt og aðrar atvinnugreinar þrífst best þegar hann er los-
aður undan ofvernd og innflutningshöftum, ríkisafskiptum og reglugerðar-
fargani. Því skal ekki haldið fram að slík umskipti yrðu bændum auðveld,
en þau yrðu örugglega auðveldari en núverandi hlutskipti. Mjólk er góð, en
hún verður enn betri þegar hún er framleidd með óskir neytenda fremur en
alþingismanna í huga.
Auglýsingastjóri: Steinn Kárí Ragnarsson. Ritstjórn & auglýsingar: Bæjarlind 14-16,201 Kópavogur.
Aðalsimi: 510 3700. Simbréf á fréttadeild: 510.3701. Símbréf áauglýsingadeild: 510.3711.
Netföng: vbl@vbl.is, frettir@vbl.is, auglysingar@vbl.is.
Prentun: Prentsmiðja Morgunblaðsins. Dreifing: Islandspóstur.
GRUNNNAM I
PHOTOSHOP
Að eiga stafræna myndavél
og kunna ekki á Photoshop
er eins og að eiga bíl og
kunna ekki að keyra!
Á þessu námskeiði er lögð áhersla á hvernig hægt
er að nota þetta magnaða forrit til eftirvinnslu og
lagfæringar stafrænna mynda úr myndavélum eða
skönnum. Áhugavert og skemmtilegt 30 stunda
námskeið í þessu frábæra forriti.
■ Kvöldnámskeið
Mánud. og miðvikud. frá 18-22.
og einn laugardag frá 8:30-12:30
Byrjar 5. sept. og lýkur 14. sept.
■ Morgunnámskeið
Mán. og mið. frá 8:30-12:30.
Byrjar 12. sept. og lýkur 26. sept.
UPPLÝSINGAR OG SKRÁNING í SÍMA 544 4500 OG Á NTV.IS
16 i ÁLIT
Tvíhöfðar í Borgarstjórn
Halldór B.
Þorbergsson
Það er segin saga
að það segi ekki
af einum. í íslensk-
um stjórnmálum
er það regla frekar
en undantekning
að menn reyna að
ota sínum tota á
sem flestum stöð-
um. Kannski er
það ekkert skrítið: lungi allra stjórn-
málamanna kom á þing með keim-
líkan bakgrunn. Ferillinn hófst jafn-
an á stólauppröðun á flokksfundum
uns menn klifruðu hægt og rólega
upp flokkstigana og lögðu sig í fram-
króka við að stoppa stuttlega við á
öllum réttu stöðunum - og umfram
allt: pössuðu sig á að styggja enga!
Sökum þessa er því miður einsleitt
um að litast á Austurvelli. Það kem-
ur því kannski fáum á óvart, að eft-
ir að einn þingmaður lagði á vaðið
og tók sæti í borgarstjórn samhliða
þingstörfum sínum hafi hersing-
in tygjað klárinn. Niðurstaðan: jú,
fjöldi þingmanna er orðaður við sæti
á framboðslistum flokkanna fyrir
komandi borgarstjórnarkosningar.
Hvatar stjórna aðgerðum manna
- flóknara er það ekki. Þetta er svo
sem ekkert mín speki, en er ágæt
engu að síður, enda hafa menn feng-
ið eins og eitt stykki Nóbelsverðlaun
í hagfræði fyrir þessa einföldu rök-
hugsun. Friedman orðaði það samt
örugglega best þegar hann benti á
að ef þú tekur peninga af þeim sem
vilja vinna til að borga þeim sem
sitja auðum höndum - surprise, sur-
prise! - þá muni atvinnuleysi aukast!
Nei, segja sumir - hvatar hafa eng-
in áhrif! Jæja, spyrjið Svía: á degi
hverjum tilkynna 300.000 manns
veikindaforföll í landinu. Hvers
vegna, eru Sviar kannski heilsuveilli
en aðrir? Nei, rúmar reglur um veik-
indadaga eru mönnum hvati til að
sitja heima. Kæru lesendur - kyrj-
um nú öll saman í kór! - hvatar hafa
nefnilega áhrif á hegðan manna.
Líka stjórnmálamanna.
Laun alþingismanna hafa gjarna
verið bitbein. Sumum þykja þau of
lág og það sé ástæða þess að hækka
99.........................
Peningar eru nefnilega
besti hvati sem til er
þau. Gott og vel, það er önnur um-
ræða. Sumir þingmenn drýgja samt
tekjurnar: fara á sjó, sitja í bankaráði
Seðlabankans - eða slá þessu bara
upp í kæruleysi, fá sér sjúss, fara á ball
á Austurlandi, trylla lýðinn og skora
3ja stiga körfu á eigin vallarhelmingi.
