Bændablaðið - 12.06.2007, Qupperneq 14

Bændablaðið | Þriðjudagur 12. júní 200714
Við bryggjuna
bátur vaggar
hljótt
70 ár frá því bræðsla
hófst á Hjalteyri
Það hefur að öllum líkindum ver-
ið aðeins líflegra á sjómannadag-
inn á Hjalteyri við Eyjafjörð
fyrir 70 árum. Þá var þar líflegt
lítið sjávarþorp með um 130
íbúa. Núna standa byggingarnar
auðar og líflausar líkt og minn-
isvarði um liðna tíma. Nú er þar
starfrækt lúðueldi.
Síldarbræðslan var reist á fjórða
áratug síðustu aldar og var þá ein
stærsta verksmiðja sinnar tegundar
í Evrópu. Nú í júní eru liðin 70 ár
síðan bræðsla hófst á eyrinni. Á vef
um Hjalteyri er að finna þessa lýs-
ingu:
Í hörkufrosti í febrúarmánuði
árið 1937 mátti sjá menn að verki
neðan við langa skúrinn með haka
og skóflur að grafa rásir fyrir und-
irstöður stærstu síldarbræðslu er þá
hafði verið reist í Evrópu. Byrjað
var að steypa upp norðurhlut-
ann þar sem aðalvélasamstæðan,
skilvindurnar og þurrkhúsið voru
staðsett. Vegna frosta tóku menn
til þess ráðs að hita sjó í steypuna
en með því móti var hægt að auka
byggingarhraðann til muna. Þegar
verið var að slá upp fyrir og steypa
þrærnar og mjölloftið var geng-
ið frá uppsetningu í þeim húsum
er þá var búið steypa. Loks kom
strompurinn, en hann er 36 metrar
á hæð, og svo lýsistankarnir. Fyrsta
löndun var 16. júní sama ár. Seinna
reisti Kveldúlfur hf. stórar mjöl-
skemmur og annan stromp, þann
er stendur enn. Þess má til gamans
geta að maður einn veðjaði þegar
slegið hafði verið frá strompinum
að hann þyrði upp á hann. Lagði
hann af stað upp og sáu menn
fljótlega í iljarnar á honum upp við
brúnina. Ekki lét hann það duga
heldur fór hann upp á strompinn
og rölti þar einn hring áður en hann
lagði af stað niður aftur. Maður
þessi hét Helgi Eyjólfsson og var
byggingarmeistari verksmiðjunnar.
Byggingarhraðinn var ótrúlegur
og er oft talað um heimsmet í því
sambandi. Byggingarleyfið er dag-
sett 24. mars 1937. Fyrsta skóflu-
stungan tekin í febrúar, en byrjað
að bræða í júní.
Hjalteyri hefur yfir sér ákveðinn
draugalegan blæ en fiskihjallarnir
eru þó fullhlaðnir af fiski. Þróun
sjávarútvegs undanfarin ár hefur
leitt til lokunar fleiri síldar- og
loðnubræðsluverksmiðja og því má
hafa það í huga hvort þetta sé það
sem koma skal í framtíðinni, tómar,
yfirgefnar verksmiðjur sem stara út
á hafið og hlusta eftir ómi af sjó-
mannavalsi liðinna tíma.
GBJ
Lífræn ræktun á ávöxtum, græn-
meti, mjólkurafurðum, villtum
íslenskum plöntum og fleiru
hefur farið vaxandi undanfarin
misseri þótt sumum þyki of hægt
ganga. Til að fá lífræna rækt-
un viðurkennda þarf að koma
til vottun frá Vottunarstofunni
Tún ehf. Gunnar Gunnarsson
veitir þeirri stofnun forstöðu og
bað Bændablaðið hann að segja
frá tilurð vottunarstofunnar og
starfi hennar.
Hann segir að Tún sé sjálf-
stætt hugsjónafélag eins og títt
er um þá hópa sem eru að skipta
sér af umhverfismálum og því
um líku þótt það sé vottunarfyr-
irtæki. Það voru margir sem komu
að stofnun Túns ehf sem varð til
vegna áhuga ýmissa á Suðurlandi
á lífrænni ræktun. Að stofnuninni
komu bændur, sveitarfélög, sam-
tök neytenda og verslunar sem
og ýmis fyrirtæki í úrvinnslu og
markaðssetningu á landbúnaðar-
afurðum. Það voru því fjölmargir
aðilar sem komu að stofnun vott-
unarstofunnar og eiga hana. Að
sögn Gunnars hefur Tún alltaf
verið rekið eins og hvert annað
hugsjónarfélag.
Vottun samkvæmt alþjóðlegum
stöðlum
,,Margir hafa talið nauðsynlegt að
hvetja til þess að teknar séu upp
lífrænar aðferðir landbúnaði og
annarri matvælaframleiðslu. Í öðru
lagi að framleiðsla lífrænna afurða
sé vottuð samkvæmt alþjóðlegum
stöðlum,“ sagði Gunnar.
