Fréttablaðið - 05.06.2012, Blaðsíða 14

14 5. júní 2012 ÞRIÐJUDAGUR
Í fréttum RÚV, 2. júní sl., var frétt með fyrirsögninni „For-
eldrafirringarheilkennið ekki
til“ og vitnað í Hrefnu Friðriks-
dóttur, formann nefndar á vegum
innanríkisráðuneytis sem fjallaði
um barnalög, sem sagði ekki vís-
indalega sannað að sjúkdómshug-
takið foreldrafirringarheilkenni
(Parent Alienation Syndrome)
væri til.
Hér verður því ekki haldið fram
að um sjúkdóm sé að ræða, en
benda má á að 95 ár liðu frá því
að kenningar um Tourette komu
fyrst fram, þar til þær urðu vís-
indalega sannað sjúkdómshugtak,
en fyrstu kenningar um PAS eru
27 ára.
Vald lögheimilisforeldra
Hvaða nafn sem gefa má því and-
lega ofbeldi sem felst í tilefnis-
lausum umgengnistálmunum,
neikvæðri innrætingu, heilaþvotti
eða kúgun á börnum, þá hjálpum
við engum með hártogunum um
það hvaða nafn á að gefa slíku
ofbeldi eða afleiðingum þess fyrir
börn.
Engu skiptir hvort afleiðingar
þess andlega ofbeldis sem foreldri
beitir barn heiti foreldrafirringar-
heilkenni, áfallastreituröskun eða
eitthvað annað því hér er um gróft
andlegt og tilfinningalegt ofbeldi
á börnum að ræða sem framið er
fyrst og fremst í skjóli þess valds
sem lögheimilisforeldri hefur
yfir barni. Barn á allt sitt undir
þessu foreldri og þarf að treysta
því fyrir öryggi, velferð, fæði,
klæði og öllu lífi sínu og er því
algjörlega varnarlaust gagnvart
of beldinu. Barn sem þolir alvar-
legt andlegt ofbeldi af þessu tagi
getur hvorki tjáð jákvæðar tilfinn-
ingar sínar í garð þess foreldris
sem það má ekki að hitta, né borið
hönd fyrir höfuð sér í ofbeldis-
fullu umhverfi lögheimilisins.
Lögin eru ónothæf
Í meistararitgerð Maríu Júlíu
Rúnarsdóttur frá 2009, þar sem
fjallað er um foreldrafirringu sem
eina tegund tálmunar á umgengni,
kemur fram að foreldrafirring
er raunverulegur vandi og vel
þekktur í íslenskum umgengnis-
og forsjármálum. Jafnframt kom
fram í rannsóknarritgerðinni að
mikið vanti upp á að íslensk lög
og verklagsreglur geti mætt þeim
vanda þegar foreldri sem fer með
lögheimilisvald beitir umgengnis-
tálmunum og því ofbeldi sem þeim
fylgir.
Í ritgerðinni koma fram sterk
ummæli fagfólks sem tengist
deilum foreldra í umgengnis- og
forsjármálum: Þriggja félags-
málastjóra, þriggja fulltrúa sýslu-
manna, fjögurra sálfræðinga,
starfsmanns barnahúss, fjögurra
lögmanna og tveggja dómara. Nær
allir þekktu til einkenna foreldra-
firringar eins og þau eru skil-
greind í kenningum hennar og
voru sammála um að þetta er mjög
alvarlegt ofbeldi gegn börnum. Í
máli þeirra kom fram að:
■ Úrræði sem lög leyfa í dag
vegna tálmunarmála eru ónot-
hæf. Algert úrræðaleysi ríkir.
■ Skilgreina þarf foreldrafirringu
sem andlegt ofbeldi í barna-
verndarlögum.
■ Skilgreina þarf tálmunarmál
sem barnaverndarmál og með-
höndla þau eins og hvert annað
ofbeldismál gegn börnum.
■ Núverandi sáttameðferðarúr-
ræði eru máttlaus.
■ Skylda þarf foreldra til sátta-
meðferðar.
■ Stytta þarf viðbragðstíma og
málsmeðferð.
■ Nauðsyn er á foreldrafræðslu
um inntak foreldraábyrgðar og
forsjár.
■ Tálmunarmál eiga oft upptök
sín í deilum um peninga (t.d.
viðbótarmeðlag).
■ Nauðsynlegt er að gefa dóm-
urum heimild til að dæma sam-
eiginlega forsjá.
■ Horfast þarf í augu við þann
veruleika, að til eru mæður sem
beita börn sín ofbeldi.
