Bændablaðið - 01.04.2008, Qupperneq 10

Bændablaðið | Þriðjudagur 1. apríl 200810
Um síðustu áramót fluttust tvær
stofnanir frá landbúnaðarráðu­
neytinu og heyra nú undir
umhverfisráðuneytið. Þar er að
sjálfsögðu átt við Landgræðslu
ríkisins og Skógrækt ríkisins.
Þessi tilflutningur var ekki alveg
óumdeildur en ef marka má orð
Þórunnar Sveinbjarnardóttur
umhverfisráðherra hafa ekki
fylgt honum nein þau vandkvæði
sem orð er á gerandi.
„Reynslan þessa fyrstu mán­
uði ársins er sú að þessar stofnanir
hafa gengið hingað beint inn og
samstarfið við þær er mjög gott.
Starfsmenn ráðuneytisins hófu
regluleg samskipti strax í sumar við
forstöðumenn bæði Landgræðslu
og Skógræktar og unnu með þeim
að undirbúningi flutningsins. Það
starf hefur gengið mjög vel og stað­
festa þá skoðun mína að þessar
stofnanir áttu að vera komnar hing­
að fyrir löngu. Þær eru eðlilegur
hluti af ráðuneyti umhverfismála.
Það eina sem við hefðum viljað
hafa öðruvísi var að við vildum fá
alla skógræktina til okkar. Það voru
hins vegar veigamikil rök fyrir því
að nytjaskógræktin væri áfram í
landbúnaðar­ og sjávarútvegsráðu­
neytinu og við unum því,“ segir
Þórunn.
Nýting og verndun
Því var meðal annars haldið fram í
haust að báðar þessar stofnanir ættu
heima hjá landbúnaðinum vegna
þess að starfsemi þeirra snerist að
mestu leyti um nýtingu en ekki
verndun.
„Nýting og verndun eru ekki
endilega andstæður. Þessar stofn­
anir og raunar allar stofnanir ráðu­
neytisins fjalla um landnotkun með
einhverjum hætti. Ég lít á það sem
ögrandi verkefni að samþætta starf­
semi þeirra betur. Skógræktin á að
vera faglega leiðandi í stefnumót­
um um skógrækt, tegundanýtingu
og þess háttar. Við viljum styrkja
sambandið við landshlutaverkefni
í skógrækt og bændur munu áfram
fá alla þjónustu frá Skógræktinni
sem þeir hafa fengið. Við megum
ekki láta múra milli stofnana hamla
okkur, þetta snýst einmitt um að
brjóta þá niður og búa til þá stjórn­
sýslu sem hentar þeim verkefnum
sem unnið er að.“
Ráðherra bendir á að löggjöfin
um bæði skógrækt og landgræðslu
sé komin til ára sinna, frá 1955 og
1965. Hana þurfi að endurskoða
og laga að því sem er að gerast í
samtímanum. Hún er raunar þegar
farin að breyta stjórnskipan þessara
tveggja sviða með skipan fagráðs í
skógrækt og landgræðslu sem tekur
til starfa á næstu vikum.
„Fagráð á að vinna að stefnu­
mótun til langs tíma. Það ferli
verður bráðlega opnað og leitað
eftir umsögnum og athugasemdum.
Vonandi klárast það fljótlega.“
Leysingjar og bindingjar
Þegar samið var um flutning stofn­
ananna í desember sl. var ákveðið
að ríkissjóður veitti töluvert meira
fjármagn til landgræðsluverkefna
en verið hefur.
„Það er rétt og þau framlög
renna bæði til verkefnisins Bændur
græða landið og til rannsókna á
kolefnisbindingu sem verður sífellt
mikilvægari fyrir starfsemi þessara
stofnana eins og annarra hér í ráðu­
neytinu. Í raun er unnið að loftslags­
málunum í öllum stofnunum okkar.
Þær eru allar með einhver verkefni
sem snerta þetta stóra mál, mismik­
il að vísu, en ég hef verið að reyna
að stuðla að því að stofnanirnar tali
betur saman. Kolefnisbindingin er
því vissulega brýnt verkefni, bæði
hjá Landgræðslu og Skógrækt.“
Nú var nokkur áherslumunur
milli viðhorfa Samfylkingar og
fyrri ríkisstjórnar sem batt mjög
miklar vonir við kolefnisbindingu
sem mótvægi við stóriðjufram­
kvæmdir. Þórunn kannast við það.
