Orðlaus - 01.09.2003, Blaðsíða 8

un
sem þeir
Það var re
ess að
á ný á
'alestínumanna I
Börn i Pa est nu eru
Landið Pales
Þegar talað er um Palestínu er venjulega átt við
þau svæði sem hernumin voru af fsrael í sex daga
stríðinu árið 1967. Um aldamótin 1900 var
Palestína hluti af Tyrkjaveldi, en í fyrri
heimsstyrjöldinni lögðu Bretar landið undir sig
í trássi við loforð sem þeir höfðu gefið íbúunum
um sjálfstætt arabískt ríki. Á svipuðum tíma hófu
gyðingar að flytja til landsins, en samkvæmt
hugmyndafræði síonismans (þjóðernisstefnu
gyðinga sem fundin var upp í Evrópu á 19. öld)
áttu gyðingar tilkall til Palestínu á grundvelli
gyðingaríkis sem þar stóð til skamms tíma í
fornöld. Bretar studdu innflutning gyðinga til
landsins, en eftir seinni
heimsstyrjöldina vildu
gyðingar losa sig bæði við
Breta og Araba af svæðinu
og fengust Sameinuðu
þjóðirnar árið 1947 til að
skipta landinu í tvennt, eitt
land fyrir gyðinga og annað
fyrir araba. Nágrannalöndin
samþykktu þessar tillögur
ekki, og því hófst stríð þar
sem ísraelar lögðu undir sig
verulegt landsvæði umfram
það sem SÞ höfðu úthlutað
þeim. Það var síðan
afgangurinn af heildar-
landsvæði Palestínu sem lenti
undir ísraelsku hernámi árið
1967.
Hernumdu svæðin eru
annars vegar Vesturbakkinn,
þ.e. vesturbakki Jórdan-árinnar,
og hins vegar Gasa-svæðið,
strandræma sem er umlukin ísrael að
austanverðu en liggur að Egyptalandi að
vestanverðu. Þessi svæði hafa ekki lagalega stöðu
sjálfstæðs ríkis þar sem þau eru hernumin af
fsraelum en teljast þrátt fyrir það ekki hluti
ísraels. fsrael heldur því íbúum svæðanna undir
sinni stjórn án þess að veita þeim nein
borgararéttindi. Hernám fsraels á landinu er
ólöglegt samkvæmt fjölda ályktana sem
Öryggisráð Sameinuðu þjóðanna hefur sent frá
sér, og íbúar svæðanna byggja baráttu sína fyrir
sjálfstæði á þeim.
Heimastjórn Palestínu-manna, sem er
viðurkennd af Sameinuðu þjóðunum og
alþjóðasamfélaginu, hefur aðsetur sitt á
hernumdu svæðunum og hefur samkvæmt
Oslóarsam-komulaginu sem undirritað var um
miðjan tíunda áratuginn lagaleg yfirráð á um
helmingi Gasa-svæðisins og um 40 prósentum
Vesturbakkans. Palestínumenn gera tilkall til
austurhluta Jerúsalemborgar sem höfuðborgar
sinnar en fsraelar hafa reyndar innlimað borgina
alla, sem liggur á landamærum fsraels og
hernumdu svæðanna (landamærin eru í daglegu
tali nefnd ’græna línan').
Sjálfsstjórnarsvæðin svokölluðu, þ.e. sá tæpi
helmingur af Vesturbakkanum og Gasa sem
palestínsku heimastjórninni hafa verið heimiluð
yfirráð yfir, eru í raun innbyrðis einangruð svæði
umhverfis stærstu borgirnar. Á Vesturbakkanum
eru þetta borgirnar Kalkilja, Tulkarim, Jenín,
Nablus, Jeríkó, Betlehem, Ramallah og Hebron.
Á meðfylgjandi korti má sjá hversul
afmörkuð þessi svokölluðu sjálfstjórnar?
eru, innan um ólöglegar landnemabygg?
fsraela, herstöðvar þeirra og vegi. Margir hafa
líkt þessu fyrirkomulagi, sem er afurð
Óslóarsamninganna, við hin svokölluðu
'Bantustan'-svæði sem hvíti minnihlutinn
úthlutaði svörtum S-Afríkumönnum þar í landi
á tfmum aðskilnaðarstefnunnar.
Átök og hörmungar
Þegar minnst er á Palestínu koma stríð og
hörmungar sennilega fyrst upp f huga flestra.
Átök hafa verið
nánast linnulaus á
svæðinu síðan í
september árið 2000,
og þar á undan höfðu
átök geisað reglulega
á svæðinu. Orsök
átakanna er áðu-
rnefnt hernám ísraels
á palestínsku landi, en
Palestínumenn sætta
sig eðlilega ekki við
að vera hýstir eins og
fangar á eigin jörð án
allra réttinda. Barátta
þeirra nýtur stuðnings
víða um heim, enda
byggir hún á alþjóða-
lögum og -rétti.