■ Hægt þarf að vera að færa
forsjá tímabundið eða alfarið
frá lögheimilisforeldri í tálm-
unarmálum, enda þurfi að koma
börnum burt úr ofbeldinu.
■ Auka þarf umræðu um
umgengnistálmanir.
■ Tálmunarmál verði að færa frá
sýslumönnum til dómstóla.
Afleiðingar foreldrafirringar
geta haft skelfilegar afleiðingar á
líf barns fram á fullorðinsár. Vitað
er um mál þar sem barn reyndi
sjálfsmorð í kjölfar slíks ofbeldis.
Einnig þekkist að börn hafni for-
eldri sem beitti slíku ofbeldi þegar
þau komast til vits og ára.
Lögvarið ofbeldi
Ofbeldi hefur verið hluti af jafn-
réttisumræðunni um nokkurt
skeið og þá er iðulega talað um
„kynbundið ofbeldi“ í þeim skiln-
ingi að karlar eru þar gerendur,
konur þolendur og börn óbeinir
þolendur. Lög um líkamlegt og
kynferðislegt ofbeldi eru nokkuð
skýr og ströng viðurlög við slíku
ofbeldi í hegningarlögum. En í
lögunum er hvergi minnst á and-
legt ofbeldi, nánast eins og það sé
ekki til.
Og þá má spyrja: Er andlegt
ofbeldi ekki til? Hvers vegna er
talað um „kynbundið ofbeldi“?
Beita kvenkyns Íslendingar
aldrei ofbeldi? Hafa sumir rétt
til að beita ofbeldi um fram aðra?
Hverjir? Svarið við þeirri spurn-
ingu gæti verið, að þeir sem beita
ofbeldi sem ekki hefur verið
skilgreint í lögum sem refsivert
ofbeldi, hafi rétt löggjafans til
þess að beita slíku ofbeldi.
Er virkilega til sá Íslend ingur
sem vill áframhaldandi lög-
verndun og refsileysi þeim lög-
heimilisforeldrum til handa, sem
beita börn sín alvarlegu andlegu
ofbeldi? Er til fólk sem óskar þess
að íslensk börn séu áfram varnar-
laus í höndum slíkra foreldra?
Viljum við m.ö.o. að sumir for-
eldrar hafi leyfi löggjafans til að
beita börn sín ofbeldi? Eða viljum
við að hver einasti Íslendingur, og
börn þar með talin, njóti verndar
frá ofbeldi?
Foreldrafirring er alvarlegt ofbeldi
Ingólfur Þórisson, framkvæmda-stjóri rekstrarsviðs Landspítal-
ans, skrifar grein í Fréttablaðið
þann 1. júní sl. með nafninu Guð-
laugur Gauti leiðréttur. Ég leitaði
logandi ljósi að leiðréttingum
Ingólfs en fann ekki. Greinin gefur
þó tilefni til að gera betur grein
fyrir þáttum sem skipta máli.
Eru allir að tala um sama verkið?
Í fyrsta lagi er gott að hafa á hreinu
að þegar ég fjalla um áformaðar
framkvæmdir við nýja Land-
spítalann þá á ég við báða áfangana
eins og þeim er lýst í drögum að
greinar gerð og skilmálum með
deiliskipulaginu. Það er eini mátinn
til að meta samanlögð áhrif nýja
spítalans á umhverfið.
Sumir hafa gripið til þess að tala
um 1. áfanga eingöngu, eins og
Ingólfur gerir, eða jafnvel hluta af
1. áfanga eins og velferðarráðherra
hefur gert. Það læðist reyndar að
manni grunur um blekkingar þegar
ráðherra segir án frekari skýr-
inga að áætlaður framkvæmda-
kostnaður verði 45 milljarðar en
það gerði hann í ávarpi til árs-
fundar Landspítalans. Samkvæmt
upplýsingum sem ég aflaði mér frá
velferðarráðuneytinu er hér átt við
að 1. áfangi án bygginga sem HÍ
hyggst byggja á lóðinni, án endur-
bóta á eldra húsnæði og án tækja-
kaupa muni kosta 45 milljarða. Full
starfhæfur fyrsti áfangi verður
miklu dýrari en þetta og öll fram-
kvæmdin mun vart kosta minna en
100 milljarða.
Skiptir umferð og mengun máli?
Það er rétt hjá Ingólfi að mér verður
tíðrætt um umferð og mengun.
