blaðið - 23.02.2006, Blaðsíða 18

18 I VIÐTAX.
FIMMTUDAGUR 23. FEBRÚAR 2006 blaöiö
Sjónarhorn gagnrýnandans
BlaöiMngó
í ReykjavíkurAkademíunni við
Hringbraut starfa nú um áttatíu
fræðimenn. Einn þeirra er Sig-
urður Gylfi Magnússon sagnfræð-
ingur, en hann var fyrsti for-
maður Akademíunnar. Sigurður
er höfundur rúmlega tíu bóka og
er afkastamikill greinahöfundur.
Þú hefur nokkuð gagnrýnt hvernig
íslenskir ráðamenn, þar á meðal
forseti íslands, tala um ísland og Is-
lendinga í rœðum sínum, ekki síst
erlendis. Ég hlýt að spyrja: Eru orð
forsetans skrum?
„Ég hef gagnrýnt Ólaf Ragnar
Grímsson fyrir að flytja ræður þar
sem hann sullar menningararfinum
framan í gesti og gangandi. Ég spyr:
Hvaðan fær hann ráðleggingar. Er
ekki forsetaritari, Örnólfur Thors-
son, maður sem hefur heilmikla
reynslu úr fræðaheiminum? Hvernig
stendur á því að hann bendir forset-
anum ekki á þá klisju sem verið er
að vinna með. Það er eins og þessir
menn líti aldrei í fræðibækur.
Það getur vel verið að þjóðhöfð-
inginn hafi það hlutverk að stappa
í okkur stálinu og segja okkur og
útlendingum að við séum alveg
einstök, svo eintök að ekki sé hægt
að finna önnur eins eintök á jarð-
arkringlunni. En þegar hann segir
þetta á vettvangi fræðasamfélags-
ins, framan í andlitið á sagnfræð-
ingunum, þá verður að grípa til
andsvara.“
Hátíðahöld um ekki neitt
Hvað er það í orðum forsetans sem
þér mislíkar mest?
„Það er víkingasöngurinn; að við
séum af víkingum komin og hugs-
unin um samhengi menningarinnar
er sérkennileg, að við getum tengt
okkur ellefu aldir aftur í timann og
fundið eðli þjóðarinnar. Hver ein-
asti fræðimaður sem einhvern tíma
hefur komið nálægt háskóla getur
sagt þér að þetta er úrelt sjónarmið.
Forsetinn er að leika sér með eðlis-
hyggju sem löngu er úr sér gengin.
Það er hans vandamál.
Menn eru í eilífri veislu en vand-
inn er sá að þeir vita ekki alveg
hverju er verið að fagna. Sífellt er
efnt til hátíðahalda um ekki neitt.
Ég hef líka gagnrýnt kollega mína
fyrir að vera taglhnýtingar valds-
ins og skaffa valdhöfunum dagskrá
fyrir veisluna.
Heimastjórnarafmælið er dæmi
um þetta. I stað þess að fræðimenn-
irnir segi: „Þetta upphlaup á sér
enga fræðilega stoð, það stenst ekki
fræðileg viðmið“ þá koma þeir hlaup-
andi að veisluborðinu vegna þess að
fjármunir eru í boði. Fjárhagsstaða
hópsins er slík að menn standast
ekki freistinguna. Háskóla- og fræða-
heimurinn á að vera gagnrýnið and-
ófsafl sem fylgir ekki valdinu heldur
veitir því viðnám. En þannig er það
ekki. Kannski vegna þess að síðasti
áratugur 20. aldar var áratugur
stjórnmálamannanna. Davíð Odds-
son er kannski holdgervingur þess
tímabils, valdamikill maður sem
beitti valdinu á hugvitsamlegan
hátt. Mér fannst háskólafólk hlaupa
allt of mikið eftir hugmyndum sem
úr þessum ranni komu í stað þess að
veita þeim heilbrigt og eðlilegt við-
nám. Menn eru hræddir um stöðu
sína og vilja ekki rétta upp hönd og
gera athugasemdir. Freistast þess í
stað til að leggja valdhöfunum efni
upp í hendurnar sem nýtist þeim til
að skýra út fyrir þjóðinni hvernig
Sagan með stóru essi hafi í raun
verið. Um hvað heldurðu að Þjóð-
menningarhúsið snúist?