Stuðnings-félög á
borð við Félagið
Ísland-Palestína eru
starfrækt í fjölmörgum
löndum.
Allt fram á níunda áratuginn fór
sjálfstæðisbarátta Palestínumanna aðallega
fram undir merkjum PLO, frelsissamtaka
Palestínu, sem Yasser Arafat hefur veitt forystu
seinustu þrjá áratugina. Samtökin höfðu aðsetur
til skiptis í nágrann-alöndum á borð við Líbanon,
Jórdaníu og Sýrland. Það var hins vegar árið
1987 sem uppreisn Palestínumanna hófst á
hernumdu svæðunum sjálfum, sjálfsprottin
uppreisn sem hófst með því að ungmenni fóru
t mótmælagöngur, brenndu dekk og hentu
grjóti að hernámsliðinu. Uppreisnin nefndist
Intifada, en það merkir „uppreisn" eða
„vakning" á arabísku. Eftir það tók athygli
heimsins að beinast að ömurlegum
lífsaðstæðum íbúa hernumdu svæðanna og
kröfur þeirra um aö losna undan ólöglegu
hernámi fengu hljómgrunn. Oslóarsam-
komulagið, þar sem Yasser Arafat var veitt
heimild fyrir hönd PLO til að stofna heimastjórn
á takmörkuðum svæðum, var árangur þeirra
uppreisnar, og var jafnframt markmiðið að
semja um frambúðarlausn á skiptingu lands
milli PLO og ísraels. Forsætisráðherra (sraels
1992-1995, Ytchak Rabin, steig stórt skref í
friðarátt með því að viðurkenna rétt
Palestínumanna til yfirráða á eigin landi, og
var hann fyrsti forsætisráðherra Israeis til að
takast i hendur við Arafat. En eins og lýst var
hér að framan tryggði hin takmarkaða
sjálfstjórn ekki íbúum svæðanna þann ávinning
Palestlnumenn heyja daglega baráttu sína gegn
hernámi ísraels með fátt annað
en sannfæringuna að vopni.
sraels, lagt fram tillögur að
málefni hernumdu svæðanna
r voru við Camp Davíd. Þærtillögur
'stínumönnum mikil vonbrigði og hlutu
íimþykki. Erfitt var að halda samningum
am eftir það, þar sem tíminn til samninga
var í raun runninn útsamkvæmt ramma Oslóar-
samkomulagsins. Ekki hjálpaði til að í millitíðinni
hafði öfgamaðurinn Benyamin Netanyahu
komist til valda í eitt kjörtímabil og gert allt
sem í hans valdi stóð til að fjölga
landnemabyggðum og tefja fyrir samninga-
ferlinu.
Nú hefur þessi seinni Intifada-uppreisn staðið
í næstum þrjú ár og virðist sem hið stutta
vopnahlé sem samið var um í sumar sé runnið
út í sandinn. Á þessum þremur árum hefur
mannfall, eyðilegging og hörmungar farið
langt fram úr því sem var í fyrri Intifada.
Mannfall á meðal Palestínumanna er á þriðja
þúsund, og af þeim eru langflestir óbreyttir
borgarar. Hundruð (sraela hafa einnig látist,
bæði hermenn og óbreyttir borgarar í
sjálfsmorðsárásum. (sraelski herinn hefur notað
öll tækifæri til að herða tök sín á
Palestínumönnum, ekki síst með því að
endurhernema sjálfstjórnarsvæðin eitt af öðru
í nokkurn tíma í senn og með því að loka
vegunum sem liggja á milli þeirra. Það er
daglegt brauð að fólk láti lífið á leið sinni á
sjúkrahús vegna þess að herinn leyfir
sjúkrabílum ekki að fara millj bæja. Þessar
aðgerðir hafa lamað al.lt samfélag
Palestínumanna, þar sem samgöngur og
fjarskipti liggja oft niðri í lengri tíma. Tið
útgöngubönn í borgum Palestínumanna þýða
að fólk kemst jafnvel ekki út úr húsi til að
kaupa nauðsynjavörur á borð við vatn, mat og
lyf.
Ferðalög fslendinga til Palestínu
Síðasta eitt og hálfa árið hefur hokkur hópur
fslendinga fengið að kynnast ástandinu í
Palestínu af eigin raun, en þeir hafa haldið til
hernumdu svæðanna sem sjálfboðaliðar með
milligöngu Félagsins fsland-Palestína. f
sjálfboðaliðastarfinu hafa fslendingar starfað
á vegum samtaka sem nefnast UPMRC (Union
of Palestinian Medical Relief Commíttees - ).
Starfiö með þessum samtökum er í raun
þríþætt:
f fyrsta lagi að leggja hönd á plóg -t.d. með
því að aðstoða við að pakka lyfjum og ganga
með þau í hús. f öðru lagi að veita palestinskum
starfsmönnum samtakanna vernd með nærveru
sinni. fsraelskir hermenn sýna starfsfólki
heilsugæslusamtaka oft ótrúlega grimmd og
hörku. Ef erlendir ríkisborgarar eru með í för
hefur það oft hamlandi áhrif á þessaframkomu.