Samkvæmt drögum að Greinargerð
um samgöngur frá janúar 2012 er
ætlað að ferðum til og frá svæðinu
muni fjölga um allt að 12.000 vegna
þessa verkefnis (bls. 11). Þetta
hefur í för með sér aukna mengun
á svæðum sem nú þegar búa við
mengun yfir viðmiðunarmörkum í
margar vikur á ári.
Bílastæðum sem standa notendum
spítalans til boða við lok 1. áfanga
mun hins vegar fækka um 400 frá
því sem nú er. Nú þegar leggja not-
endur spítalans undir sig fjölda
stæða utan lóða spítalans (bls.
10). Þegar bílastæðum fækkar,
notendum fjölgar og strangri notk-
unarstýringu (gjaldtöku) hefur
verið komið á munu bílastæði í
götum umhverfis lóðina verða notuð
í enn ríkara mæli.
Árdegis og síðdegis munu
myndast biðraðir í götum og við
gatnamót umhverfis spítalann (bls.
12). Það er nærtækt að draga þá
ályktun að fjöldi ökumanna muni
reyna að komast hjá þessum töfum
með því að stytta sér leið gegnum
nærliggjandi íbúðahverfi. Um þetta
hefur ekki verið fjallað svo ég viti.
Hefur staðarvalsgreining
verið unnin?
Ingólfur segir að erlendir sérfræð-
ingar hafi í tvígang unnið hag-
kvæmnismat fyrir væntanlega
framkvæmd. Ég hef bent á að hag-
kvæmnismat eitt og sér sem unnið
er eftir á fyrir einn valkost um stað-
setningu hefur takmarkað gildi.
Hagkvæmnismat þarf að vera hluti
af ítarlegri staðarvalsgreiningu þar
sem borin eru saman umhverfisleg,
félagsleg, tæknileg og hagræn áhrif
margra valkosta um staðsetningu.
Ég stend í þeirri meiningu að það
hafi ekki legið fyrir hagkvæmnis-
mat þegar 2002 skýrslan um stað-
setningu spítalans var gerð og stað-
setningin ákveðin. Í skýrslunni
stendur m.a. eftirfarandi (bls. 14):
„Gerð er lausleg áætlun um
heildar kostnað við nýjan spítala
í samræmi við þá tillögu White
arkitekta, sem nefnd hefur verið
Hringbraut II. Í henni er miðað við
að meginstarfsemi spítalans verði
á suðurhluta lóðarinnar á svæði
milli núverandi og fyrirhugaðrar
legu Hringbrautar.“
Má bera stærð spítalans
saman við Smáralind?
Ég held að ég hafi fyrstur manna
notað Smáralindina til við miðunar
um byggingarmagnið sem áætlað
er að reisa á lóð Landspítalans. Ég
get fallist á að sú bygging er tals-
vert frábrugðin fyrirhuguðum
byggingum Landspítalans. Þess
vegna notaði ég líka annað viðmið
í grein minni sem er Fellahverfi
ásamt allri Mjóddinni. En það er
erfitt um vik því í raun eru ekki til
á Íslandi nægilega stórar byggingar
til að nota til samanburðar við nýja
Landspítalann. Samanlögð stærð
Flugstöðvar Leifs Eiríkssonar með
öllum tengigöngum og brottfarar-
skálum er t.d. ekki nema 55 þús.
ferm. Það er innan við 20% af því
byggingarmagni sem á að koma
fyrir á lóð Landspítalans.
Nýr Landspítali –
Leiðréttingar Ingólfs
Möguleg stytting Hringveg-arins um 14 km fram hjá
Blönduósi hefur verið kölluð
Húnavallaleið. Leiðin tekur af
einn hættulegasta kafla Hring-
vegarins í Langadal. Austur-Hún-
vetningar hafa lagst gegn henni,
sérstaklega Blönduósingar. Telja
þeir að þeir tapi á því að Hring-
vegurinn verði ekki í gegnum
bæinn vegna minni þjónustusölu
og fleira. Segjum sem svo að það
sé rétt þó um það megi deila.
Ekki er víst að allir skilji hvað
gróðinn er gríðarlegur af stytt-
ingunni. Þeir sem græða (veg-
farendur), græða miklu meira en
þeir sem tapa (Húnvetningar). Í
tilfelli sem þessu þar sem nettó-
gróðinn er feikilegur á að vera
hægt að bæta þeim upp skaðann
sem tapa með því að þeir fái hluta
gróðans. Og allir eiga að geta
verið ánægðir! En hvernig á að
bæta Húnvetningum upp hugsan-
legt tap? Hér er ein hugmynd af
mörgum mögulegum.