Heldurðu að ég sé fyrsti maður-
inn sem hef hlustað á ræðu forseta
íslands og hneykslast á henni? Hann
er búinn að flytja þessa ræðu árum
saman. Ég las á dögunum ræðu sem
hann flutti i Los Angeles vegna Vest-
urheimshátíðarhaldanna og það
spratt út á mér kaldur sviti. Ræðan
var svo glórulaus. Menn hika eðli-
lega við að gera athugasemdir við
þess háttar hugmyndir valdhafanna
um fólkið í landinu. Ekki vegna
þess að forseti Islands sé valda-
mikill maður heldur vegna þess að
menn bera virðingu fyrir embætt-
inu. Menn vilja ekki standa upp og
segja að keisarinn sé ekki í neinum
fötum.
Skortur á framtíðarsýn
Afhverju ákvaðstþú að segja þetta?
„Fyrst og fremst vegna þess að
hann steig inn á vettvang Sagn-
fræðingafélagsins. Ég hefði allt eins
getað gagnrýnt áramótaræðuna sem
var alveg sami uppáhellingurinn.
Mér finnst mikilvægt að forsetar
og stjórnmálamenn tali til okkar,
hendi ekki á lofti frösum og klisjum,
heldur veiti okkur hlutdeild í sýn
sinni á veruleika. En ég er ekki svart-
sýnn maður. Ég er sannfærður um
að það sé mikið til af góðu fólki sem
hafi áhuga á að takast á við framtíð-
ina af einurð og krafti og þjóðin nái
að velja slíkt fólk til forystu.
Vandamál stórs hluta stjórnmála-
manna er að þeir hafa takmarkaða
framtíðarsýn. íslenskt samfélag
stendur á miklum tímamótum og
við höfum fjárfest í fólki sem hefur
aflað sér menntunar, margt hvert
erlendis. Það er brýnasta verkefni
stjórnmálamanna framtíðarinnar
að finna leiðir til að nýta sér hugvit
þess fólks. Ekki þannig að því sé öllu
afhent stöður í háskólum heldur þarf
að búa til grundvöll til að það geti
þrifist og nýtt sér hæfileika sína.
Þess vegna segi ég: Það er mik-
ilvægt verkefni stjórnmálamanna
framtíðarinnar að fylgjast með því
hvað fræðaheimurinn er að gera,
nýta hann sem best og gefa fræði-
mönnunum kost á að fóta sig á sínu
sviði. Þetta fólk þarf að fá tækifæri
til að gefa til baka til þess samfélags
sem gaf þeim tækifæri til að mennt-
ast og þroskast. Ég finn á fólki hér
í ReykjavíkurAkademíunni að
það hefur gríðarlegan áhuga á að
láta gott af sér leiða en hefur ekki
almennilega átt kost á því vegna
þess að framtíðarsýnina hjá ráða-
mönnum skortir. Þegar við göngum
að kjörborðinu þurfum við að velja
okkur fulltrúa sem hafa framtíðar-
sýn sem dregur fram hvernig best er
að virkja það fólk sem búið er að fjár-
festa í og þjóðfélagið hefur ákveðið
að fjárfesta í í framtíðinni.“
Breytinga er þörf
Á vefsíðunni Kistunni (kistan.is) er
grein þar sem þú gagnrýnir kennara
vegna hugmynda um styttingu fram-
haldsskólans. Hvað finnst þér gagn-
rýnivert í málflutningi þeirra?
„Ég gagnrýni fræðimenn og kenn-
ara fyrir að beita hagsmunarökum í
sambandi við sty ttingu náms í fram-
haldsskólum. Ég hvet til þess að
menn gangi til liðs við Kennarasam-
tökin og menntamálaráðuneytið.
Brey tinga er þörf og tækifærin liggja
við hvert fótmál. Auðvitað þarf að
stokka upp kerfið. Menntakerfið
þarf að aðlagast þjóðfélagsbreyt-
ingum eins og þær hafa birst okkur
á liðnum árum eftir fall Berlínar-
múrsins. Tími stóru kerfanna - eins
og sósíalisma og kapitalisma - er lið-
inn og frumkvæði einstaklinganna
hefur fengið aukið svigrúm. I fram-
tíðinni mun leikskóli, grunnskóli,
framhaldsskóli og háskóli verða
ein samfella og menn munu hugsa
um menntakerfið í einni heild. Þar
liggja gríðarleg tækifæri til hleypa
inn nýjum straumum, til að nýta
þann mannauð sem þjóðfélagið
hefur fjárfest í og ég vísaði í áðan.
Ég tek hattinn ofan fyrir Þorgerði
Katrínu Gunnarsdóttur mennta-
málaráðherra að ráðast i þetta verk-