Bændablaðið - 29.05.2007, Qupperneq 20

Bændablaðið | Þriðjudagur 29. maí 200720
Meistaravörn Þórunnar Péturs-
dóttur fór fram í Ásgarði á Hvann-
eyri fyrr í mánuðinum. Verkefni
Þórunnar er á sviði landgræðslu-
fræða og nefnist „Vistfræðilegt
og sjónrænt mat á skammtíma-
árangri landgræðslu“. Meist-
aranámsnefndin er skipuð Ásu
Lovísu Aradóttur, prófessor við
LbhÍ, sem er aðalleiðbeinandi
og Karli Benediktssyni, dósent
við HÍ, sem er meðleiðbeinandi.
Prófdómari var dr. Guðmundur
Halldórsson, rannsóknastjóri
Landgræðslu ríkisins.
Á síðustu árum hafa æ fleiri land-
græðsluverkefni verið skipulögð út
frá fjölþættum markmiðum sem
ákvörðuð eru út frá samfélagsleg-
um þörfum og náttúrulegum gild-
um. Hingað til hefur mat á árangri
einkum verið gert á vistfræðilegum
forsendum en fjölþættari markmið
kalla á fleiri leiðir til að meta þau
ólíku gildi sem skipta máli hverju
sinni. Því eru samfélagslegar, fag-
urfræðilegar, siðferðilegar og hag-
rænar forsendur taldar ekki síður
mikilvægar en vistfræðilegar, ef
landgræðsla á að skila árangri til
framtíðar. Til að meta þessi gildi
eru margar leiðir en ein er sú að
meta fagurfræðileg áhrif ólíkra
landgræðsluaðferða. Hægt er að
kanna hvaða áhrif aðferðirnar hafa
á sjónræna upplifun fólks af end-
urheimtu landi og leggja niður-
stöðurnar saman við hefðbundið
vistfræðilegt árangursmat. Í þess-
ari rannsókn voru skammtíma-
áhrif ólíkra landgræðsluaðferða
rannsökuð á vistfræðilegum og
sjónrænum forsendum og reynt
að meta hvaða ávinningur hlytist
af samsettu árangursmati umfram
vistfræðilegt mat eingöngu. Annars
vegar voru metin áhrif mismunandi
grassáningar, lúpínusáningar og
ómeðhöndlaðra svæða á framvindu
gróðurs og jarðvegs á ríflega fimm
ára gömlu landgræðslusvæði. Hins
vegar var viðhorfskönnun lögð fyrir
íbúa Borgarfjarðar og nágrennis
þar sem ásýnd hverrar meðferðar
var metin eftir ljósmyndum með
fimm mismunandi spurningum.
Vistfræðirannsóknir fóru fram bæði
á beittu og friðuðu landi en mynd-
irnar voru teknar á sambærilegum
svæðum innan beitta landsins.
Landgræðsluaðferðinar höfðu
aukið þekju gróðurs umtalsvert.
Gróðurþekja uppgræddra svæða var
marktækt meiri (36-92%) en þekja
viðmiðunarsvæða (6%). Gróður-
þekja grassáninga var marktækt
meiri á beittu landi (um 90%) en
á friðuðu (um 60-70%). Líklegt er
að meiri áburðargjöf á beitta land-
inu skýri þennan mun. Sáðtegundir
og grös mynduðu stærstan hluta
af þekju meðhöndlaðra svæða en
hefðbundinn bersvæðagróður óx
á viðmiðunarsvæðum. Meira jafn-
ræði virtist ríkja milli tegundahópa
í meðferðum þar sem minna hafði
verið borið á. Ekki var marktækur
munur á fjölda tegunda milli með-
höndlaðra svæða og viðmiðunar-
svæða.