Enn aðrir setjast í borgar-
stjórn samhliða þingstörfum.
Bökkum aðeins. Er það skilningur
lesenda á gangvirki vinnumarkaðar
að menn geti almennt gegnt tveimur
dagvinnum án þess að annað starfið
sitji á hakanum? Varla! Eða eru þing-
menn kannski svo rosalega uppfull-
ir af sjálfum sér að þeir telji að hálfir
starfskraftar þeirra séu verðmætari
en full atorka flokkssystkina þeirra?
Eða - og ræðum nú aðeins um hvata!
- eru þingmenn virkilega að sækja í
borgarráð til að drýgja tekjurnar?
Kannski.
Peningar eru nefnilega besti hvati
sem til er. Þeir eru i senn smurolían,
nítróið og spoilerkittið á markaðshag-
kerfinu - og hvers vegna ættu þeir
ekki að setja mark sitt á stjórnmál
eins og alla aðra kima þjóðfélagsins?
Auðvitað vinna menn vonandi ánægj -
unnar og atorkunnar vegna - þing-
menn líka! - en fáir myndu hins
vegar mæta til vinnu efviðurkenning-
arskjal leysti launaumslagið afhólmi.
Við hljótum að vona að þingmenn
sýni ícjósendum þá lágmarksvirð-
ingu að sinna dagvinnu sinni af
fullu kappi og hverfa frá þeirri
hugmynd að sitja í borgarráði sam-
hliða þingsetu. Annað ætti að úti-
loka hitt. Láti þeir sér ekki segjast
sýna þeir kjósendum, samstarfs-
mönnum sínum á þingi - og um-
fram allt vinnandi fólki í landinu
meiri vanvirðingu en orð fá lýst.
Einhverjir þingmenn munu samt
áreiðanlega freistast til að tvöfalda
launaumslagið og setjast í borgar-
stjórn. Hvatinn er einfaldlega of
sterkur. En munið: um leið læðist
sá grunur að okkur, að ekki sé um
nauðsynlega hlekki í flokkskeðjun-
um að ræða - heldur týnda hlekki
sem hafa of lengi verið bundnir á
klafa flokkanna.
Halldór Benjamín Þorbergsson,
hagfrœðingur
Hugsum vel um aldraða
Málefni eldri
borgara fá sjaldan
þann hljómgrunn
sem þau eiga skil-
ið og sum svið
sem skipta aldr-
aða mjög miklu
liggja í þagnargildi.
Ágúst Ó.
Agústsson
ar vanheilsu og aukaverkana lyfja-
meðferðar. Dvöl á hjúkrunarheimil-
um getur haft ýmis andleg áhrif á
viðkomandi þar sem einstaklingur
stendur skyndilega frammi fyrir því
að búa við nýjar og aðrar aðstæður
í nánu samneyti við nýtt og ókunn-
ugt fólk. w
Einn þessara mála-
flokka er geðheilbrigðisþjónusta
og þunglyndi meðal eldri borgara.
Ýmsir sérfræðingar, s.s. sviðstjórar
á Landsspítalanum og geðlæknar,
hafa nýverið bent á þörfina í þess-
um málaflokki.
Ég hef tvisvar sinnum lagt fram
á Alþingi þingsályktunartillögu
um rannsókn á þunglyndi meðal
eldri borgara þar sem m.a. átti að
skoða umfang vandans, orsakir og
afleiðingar, sem og forvarnir. í þing-
málinu var einnig bent á að engin
stofnun innan heilbrigðisgeirans
hér á landi fæst á skipulagðan hátt
við þunglyndi eldri borgara. í bæði
skiptin hefur þingmálið verið svæft
í meðförum stjórnarmeirihluta Al-
þingis.
Sérstaða þunglyndis eldri borgara
Samkvæmt skýrslum Alþjóðaheil-
brigðismálastofnunarinnar (WHO)
er þunglyndi einn erfiðasti og dýr-
asti sjúkdómur mannkyns. Á Is-
landi er talið að um 12.000-15.000
manns þjáist af þunglyndi. Þung-
lyndi meðal eldri borgara getur haft
margs konar sérstöðu sem ber að
taka tillit til.
