Fréttablaðið - 16.07.2012, Blaðsíða 11

MÁNUDAGUR 16. júlí 2012 11
Nokkuð er um liðið síðan Pawel Bartoszek beindi til mín
spurningum sem snúa að fjár-
hættuspilum og þá sérstaklega á
Netinu.
Málefnið er brennandi og brýnt
að um það fari fram umræða á
opinberum vettvangi. Þess vegna
er miður hve dregist hefur að
svara, auk þess sem Pawel á að
sjálfsögðu rétt á svörum. Hann
birti grein í Fréttablaðinu 23.
mars þar sem hann víkur meðal
annars að tölum um hversu miklu
er eytt í fjárhættuspil á Netinu en
ég hef nefnt töluna 1,5 milljarða
króna í því samhengi. Finnur hann
að þessari fjárhæð og telur hana
ágiskun.
Fjárhættuspil á Netinu
Greinarhöfundur tilfærir nokkr-
ar tölur úr rannsókn Daníels
Þórs Ólasonar um spilahegðun og
algengi spilavanda meðal fullorð-
inna Íslendinga. Dregur hann þar
fram að 24% fullorðinna Íslend-
inga hafi aldrei spilað peningaspil
árið 2011, 68,4% hafi spilað án
vandræða og 0,8% hafi verið metn-
ir með líklega spilafíkn. Þá dregur
Pawel Bartoszek fram það sem ég
skrifaði í inngangi skýrslunnar að
spilafíkn sogaði til sín milljarða í
dýrmætum gjaldeyri og eyðilegði
enn dýrmætari líf þeirra einstak-
linga sem ánetjast þeim vágesti og
að innanríkisráðuneytið hafi birt
eigin ágiskun um að 1,5 milljarð-
ar króna fari í slík fjárhættuspil
og segist ekki vita hvernig sú tala
er fengin.
Einnig segir í greininni: „Ítar-
leg rannsókn á spilahegðun fólks
bendir til að langflestir Íslend-
ingar annaðhvort stundi ekki
peningaspil eða geri án nokkurra
vandræða. Hvaða ályktun er dreg-
in af þessu? Jú, það þarf klárlega
að banna póker á netinu.“
Haldgóðar upplýsingar
Því er til að svara að talan um fé
sem fer í fjárhættuspil á Netinu
byggist á áætlun kortafyrirtækj-
anna. Þetta er því engin ágisk-
un mín heldur ískalt mat þeirra
aðila sem bestar hafa upplýsing-
arnar. Kortafyrirtækin telja sig
geta staðhæft að heildarvelta
Íslendinga í erlendri netspilun
hafi verið um 1,5 milljarðar króna
árið 2011. Samkvæmt upplýsing-
um sem Innanríkisráðuneytið fékk
frá Noregi má ætla að kortafyrir-
tæki vanáætli þessar fjárhæðir.
Þær geti verið umtalsvert hærri
en fram komi í uppgjöri kortafyr-
irtækja, því fólk nýti jafnframt
aðrar leiðir. Þá má benda á að sé
þessi fjárhæð sett í samband við
þá þróun í þessari tegund spila-
mennsku, sem fram kemur í könn-
uninni, má gera ráð fyrir að hér sé
um vaxandi veltu að ræða. Ástæða
er til að hafa áhyggjur af þessari
stöðu.
Óviðráðanlegar hvatir
Langt er síðan ég fór að láta þetta
málefni mig varða. Ástæðan er sú
að ég varð þess áskynja hve stór
hópur þeirra sem ánetjast spila-
fíkn lendir í miklum erfiðleik-
um; leggur líf þeirra sjálfra og
annarra sem eru þeim nátengdir
í rúst. Þess vegna þarf að stemma
stigu við fjárhættuspili og þá ekki
síst á Netinu. Eins og ég vék að í
upphafi þessa greinarkorns þarf
jafnframt að efna til upplýstrar
umræðu í þjóðfélaginu um þetta
málefni. Jafnframt þarf að efla
forvarnastarf en það eitt og sér
dugar ekki að mínu mati. Með
fullri virðingu fyrir öllum þeim
rannsóknum sem gerðar hafa
verið á fjárhættuspilum og spila-
hegðun þá er það mín sannfær-
ing að jafnvel vönduðustu rann-
sakendum hætti til að vanreikna
útbreiðslu spilafíknarinnar. Þetta
er tilfinning en ekki vissa. Ég
hygg að fleiri spilarar en menn
ætla, ráði illa við þær hvatir sem
færa þá inn á Netið til að spila í
fjárhættuspili eða að gráðugu gini
spilakassans.
Upphæðirnar eru svimandi, net-
spilun ört vaxandi og ofan í spila-
kassa fara árlega hér á landi um
sex milljarðar króna.