Tegundasamsetning hafði samt
að einhverju leyti breyst því með
sáðtegundum innan grassáninga
fannst meira af áburðarkærum
plöntum en bersvæðagróðri. Þekja
lúpínusáninga var um 40%, svo til
eingöngu mynduð af lúpínu. Aðrar
tegundir innan hennar voru teg-
undir sem eru einkennandi fyrir
bersvæðagróður. Jarðvegsskán og
mosar náðu vart mælanlegri þekju
og í flestum tilfellum var mjög lítill
munur á magni niturs, kolefnis og
sýrustigs jarðvegs milli uppgræddra
svæða og viðmiðunarsvæða. Stutt
er síðan landgræðsluaðgerðirnar
hófust og skýrir það líkast til að
einhverju leyti hvers vegna mun-
urinn var ekki meiri á milli með-
höndlaðara og ómeðhöndlaðra
svæða. Langtímaáhrif aðgerðanna
gætu orðið talsvert önnur.
Þátttakendur í viðhorfskönn-
uninni mátu ásýnd áborinna land-
græðslusvæða í öllum tilvikum
hærra en ásýnd viðmiðunarsvæðis.
Ásýnd lúpínusáningar var á hinn
bóginn metin mjög lágt í öllum til-
vikum og stundum jafnvel metin
lakar en ásýnd viðmiðunarsvæða.
Þær myndir sem þátttakendum
fannst sýna hvað náttúrulegast
gróðurfar röðuðust oftast sem besti
kostur fyrir allar spurningarnar.
Vistheimt gengur út á að örva
gróðurframvindu og bæta vist-
fræðilega virkni og byggingu rask-
aðra vistkerfa og því þarf að velja
landgræðsluaðgerðir í samræmi við
vistgetu þess lands sem á að end-
urheimta. Vistfræðilegar forsendur
munu því alltaf verða grunnur að
endurheimt vistkerfa. Hins vegar
þurfa verkefnin að njóta samfélags-
legs stuðnings og viðurkenningar og
vitneskja um viðhorf fólks til mis-
munandi aðferða getur stuðlað að
því að ný vistheimtarverkefni séu
unnin í sátt við samfélagsleg gildi.
Meistaravörn Andreu Rugge-
berg fór fram í Ásgarði á Hvann-
eyri í síðustu viku. Verkefni
Andreu er á sviði búvísinda
og nefnist „Effect of stocking
density at the feeding rack and
social rank on the behaviour
of Icelandic heifers“ eða Áhrif
fjölda átplássa á át, atferli og
virðingarröð íslenskra kvígna.
Meistaranámsnefndin var skipuð
dr. Torfa Jóhannessyni, ráðunaut
hjá Búnaðarsamtökum Vestur-
lands sem er aðalleiðbeinandi og
Christoph Winckler prófessor við
University of Natural Resources
and Applied Life Sciences
(BOKU) í Vín, Austurríki sem
er meðleiðbeinandi. Prófdómari
var Anna Guðrún Þórhallsdóttir,
prófessor við LbhÍ.
Fram kemur í meistaravörninni
að síðasta áratug hefur það færst í
vöxt að kvígur á Íslandi séu hýst-
ar í stíum þar sem átpláss við fóð-
urgang eru færri en gripirnir. Þetta
leiðir óhjákvæmilega til samkeppni
um átpláss, en fáar rannsóknir
hafa verið gerðar á áhrifum þessa
á kvígur. Markmiðið með þessari
rannsókn var að kanna hvaða áhrif
fjöldi gripa á hvert átpláss hefur
á samskipti kvígnanna og annað
atferli þeirra. Auk þess átti að skoða
hvort staða gripsins í virðingarröð-
inni skipti máli fyrir hvernig þeim
reiðir af í samkeppni um átpláss.
Tveir hópar með níu íslensk-
um kvígum hvor voru notaðir í
cross-over-tilraun þar sem fjögur
(samkeppni) eða níu (viðmiðun)
átpláss voru fyrir níu kvígur. Til
að skrá atferli kvígnanna voru þær
myndaðar tvisvar sinnum í þrjá
sólarhringa. Af myndbandsupptök-
unum var skráð atferli s.s. hvíld, át
og hvar þær stóðu. Samskipti kvígn-
anna var skráð beint og virðingarröð
innan hópsins reiknuð. Einnig var
átatferli eins og að hnusa, finna lykt
og éta skráð með beinni athugun
þrisvar sinnum á dag.