Þunglyndi meðal aldraðra getur
í sumum tilfellum verið frábrugðið
þunglyndi annarra aldurshópa þar
sem missir maka eftir langt hjóna-
band, einmanaleiki, verkefnaleysi,
óvirkni, hreyfingarleysi, missir sjálf-
stæðis, fjárhagsáhyggjur, félagsleg
einangrun og jafnvel lífsleiði geta
verið veigameiri orsök en hjá öðr-
um hópum. Sömuleiðis geta mörg
einkenni þunglyndis verið álitin
eðlilegur fylgifiskur öldrunar og
skörun getur verið á milli likamlegr-
Engin öldrunargeðdeild hér á landi
Það er því brýn þörf á að rann-
saka sérstaklega þunglyndi meðal
eldri borgara. Með greiningu á
þunglyndi eldri borgara má auka
þekkingu á þunglyndi meðal
þessa fólks í þeirri von að draga
megi úr tíðni þess, gera meðferð
skilvirkari og fækka sjálfsvígum.
Gott starf hefur vissulega verið unn-
ið hér á landi í tengslum við þung-
Iyndi og má þar nefna fræðsluverk-
efni Landlæknis sem kallast Þjóð
gegn þunglyndi og starf Geðræktar.
Sömuleiðis hafa margir öldrunargeð-
læknar og aðrar stéttir unnið feiki-
lega gott starf á þessu sviði.
Erlendis má finna sérstakar geð-
deildir fyrir aldraða og heilsugæslu-
þjónustu fyrir aldraða með geðræn
vandamál. Miðað við stöðuna í Nor-
egi ættu tvær slíkar stofnanir að vera
hér á landi. Nú er hins vegar engin
sérstök öldrunargeðdeild starfrækt
á íslandi. Á Landsspítala-Landakoti
væri hægt að búa til sérstaka öldrun-
argeðdeild án mikils kostnaðar þar
sem margt fagfólk starfar nú þegar.
Sjálfsvíg meðal eldri borgara
Mikilvægt er að skoða tíðni sjálfs-
víga og sjálfsvígstilrauna meðal
eldri borgara, en að sjálfsögðu ber
að nálgast slíkt af mikilli varúð og
nærgætni. Sjálfsvíg meðal eldri borg-
ara hafa lengi verið feimnismál hér
á landi eins og víða annars staðar.
Sumir telja að sjálfsvígstíðni meðal
aldraðra sé hærri en opinberar töl-
ur segja til um. Viða erlendis, t.d. í
Bandaríkjunum, er sjálfsmorðstiðni
hæst á meðal karlmanna sem eru
eldri en 85 ára. Það er því nauðsyn-
legt að meta umfang þessa vanda
til að geta brugðist við honum og
spornað gegn þessari vá. Lykilat-
riðið er að greina vandamálið svo
að hægt sé að bregðast rétt við því.
I ljósi mikillar notkunar á geð- og
þunglyndislyfjum er nauðsynlegt
að bregðast við þunglyndi með öll-
um tiltækum leiðum. Tilhneigingin
hefur verið að leysa þennan vanda
meðal eldri borgara með lyfjagjöf í
stað annarrar meðferðar. Það þarf
einnig að huga að annars konar með-
ferð samhliða lyfjameðferð eða í stað
hennar, t.d. með því að auka félags-
lega ráðgjöf og auðvelda heimsóknir
til öldrunarlækna og sálfræðinga á
heilsugæslustöðvum. Sömuleiðis
getur aukin hreyfing og aðstaða til
hreyfingar verið skynsamleg leið
til að sporna gegn þunglyndi. Mik-
ilvægt er að tryggja aðkomu ólíkra
stétta að þessum vanda og rótum
hans sem geta verið svo margslungn-
ar.
Hætta á meiriháttar heilbrigðis
vandamáli
Allflestir fagaðilar sem gáfu umsögn
með þessu þingmáli voru sammála
um að þörf væri á rannsóknum á
þunglyndi meðal eldri borgara og
fögnuðu tillögunni. Má þar nefna
Landlækni, stjórn Samtakaheilbrigð-
isstétta, Félag eldri borgara, Lækna-
ráð og Öldrunarfræðafélag íslands.
Eldri borgurum fjölgar sífellt en til
ársins 2010 mun landsmönnum 65
ára og eldri fjölga um 11% og lands-
mönnum 80 ára og eldri fjölga um
29%. Hætt er við að þunglyndi meðal
eldri borgara verði að meiri háttar
heilbrigðisvandamáli ef ekki er brugð-
ist hratt og rétt við. Skipun nefndar
sem rannsaki þessi mál, eins og
þingsályktunartillagan gerir ráð fyr-
ir, er brýnt verkefni og ætti að hrinda
i framkvæmd sem fyrst. Þunglyndi,
kvíði og einmanaleiki á ekki að vera
eðlilegur fylgifiskur efri áranna.
Ágúst Ólafur Ágústsson,
alþingismaður