Vegstyttingin er hátt í jafn mikil
og í tilfelli Vaðlaheiðarganga,
umferð er þó minni en kostnaður
við framkvæmdina ekki nema
brot af kostnaði við Vaðlaheiðar-
göng. Ef ríkið gerði styttinguna en
rukkaði veggjald á nýrri brú yfir
Blöndu í 25 ár myndi verkefnið
auðveldlega þola að hluti veg-
gjaldsins færi til samfélagsverk-
efna í héraðinu. Ef t.d. 100 kr. af
veggjaldinu rynnu í nýsköpunar-
sjóð sem eingöngu stæði íbúum í
Austur-Húnavatnssýslu til boða
þá þýddi það að hægt væri að
úthluta úr þeim sjóði til nýsköp-
unarverkefna um 100.000 kr. á
degi hverjum, 35 m.kr. á ári. Lík-
lega myndi verkefnið þola 200 kr.
af veggjaldinu eða 200.000 kr. á
dag, 70 m.kr. á ári. Þar sem oft er
krafist mótframlags þegar sótt er
í rannsókna- og nýsköpunarsjóði
á landsvísu væri líklega hægt að
auka fé til nýsköpunar á svæðinu
um enn hærri upphæð en þetta.
Hvað þýddi þetta fyrir Blönduós
og A-Hún.? Þar yrði kjörið að eiga
heima fyrir þá sem eru frum-
kvöðlar. Í fyrsta lagi myndu
heimamenn sem eru hugmynda-
ríkir og atorkusamir ekki fara
burt af svæðinu. Í öðru lagi myndi
héraðið soga til sín atorkusamt
fólk sem myndi stofna fyrirtæki
m.a. í ferðamennsku.
Einnig er hægt að hugsa sér
fjárfestingarsjóð sem legði fé
í atvinnurekstur í héraðinu. Á
25 árum kæmu inn í þann sjóð
kannski 850 m.kr. miðað við
hundraðkallinn, 1.700 m.kr. miðað
við 200 kallinn. Ef sjóðurinn væri
eingöngu ávaxtaður á meðan hann
væri að byggjast upp yrði hann
líklega langt yfir 2 milljörðum
króna eftir 25 ár. Hvað er hægt að
gera fyrir 2 milljarða í A-Hún.?
Vonandi fjárfesta í arðsamri
atvinnustarfsemi sem stækk-
aði sjóðinn enn frekar. Vinna að
erlendri fjárfestingu á svæðinu
og margt fleira. Slíkur sjóður yrði
hlutfallslega gríðarlega sterkur,
Skagfirðingar myndu líta öfundar-
augum til vesturs en ekki öfugt.
Yrði þetta hættulegt fordæmi?
Fordæmið yrði vegstytting með
mikilli arðsemi með veggjaldi þar
sem byggðir í varnarbaráttu teldu
sig skaðast. Þannig verkefni eru
fá á Íslandi og líklega allt í lagi að
ræða hvort sama ætti við í slíkum
tilfellum.
Því miður hefur umræðan um
þessa framkvæmd aldrei snúist
um það að allir geti grætt. Samt er
algjörlega öruggt að slík útfærsla
er til.
Geta allir grætt á Húnavallaleið?
Samfélagsmál
Heimir Hilmarsson
formaður Félags um
foreldrajafnrétti
Vegagerð
Jón Þorvaldur
Heiðarsson
lektor við Háskólann á
Akureyri
Er virkilega til sá Íslendingur sem vill
áframhaldandi lögverndun og refsileysi
þeim lögheimilisforeldrum til handa, sem
beita börn sín alvarlegu andlegu ofbeldi?
Slíkur sjóður
yrði hlutfalls-
lega gríðarlega sterkur,
Skagfirðingar myndu líta
öfundaraugum til vesturs
en ekki öfugt.
Nýr Landspítali
Guðlaugur Gauti
Jónsson
arkitekt
Það er nærtækt
að draga þá
ályktun að fjöldi öku-
manna muni reyna að
komast hjá þessum töfum
með því að stytta sér leið
gegnum nærliggjandi
íbúðahverfi.
VIÐ FELLSMÚLA, 108 REYKJAVÍK - SÍMI: 585 2888
50%
afsláttur
AF ÚTILJÓSUM Í
KOPAR OG GYLLTU
OPIÐ ALLA DAGA
Mán. til fös. kl. 9 -18
Laugard. kl. 10 -16
Sunnud. kl. 12-16
5.995
2.997
6.995
3.497
3.995
1.997
4.995
2.497