Vottunarstofan Tún ehf hefur
nýlega vottað söfnun á íslenskum
plöntum á jörðinni Klængshóli í
Skíðdal. Nær vottunin til ræktaðs
og óræktaðs landsvæðis sem notað
verður til söfnunar og ræktunar á
ýmsum plöntum sem verða síðan
hráefni í græða- og lækningajurturt-
ir. Og þetta hefur verið gert víðar.
Gunnar segir að í tilfellum sem
þessum sé jörðin skoðuð og vott-
unin byggist á því að Tún þróaði
alþjóðlegt vottunarkerfi í samræmi
við íslenskar aðstæður og löggjöf.
Hluti af þessari starfsemi er reglu-
bundið eftirlit með þeim sem hafa
áhuga á að markaðssetja vörur sem
lífrænar.
Ítarleg úttekt
,,Sá sem gerir það verður áskrif-
andi að þjónustu Túns ehf. sem
felur í sér í upphafi ítarlega úttekt
á allri framleiðslueiningunni, hvort
sem um er að ræða hefðbundið
landbúnaðarbýli eða garðyrkjubýli
eða vinnslufyrirtæki sem tekur við
hráefnum. Það er sérstaða vott-
aðrar lífrænnar framleiðslu að öll
keðjan er vottuð undir eftirliti.
Hver eining er skoðuð minnst einu
sinni á ári til þess að ganga úr
skugga um að alþjóðlegum reglum
um lífræna ræktun eða framleiðslu
er fylgt. Það er útilokað að nokk-
ur geti komið fram með vörur hér
á landi og sagt þær lífrænt rækt-
aðar án vottunar frá okkur,“ sagði
Gunnar.
Hann segir að lífræn ræktun hafi
vaxið afskaplega hægt hér á landi
og staðan í þeim málum lakari hér
á landi en í öðrum Evrópulöndum.
Samt sem áður er dálítill vöxtur í
þessu nú og þá sérstaklega á þessu
ári.
Lítill stuðningur
Gunnar segir að það sé að jafnaði
meiri vinna við lífræna ræktun í
landbúnaði en hefðbundna. Verðið
fyrir lífrænt ræktaðar afurðir á að
vera nokkuð hærra en fyrir hinar
en það fer nokkuð eftir aðstæð-
um á hverjum stað. Hér á landi fá
bændur, að sögn Gunnars, lítinn
sem engan stuðning til þess að
taka upp þessa lífrænu aðlögunun
eins og hún er kölluð. Fyrstu árin
sem menn eru að breyta yfir í líf-
ræna ræktun geta verið nokkuð dýr
fyrir menn. Uppskera getur dottið
eitthvað niður til að byrja með og
þessu getur fylgt óvissa.
,,Menn vænta þess að lífrænt
ræktaðar afurðir séu hollari en
hinar og rannsóknir eru að koma
fram sem benda til þess að svo sé
en vottun felur þó ekkert slíkt í
sér,“ sagði Gunnar.
Hann er eini fastráðni starfs-
maður vottunarstofunnar en á land-
inu eru 10 eftirlitsmenn sem vinna
fyrir Tún ehf. Það er fólk í öðrum
störfum sem tekur að sér í hluta-
starfi að hafa eftirlit fyrir Tún ehf.
hér á landi og í Færeyjum þar sem
Tún ehf. vinnur einnig að vottun.
Vottunarstofn Tún ehf. var stofnað
árið 1994 og hóf vottun tveimur
árum síðar. S.dór
Fjallagrasabúskapur gegn stóriðju
Ómengaðar villtar íslenskar
plöntur eru gríðarleg auðlind
,,Það hefur stundum verið hæðst að því í umræðunni um stóriðju
að stilla henni upp gegn fjallagrasabúskap. En sannleikurinn er
sá að meðan villtar íslenskar plöntur fá að vera ómengaðar fyrir
verksmiðjureyk og öðru slíku, þá eru þær gríðarleg auðlind. Hér
á landi eru stór flæmi með margvíslegum tegundum af jurtum
sem eru nýtanlegar til fæðubótar, lækninga og úrvinnslu í marg-
víslegan heilsu- og snyrtivöruiðnað,“ sagði Gunnar Gunnarsson,
framkvæmdastjóri Vottunarstofunnar Túns ehf. í samtali við
Bændablaðið.
Hann segir að fólk hér á landi sé að gera sér grein fyrir því hvílík
auðlind náttúruafurðirnar hér á landi eru og að mögulegt sé að nýta
þær með ýmsu móti. Hann nefnir sem dæmi að meginparturinn af
Tálknafirði, nokkur hundruð hektarar af eyðijörðum, hafi verið vott-
aðir lífrænt og þar er fyrirtækið Villimey að hasla sér völl með efni
unnið úr vottuðum íslenskum villijurtum.
Gunnar fullyrðir að möguleikar Íslendinga á því sviði að nýta
ómengaðar villijurtir til ýmissa nota séu nær ótakmarkaðir.
Vottunarstofan Tún
Sjálfstætt hugsjónafélag
í eigu fjölmargra aðila
Gunnar Gunnarsson.