„Í þessu máli er engin ein alls­
herjarlausn. Stefna þessarar rík­
isstjórnar er að draga úr losun
gróðurhúsalofttegunda sem nemur
50­75% fyrir 2050. Við erum að
vinna að aðgerðaráætlun í sérfræð­
inganefnd undir forystu Brynhildar
Davíðsdóttur. Hún á að skila til­
lögum í vor um það hvaða leiðir er
hægt að fara í því að draga úr losun
og hvað þær kosti.
Þarna koma margar leiðir til
greina, bæði þær sem draga úr
losun og hinar sem binda kolefni á
móti. Við þurfum svo að velja réttu
blönduna sem hentar okkur og er
efnahagslega gerleg, auk þess sem
hún dreifir byrðunum tiltölulega
jafnt á atvinnugreinar og lands­
hluta, fyrirtæki og fjölskyldur.
Kolefnisbindingin skiptir mjög
miklu máli og hana þarf að rann­
saka vel, hvort sem um er að ræða
bindingu í skógi, jarðvegi, votlendi
eða með öðrum hætti. Við þurfum
að standa á traustum vísindalegum
grunni til þess að geta sótt það í
alþjóðlegum samningaviðræðum
að tekið sé meira tillit til bindingar
en gert hefur verið. Fyrir því þurfa
að vera pottþétt rök.
Það er ekki þannig að eitt útiloki
annað. Pólitískar deilur hafa staðið
á milli leysingja og bindingja eins
og það hefur verið kallað, en það er
ekki hægt að einblína á aðra hvora
leiðina heldur verðum við að skoða
þær báðar. Þess vegna er svo mik­
ill fengur að því fyrir ráðuneytið að
fá Landgræðsluna og Skógræktina
hingað inn því þær eru einmitt
að vinna að rannsóknum á áhrif­
um bindingar. Þá fáum við betri
yfirsýn.“
Lífræn ræktun mikilvæg
Hverjir­ eru­ möguleikar­ bænda­ í­
kolefnisbindingunni?
„Þeir eru ýmsir eins og hefur
sýnt sig. Starf bænda hefur breyst
mikið og er orðið mun fjölbreytt­
ara en áður. Ég held að það liggi
mikil tækifæri fyrir bændur í kol­
efnisbindingunni, rétt eins og ég er
á því að þær verðhækkanir sem nú
hafa orðið á áburði opni bændum
mikil tækifæri til þess að fara út í
lífræna ræktun í auknum mæli. Það
eru að verða grundvallarbreytingar
á heimsvísu. Ég hitti fólk að máli í
Skeiða­ og Gnúpverjahreppi á dög­
unum sem stundar lífræna ræktun
og það sagði mér að nú væri það
í góðum málum. Verðhækkanir á
áburði og matvælum hafa bætt sam­
keppnisstöðu lífrænnar ræktunar og
það þurfa bæði bændaforystan og
stjórnvöld að horfast í augu við og
grípa til viðeigandi ráðstafana. Það
gleður mig hve skýrt landbúnaðar­
ráðherra hefur talað í þeim efnum.
Við hefðum þurft að gera meira
fyrr, en við þurfum að nýta þau
tækifæri sem gefast núna á því að
auka lífræna ræktun. Ég var á fundi
í Róm á dögunum hjá tveimur
stofnunum Sameinuðu þjóðanna á
sviði landbúnaðar og matvæla og
þar voru þessar verðhækkanir mál
málanna, samkeppnin við lífelds­
neytið og landnotkun. Menn voru
að velta því fyrir sér hvernig þessar
stofnanir gætu lagt sitt af mörkum.
Þar var mikið rætt um lífræna rækt­
un.
Á fundinum var bent á að stað­
an hefði breyst núna á allra síðustu
vikum þegar verðið á olíufatinu fór
yfir 100 dollara. Það sem breyttist
við það var að lífeldsneytið er allt í
einu orðið samkeppnisfært við olíu
í verði. Þetta héldu menn að myndi
taka mörg ár. Þetta eru stjórnvöld
um allan heim að glíma við og þá
skiptir miklu að finna tímabundn­
ar lausnir sem hjálpa bændum að
takast á við þessar breytingar. Í því
sambandi er mikilvægt að beina
framleiðslunni í réttar áttir.“
Menn hafa bent á að það þurfi
aukinn hvata fyrir þá sem vilja
breyta yfir í lífræna ræktun.