Þess vegna getur íslenskur rikiSborgari unnið
heilmikið gagn með því einu að sitja í
farþegasæti sjúkrabíls á meðan hann keyrir um
götur. Og að lokum í þriðja lagi að vera til
vitnis. Miklu skiptir fyrir Palestínumenn að
umheimurinn viti af þeirri kúgun sem þeir verða
fyrir af hálfu fsraelshers. Sjálfboðaliðar sem
farið hafa til Palestínu geta verið til frásagnar
um þetta þegar heim er komið, og þannig
stuðlað að uppfræðslu almennings um ástandið
í Palestínu. Margir af þeim íslendingum sem
farið hafa til Palestínu hafa komið fram
Heiti lands: Palestína („hernumdu svæðin"
þ.e. Vesturbakkinn og Gasa-svæðið).
Fólksfjöldi: Um 3,5 milljónir - þar af tvær á
Vesturbakkanum og ein og hálf é Gasa-
svæðinu. Af þessum eru 350 þúsund ólöglegir
landtökumenn með ísraelskan rikis-
óorgararétt, Giskað er a að palestínskir
flóttamenn utan hernumdu svæðanna séu
þrjár til fjórar milljónir. Palestínumenn sem
búa í Israel eru um ein miiljón.
flatarmál: 6220 km2 - þar af Vesturbakkinn
5860 km2 og Gasa-svæðið 360 km^
Tungumál: Arabiska (85%), hebreska (15%).
Trúarbrögð: Múslimar (75%), gyðíngar (15%),
krístnir (10%).
Höfuðborg: Jerúsalem.
FalestínumaÖur hefur rrtað oröin 'Made by Israei' á þessar húsanistir.
Fað er daqlegt brauð í Palestínu að hús séu rtfin niður án fyrirvara með
skurögröfum.
fjölmiðlum, á fundum og í skólum til að segja
frá reynslu sinni.
Sjálfur tók greinarhöfundur þátt í
sjálfboðaliðastarfi með UPMRC í Palestfnu í apríl
á seinasta ári. Heimsóknin varði i tiu daga og
gafst tækifæri til að aðstoöa sjúkraliða í Ramallah
við að færa sjúkum mat og lyf í hús. Þetta var á
þeím tíma þegar árásir fsraelshers höfðu verið
hvað harðastar á borgina Jenín og
flóttamannabúðirnar þar í kring, og umsátriö
um höfuðstöðvar Arafats ( Ramallah var í
algleymingi. Útgöngubann sem var í gildi ailan
sólarhringínn setti mark sitt á dvölina. Bannað
var að ferðast til og frá Ramallah, þannig að
nauðsynlegt reyndist að stóla á krókaleiðir með
leigubilum og ekki varð hjá því komast að ganga
nokkurn spöl til að sveigja hjá varðstöðvum
hersins. Oft gátu þessi ferðalög orðið nokkuð
æsileg, til dæmis þegar viðvörunarskotum var
hleypt af á leigubílinn sem greinarhöfundur
ferðaðist með í fyrstu heimsókninni til Ramallah.
Einnig er það nokkuð sérkennilegt fyrir fslending
að standa hjá þegar tveggja mannhæða hár
skriðdreki með hermönnum gráum fyrir járnum
ekur hjá, en slíkt venst þó ótrúlega fljótt, ekki
síst vegna þess hve rólegir Palestfnumenn eru
við slíka sjón. Fyrir þeim eru hermenn, byssur og
skríðdrekar ekkert annað en daglegur veruleiki,
sem þeir mæta af miklu æðruleysi.
Að fara sem sjálfboðaliði til Palestínu er
frábært tækifæri fyrir þá sem vilja láta gott af
sér leiða, og um leið ógleymanleg lifsreynsla.
Palestínumenn vita vel hversu miklu máli það
skiptir að fá erlenda rfkisborgara til landsíns og
upplifa ástandið af eigin raun. Það vill brenna
við að átökum fsraela og Palestínumanna sé lýst
sem baráttu tveggja jafningja. En þvi ferfjarri,
þvi í raun er um að ræða örvæntingarfulla
baráttu kúgaðrar þjóðar við eitt stærsta herveldi
heims. Frekari upplýsingar um sjálfboðastarf í
Palestínu má nálgast á heimasíðu Félagsins ísland-
Palestína [www.palestina.isj.
Viðar Þorsteinsson
(Höfundur er BA í heimspeki og varaformaður
Félagsins fsland-Palestina)
tva tinarsdðttir er i hópi beirra Islendinga sem
tekiö hafa þátt I sjálfboöastarrl á Vesturbakkanum.
Hér sést hún ( hópi palestínskra barna.