Byrgjum brunninn
Þessi mál eru nú til skoðunar í
ráðuneytinu og það kom fram við
kynningu á áðurnefndri rannsókn
að með haustinu myndu liggja
fyrir tillögur um aðgerðir til að
stemma stigu við óheillaþróun á
sviði fjárhættuspils. Það er aldrei
of seint að byrgja brunninn, kann
einhver að segja og er mikið til í
því. Hvað spilafíknina áhrærir og
grimmar afleiðingar hennar, verð-
ur hins vegar að segjast að í allt-
of mörgum tilvikum er það þegar
orðið of seint að byrgja brunninn.
Engu að síður er það nú verkefnið.
Nýverið bárust fregnir af því að rannsakendur í tilteknu
sakamáli hefðu þegið fé fyrir
rannsókn málsins frá ótengdum
aðila. Embætti sérstaks saksókn-
ara, sem hafði málið með hönd-
um, kærði athæfi þetta til ríkis-
lögreglustjóra. Hér á eftir verður
ekki fjallað sérstaklega um afdrif
þessa tiltekna máls þó það sé
tekið til skoðunar í dæmaskyni.
Öðru fremur er tilgangur þessara
stuttu skrifa að velta upp þeirri
spurningu hvort atvik af þessu
tagi spilli rannsókn sakamála.
Málið vekur nefnilega óneit-
anlega upp áleitnar spurningar
um hvaða áhrif það hefur á fram-
vindu sakamáls að rannsakendur
þiggi laun fyrir rannsókn málsins
úr hendi einkaaðila. Þegar svara
á spurningum af þessu tagi verð-
ur fyrst og fremst að skoða málið
út frá þeim sjónarmiðum sem
vega þyngst við meðferð saka-
mála. Réttindi sakborninga í mál-
inu skipta þar miklu máli, en þeir
njóta stjórnarskrárvarins réttar
til réttlátrar málsmeðferðar. Sá
réttur telst til grundvallarmann-
réttinda í hverju lýðræðisríki og
er meðal annars tryggður í Mann-
réttindasáttmála Evrópu.
Reglur um réttláta málsmeð-
ferð geta verið snúið viðfangs-
efni og margþætt. Reglunum er
meðal annars ætlað það hlut-
verk að vernda sakborninga en
það verður oft til þess að þær
koma almenningi fyrir sjónir
sem óþarfa hindranir á vegi rétt-
vísinnar. Þetta á sérstaklega við
þegar meint brot eru siðferðis-
lega mjög ámælisverð eða varða
mikla almannahagsmuni. Í þeim
tilfellum ber meira á því viðhorfi
að rétt sé að láta mannréttindi
sakbornings víkja fyrir öðrum og
betri rétti samfélagsins til að sjá
að einhverjum sé refsað. Það er
hins vegar undir þessum kring-
umstæðum sem mest reynir á
umrædd mannréttindi og þá sem
um þau vilja standa vörð.
Það er einn af hornsteinum
réttlátrar málsmeðferðar að
rannsókn máls á hendur sak-
borningi sé unnin af óvilhöllum
og sjálfstæðum aðila. Þessum
rannsóknaraðila ber að sýna hlut-
lægni við störf sín og vinna að því
að hið sanna og rétta komi í ljós.
Þetta felur það í sér að rannsaka
ber jafnt það sem horfir til sektar
og sýknu en sá réttur er tryggð-
ur í lögum um meðferð sakamála
og Mannréttindasáttmála Evr-
ópu. Til að ákvarða hvort svo sé í
pottinn búið er litið til þess hvort
sakborningur hafi réttmæta
ástæðu til að draga í efa að rann-
sóknaraðili hafi verið óvilhallur
og sjálfstæður eða að rannsókn á
máli hans hafi verið sjálfstæð og
fagleg.
Réttlát málsmeðferð skal ekki
einvörðungu verða laus við ómál-
efnaleg sjónarmið, hún má heldur
ekki bera það með sér að sakborn-
ingur megi með réttu efast um að
mál hans hafi fengið réttláta með-
ferð. Það er því ljóst að ekki má
vera fyrir hendi nein raunveru-
leg ástæða til þess að draga í efa
óhlutdrægni og sjálfstæði rann-
sakenda. Mannréttindadómstóll
Evrópu áréttaði þetta sjónarmið
í Delcourt málinu svokallaða frá
17. janúar árið 1970 þar sem fram
kom: „Justice must not only be
done: it must also be seen to be
done“. Það rúmast því ekki innan
réttlátrar málsmeðferðar að kom-
ist sé að lögmætri niðurstöðu
með ólögmætum hætti. Gagnsæi
og réttmæti verður að einkenna
allan framgang réttvísinnar.