„Já, það vantar slíkan hvata.
Það er betra fyrir landbúnaðinn og
umhverfið og svarar óskum neyt­
enda, þeir kalla eftir lífrænum
afurðum. Fólk er tilbúið að borga
uppsett verð fyrir góða og heil­
næma lífræna vöru.“
Ný skipulagslög í fæðingu
Umhverfisráðuneytið fæst við
fleira sem snertir bændur og lands­
byggðarfólk en skógrækt og land­
græðslu. Þórunn mælti nýlega fyrir
þremur frumvörpum sem varða
skipulags­ og byggingamál. Í frum­
varpi til skipulagslaga er gert ráð
fyrir því að ofan á þau þrjú skipu­
lagsstig – svæðisskipulag, aðal­
skipulag og deiliskipulag – bætist
fjórða stigið, landsskipulagsáætlun
sem samþykkt verður á Alþingi.
Við það vakna spurningar um það
hvernig slík áætlun samrýmist því
að sveitarfélögin hafi skipulags­
valdið?
„Landsskipulagsáætlun er sam­
kvæmt frumvarpinu stefnumótandi
plagg, svipað og samgönguáætlun
og fleiri áætlanir. Þannig verður
það einnig með rammaáætlun um
vernd og nýtingu náttúrusvæða sem
þarf að fá lögformlega stöðu þegar
hún verður tilbúin. Í frumvarpinu
er lagt til að landsskipulagsáætlun
verði unnin í nánu samstarfi við
sveitarfélögin. Við leggjum til að
menn einbeiti sér að miðhálend­
inu, það sé brýnasta verkefnið til að
byrja með.
Landsskipulagsáætlun verður
bindandi en hún segir ekki fyrir
um smæstu atriði eins og aðal­ og
deiliskipulag gerir. Sveitarfélög
eiga öll að vera búin að samþykkja
aðalskipulag fyrir lok þessa árs.
Skipulagsáætlanir eru pólitísk og
stefnumótandi stjórntæki og mjög
mikilvægar bæði fyrir sveitar­
félögin og landstjórnina. Þar eru
miklir hagsmunir í húfi, sérstaklega
á miðhálendinu, og ég er þeirrar
skoðunar að um þær eigi að taka
ákvarðanir á Alþingi Íslendinga.
Þar verður landsskipulagsáætlun
lögð fram og Alþingi tekur ákvörð­
un út frá heildarhagsmunum lands­
ins. Sveitarfélögin þurfa að sinna
almannahagsmunum og til þess
þurfa þau að vera stór og sterk.
Sum þeirra eru því miður of lítil til
þess að geta sinnt skipulagsmálum
almennilega. Þetta vita allir þótt
það sé viðkvæmt að tala um það.
Landsskipulagsáætlun hjálpar
okkur að sjá stóru myndina. Ég get
tekið sem dæmi ef einhver hyggð­
ist reisa kjarnorkuver hér á landi.
Það væri ekki á færi neins sveitar­
félags að taka afstöðu til þess. Mér
finnst það sama gilda um virkjanir
á hálendi Íslands. Þær varða hags­
muni allrar þjóðarinnar og þeir eru
í sumum tilvikum rétthærri en hags­
munir einstakra sveitarfélaga. Ég
tel því mjög brýnt að koma okkur
upp þessu pólitíska stjórntæki,
meðal annars til þess að losna út úr
því fari að efna til pólitískra átaka
um hvert einasta verkefni sem ráð­
ist er í, hvort sem það er vegarspotti
eða virkjun. Þá getum við farið að
vinna til lengri tíma,“ segir Þórunn.
Óskemmtilegt áróðursstríð
Þetta ákvæði er ekki óumdeilt, eins
og ráðherra viðurkennir.
„Ég geri mér alveg grein fyrir
því að þetta er efni í árekstra. En
þá dugar það eitt að fólk tali saman.