Varðandi samskipti kvígnanna
við fóðurganginn kom í ljós að
kvígur voru u.þ.b. fimm sinnum
oftar reknar frá sínu átplássi við
samkeppnisaðstæður heldur en hjá
viðmiðunarhópnum. Það var til-
hneiging til þess við samkeppn-
isaðstæður að bæði háttsettar og
lágsettar kvígur ætu í u.þ.b. hálf-
tíma skemur en við eitt átpláss á
grip (3,8 klst. á móti 4,2 klst. p =
0,061).
Þegar atferli háttsettra og lág-
settra kvígna var borið saman kom í
ljós að lágsettar kvígur lágu lengur
en háttsettar, bæði við samkeppn-
isaðstæður og viðmiðunaraðstæður
(13,2 klst. hjá lágsettum kvígum á
móti 10,8 klst hjá háttsettum kvíg-
um fyrir viðmið og 13,5 klst. hjá
lágsettum kvígum á móti 11,0 klst.
hjá háttsettum kvígum við sam-
keppni, p = 0,002). Enginn munur
fannst í áthegðun kvígnanna, hvorki
milli háttsettra og lágsettra kvígna
né milli samkeppni og viðmiðunar.
Niðurstöðurnar sýna að atferli
kvígnanna breytist ekki verulega
yfir daginn, en ógnanir og slags-
mál sáust í verulega auknum mæli
meðan á samkeppnisaðstæðum
stóð. Af þessum niðurstöðum má
draga þá ályktun að samkeppni um
átpláss hjá kvígum geti haft nei-
kvæð áhrif á velferð gripanna.
Háskólinn á Hólum fékk
hæsta styrk úr Fornleifasjóði
Tólf verkefni fengu styrk úr Fornleifasjóði í ár en alls bárust
sjóðnum 57 styrkumsóknir. Heildarupphæð styrkja nam 25 millj-
ónum króna en úthlutað er einu sinni á ári. Hæsta styrkinn, að
upphæð sjö milljónir króna, fékk Háskólinn á Hólum – Hólaskóli
fyrir Hólarannsóknir.
Aðrir sem hlutu styrk:
Fornleifastofnun Íslands fyrir verkefni í tengslum við víkingaaldar-
byggð á Hofsstöðum, alls 800 þúsund krónur.
Fornleifastofnun Íslands vegna verkefnis í tengslum við Sveigakot í
Mývatnssveit. Úrvinnsla og greining, alls 2,4 milljónir króna.
Fornleifastofnun Íslands vegna verkefnis í tengslum við járnöld í
Dölum, alls 1,5 milljón króna.
Fornleifastofnun Íslands vegna verkefnis í tengslum við öskuhauga á
Möðruvöllum í Hörgárdal, alls 1,8 milljón króna.
Ferðamálafélag Vestur-Húnavatnssýslu vegna verkefnis í tengslum við
merkingu hleðslna í Borgarvirki, alls 100 þúsund krónur.
Byggðasafn Skagfirðinga vegna verkefnis í tengslum við kirkjur í
Skagafirði, alls 1 milljón króna.
Skriðuklaustursrannsóknir vegna verkefnis í tengslum við uppgröft á
rústum Skriðuklausturs í Fljótsdal, alls 2,4 milljónir króna.
Náttúrustofa Vestfjarða og Strandagaldur fyrir verkefni í tengslum við
hvalveiðar útlendinga við Íslandsstrendur, alls 3 milljónir króna.
Fornleifastofan vegna verkefnis í tengslum við rannsóknir á landnáms-
minjum í Hólmi í Nesjum, alls 1,8 milljón króna.
Fornleifafræðistofan vegna verkefnis í tengslum við rannsóknir á rúst-
um 17. aldar býlisins Búðárbakka, alls 1,8 milljón króna.
Meistaravörn við umhverfisdeild LbhÍ
Mat á árangri í landgræðslu
Þórunn Pétursdóttir ver ritgerð sína í Ásgarði á Hvanneyri.
Meistaravörn við auðlindadeild LbhÍ
Át, atferli og virðingarröð
íslenskra kvígna
Andrea Ruggeberg við meistaraprófsvörnina.