Í því máli sem upp kom nýver-
ið virðast atvik hafa verið með
þeim hætti að rannsakendur hafi
þegið umtalsverðar greiðslur frá
þrotabúi fyrirtækisins sem fékk
lánveitinguna sem um var deilt
í málinu. Markmið þrotabúsins
var að öllum líkindum að nýta
rannsóknargögnin til stuðnings
hugsanlegum bótakröfum búsins.
Þrotabúið hefur því umtalsverða
fjárhagslega hagsmuni af því að
rannsóknin sýni fram á að sak-
næm og refsiverð háttsemi hafi
valdið búinu fjártjóni. Það liggur
í hlutarins eðli að ákveðin niður-
staða málsins væri þrotabúinu,
sem greiðir rannsakendum millj-
ónir króna, hagfelldari en önnur.
Atvik málsins eru með þeim
hætti að ekki er hafið yfir sann-
gjarnan vafa að rannsakendur
hafi verið hlutlausir í störfum
sínum. Sakborningur má með
réttu draga það í efa að rann-
sakendur hafi rannsakað jafnt
það sem beinist að sekt og sýknu
þar sem rannsakendur þáðu fé
frá aðila sem hafði hagsmuni af
ákveðinni fyrirframgefinni nið-
urstöðu. Með hliðsjón af framan-
greindri reglu um að réttlætið
verði að vera bæði raunverulegt
og sýnilegt verða sakborningar
málsins ekki með réttu sóttir til
saka á grundvelli slíkrar rann-
sóknar.
Nú kunna einhverjir að vera
ósammála þessari niðurstöðu og
vilja leggja önnur rök til grund-
vallar. Ég hvet hins vegar til þess
að horft sé hlutlægt á málavexti
og viðkomandi réttarreglur án
þess að láta það hafa áhrif hver
eða hverjir áttu hlut að máli.
Í þessu samhengi getur verið
hjálplegt að athuga hvort nið-
urstaðan væri sú sama ef aðrir
ættu í hlut. Þá getur einnig verið
gagnlegt að snúa hlutverkunum
við og sjá hvort niðurstaðan væri
enn sú sama.
Hvaða áhrif hefði það til
dæmis ef sjálfur sakborningur-
inn greiddi rannsakendum í máli
sínu laun? Væru rannsakend-
ur enn hæfir til verksins eftir
að hafa þegið slíka greiðslu?
Teldi einhver að slík málsmeð-
ferð stæðist kröfur réttarríkis-
ins? Nei, líklega ekki. Sú niður-
staða grundvallast á því að sá
sem greiðir rannsakandanum
hefur sjálfstæða hagsmuni af
ákveðinni niðurstöðu í málinu
sem kann að vera önnur en hin
rétta. Það er því raunhæf hætta á
að þessir hagsmunir smitist yfir
í niðurstöðu rannsóknarinnar. Í
þessu sambandi er rétt að ítreka
að það nægir að efast megi um
réttmæti rannsóknarinnar sjálfr-
ar óháð endanlegri niðurstöðu
hennar.
Það er andstætt grundvallar-
hugmyndum um réttlæti og rétt-
láta málsmeðferð að dómur í
sakamáli sé byggður á rannsókn
sem hefur spillst með þeim hætti
sem lýst er hér að framan. Það
þarf því engum að koma á óvart
þegar umræddu máli verður
vísað frá dómi. Að fenginni þeirri
niðurstöðu má svo, eftir atvikum,
endurtaka rannsókn málsins með
lögmætum hætti og freista þess
að ákæra á ný. Aldrei má láta
kappið bera réttvísina ofurliði.
Upphæðirnar eru svimandi, netspilun ört
vaxandi og ofan í spilakassa fara árlega
hér á landi um sex milljarðar króna.
Hvaða áhrif hefði það til dæmis ef sjálfur
sakborningurinn greiddi rannsakendum í
máli sínu laun? Væru rannsakendur enn
hæfir til verksins eftir að hafa þegið slíka greiðslu?
Þegar rannsókn spillist
Pawel Bartoszek svarað
Dómsmál
Páll Rúnar M.
Kristjánsson
lögmaður
Fjárhættuspil
Ögmundur
Jónasson
innanríkisráðherra
TONY
BENNETT
Í ELDBORGARSAL HÖRPU
FÖSTUDAGINN 10. ÁGÚST
N Ú S T Y T T I S T Í T Ó N L E I K A Á R S I N S
MIÐASALA Í MIÐASÖLU HÖRPU, Á HARPA.IS, MIÐI.IS OG Í SÍMA 528 5050.
S HELGASON
steinsmíði síðan 1953
SKEMMUVEGI 48 200 KÓPAVOGUR SÍMI:557 6677 WWW.SHELGASON.IS