Ég hef hins vegar orð Sambands
íslenskra sveitarfélaga fyrir því
að allt annað í þessu frumvarpi en
ákvæðin um landsskipulagsáætl­
unina sé til mikilla bóta. Það er
verið að skýra skipulagsferlið og
færa afskipti almennings framar
í ferlið. Nú er það þannig að það
er ekki fyrr en allt er í rauninni
klappað og klárt og framkvæmdir
að hefjast sem almenningur hefur
tækifæri á að setja sig inn í þau
áhrif sem framkvæmdirnar hafa.
Þessu er ætlunin að breyta og um
það er alger samstaða.“
Þú varst í heimsókn á Suðurlandi
fyrir skemmstu og ræddir við fólk
sem býr við Neðri-Þjórsá. Hver er
staða virkjanaáforma þar?
„Hún er í raun óbreytt. Það eru
landeigendur á áhrifasvæði virkj­
ananna sem ætla ekki að ganga til
samninga um að láta land af hendi.
Þetta útspil Landsvirkjunar um að
ekki sé hægt að reisa hér gagna­
ver án þess að virkja þarna er mér
óskiljanlegt vegna þess að þarna
er um að ræða til þess að gera fá
megavött. Virkjanir í Neðri-Þjórsá
eru því engin forsenda þess að
gagnaverin rísi. Mér finnst þetta
vera liður í heldur óskemmtilegu
áróðursstríði.“
Verður­virkjað­í­Neðri-Þjórsá?
„Ég get ekki svarað öðru en
því að við í Samfylkingunni telj­
um ekki að þarna séu neinir þeir
almannahagsmunir í húfi sem
kalla á eignarnám. Það er alveg
skýrt af okkar hálfu,“ segir Þórunn
Sveinbjarnardóttir umhverfisráð­
herra og nær afdráttarlausu svari
tókst blaðamanni ekki að þoka
henni. –ÞH
Þórunn Sveinbjarnardóttir umhverfisráðherra ásamt dóttur sinni Hrafn-
hildi. Þær mæðgur voru á leið á hárgreiðslustofu og þegar líða tók á við-
talið fór sú stutta að reka á eftir, vildi komast í hársnyrtinguna sem fyrst.
Kolefnisbindingin skiptir mjög miklu
máli og hana þarf að rannsaka vel
Rætt við Þórunni Sveinbjarnardóttur umhverfisráðherra
Þórunn Sveinbjarnardóttir um­
hverfisráðherra hefur ákveðið
að skipa fagráð í skógrækt og
landgræðslu til næstu þriggja
ára. Er það gert í samræmi við
samning landbúnaðarráðu­
neytis og umhverfisráðuneytis
frá 28. september 2007 þar sem
meðal annars er kveðið á um
flutning Landgræðslu ríkisins
og Skógræktar ríkisins á milli
ráðuneytanna.
Í bréfi sem Bændasamtökunum
barst um skipan ráðsins segir að
fagráðið sé „samstarfs­ og sam­
ráðsvettvangur aðila sem vinna að
framkvæmdum og stefnumörkun
í skógrækt, uppgræðslu og nátt­
úruvernd. Fagráðinu er ætlað að
efla starf á þessum sviðum, miðla
upplýsingum og veita stofnunum
og ráðuneytum ráðgjöf, eftir því
sem tilefni er til.“
Í bréfinu voru Bændasamtökin
beðin að tilnefna einn fulltrúa í
fagráðið fyrir 1. apríl nk. Stjórn
BÍ hefur þegar tilnefnt Svönu
Halldórsdóttur stjórnarmann
samtakanna í fagráðið. Aðrir
aðilar sem eiga fulltrúa í ráðinu
eru umhverfisráðuneytið sem til­
nefnir formann ráðsins, sjávar­
útvegs­ og landbúnaðarráðuneytið
sem skipar tvo fulltrúa, þar af
annan vegna landshlutaverkefna
í skógrækt, Landgræðsla ríkisins,
Skógrækt ríkisins, Samband land­
græðslufélaga, Skógræktarfélag
Íslands, Náttúrufræðistofnun
Íslands, Skipulagsstofnun og
Umhverfisstofnun. Alls sitja því
11 manns í fagráðinu sem á að
funda svo oft sem þurfa þykir og
ekki sjaldnar en tvisvar á ári.
Fagráð skipað í skógrækt og landgræðslu