Fréttablaðið - 13.08.2012, Blaðsíða 13

MÁNUDAGUR 13. ágúst 2012
Ekki er nýtt að fullorðnir séu pirraðir á unglingum. Til eru
ritaðar heimildir frá forn-Rómverj-
um þar sem ljóðskáld hneykslast á
þessum „kærulausu unglingum“ og
virðist það viðhorf ekki hafa breyst
mjög mikið í áranna rás. Oft er
dregin upp sú staðalmynd af okkur
unglingum að við séum löt, alltof
háð tækninni og í fýlu út í foreldr-
ana. Einnig að margir unglingar séu
óheiðarlegir. En er þetta rétt?
Ég tel að svarið við þessu sé
nei. Flestir þeirra unglinga sem
ég þekki stunda skólann af fullum
krafti, auk þess æfa margir þeirra á
hljóðfæri, stunda tónlistarnám, eða
jafnvel hvort tveggja og fá samt
góðar einkunnir og hafa einnig tíma
til að hitta vini sína. Auðvitað er það
erfitt og getur tekið mikið á en það
sannar að ekki eru allir unglingar
latir. Þegar hugsað er um tæknina
þá verð ég að viðurkenna að það er
eiginlega rétt. Margir unglingar eru
háðir græjunum sínum, en ég held
að við séum aðallega hrædd um að
missa af einhverju, t.d. ef slökkt
væri á símanum okkar.
En hvað með hegðun þjónustuað-
ila gagnvart börnum og ungling-
um? „Heyrðu! Farðu héðan! Þú ert
örugglega að stela!“ segir augnaráð-
ið sem margir unglingar hafa feng-
ið er þeir ganga í gegnum verslanir.
Einnig fá þeir oft verri þjónustu en
fullorðnir t.d. í verslunum og fyrir-
tækjum. Þessu hafa margir eldri
en þrettán ára lent í. Þetta fer nátt-
úrulega líka eftir útlitinu, þeir sem
klæða sig t.d. í götótt föt, eru „goth“
eða „emo“ svo dæmi séu tekin, lenda
frekar í því að vera vaktaðir stíft,
en þótt margir klæði sig ekki þann-
ig hafa þeir lent í því sama. Það er
mjög óþægilegt og alveg ástæðu-
laust, því þó að einhverj-
ir unglingar steli, þá eru
þeir miklu fleiri sem eru
strangheiðarlegir. Við
getum spurt okkur að
því af hverju þessir for-
dómar eru og það er lík-
lega af því að við heyrum
mest um þá unglinga sem
stela eða vinna einhver
skemmdarverk.
Fréttastofur gera
nefnilega oft meira úr
fréttum sem hneyksla
fólk, eða láta því bregða,
t.d. um þjófótta ung-
linga og skemmdarverk.
Það eru margir ungling-
ar sem ná mjög góðum
árangri í skólanum, íþróttum eða
tónlistarnámi o.s.frv. en fá samt
ekki mikla umfjöllun. Augljóst er að
það er ósanngjarnt og ég get fullyrt
að mér og mörgum unglingum er
ofboðið. Þetta ætti að vera akkúrat
öfugt. Ég er þá að tala um að „góðu“
krakkarnir fengju meiri athygli sem
væri þá gott fordæmi fyrir aðra.
Fullorðnir virðast oft vera pirr-
aðir á unglingum, en muna þeir
kannski ekki hvernig það var þegar
þeir voru unglingar? Þá væri snið-
ugt fyrir þá að prófa að setja sig í
spor barna og unglinga í ákveðnum
atvikum og hugsa hvað þeir myndu
vilja gera, eða að einhver gerði
fyrir þá, ef þeir lentu sjálfir í þeim
aðstæðum. Á unglingsárunum erum
við á milli þess að vera barn og full-
orðinn og vitum oft ekkert hvernig
við eigum að haga okkur. „Má ég
vera barn núna?“ og „Þarf ég að
axla ábyrgð og vera fullorðin? Hve-
nær á ég að fara að sinna skyldum
fullorðinna?“ eru dæmi um spurn-
ingar sem við veltum
fyrir okkur en vitum oft
ekki svörin við.
Auðvitað er mikill
munur á hegðun, útliti
og skynsemi sjö og sautj-
án ára barna og búist er
við því að aldurshóparn-
ir hegði sér öðruvísi. Sjö
ára barnið er enn að læra
hvað má og hvað má ekki.
Sautján ára unglingur-
inn er hins vegar að læra
hvernig hann á að haga
sér sem fullorðinn og
ábyrgur einstaklingur í
samfélaginu. Hann þarf
sem sagt hjálp og skiln-
ing fullorðinna eins og
sjö ára barnið, en á allt öðrum svið-
um lífsins. Þá skiptir miklu máli að
fullorðnir sýni skilning og hjálpi ef
unglingurinn þarf á að halda. Ekki
með því að segja: „Þú mátt vera
barn núna“ eða eitthvað því um
líkt, heldur með því að setja gott for-
dæmi fyrir okkur yngri. Við gætum
t.d. þurft leiðbeiningar við að setja
upp ferilskrá, læra á bíl, fara sjálf
að sækja um vinnu og margvísleg
önnur félagsleg samskipti. Einnig
væri sniðugt að íhuga það hvort full-
orðnir einstaklingar hlusti virkilega
á börn og unglinga, það að heyra
er nefnilega ekki það sama og að
hlusta.
Við þurfum að endurheimta orðið „Frelsi“. Því var einn
góðan veðurdag stolið af okkur,
það var tekið í gíslingu og farið
með það í mikla herleiðingu af
áhugamönnum um óheilbrigða
viðskiptahætti.
Þegar hofprestar markaðs-
hyggjunnar tala um frelsi eiga
þeir í rauninni bara við eitt:
alræði auðsins. Rétt hins sterka.
Réttinn til að fara sínu fram í
krafti auðs. Réttinn til að auðgast
nánast á hvaða hátt sem er. Rétt-
inn til að nota þann auð á hvern
þann hátt sem viðkomandi sýnist,
hvað sem líður lífi annarra. Rétt-
inn til þrælahalds.
Sameign okkar
Þetta er fjandsamleg yfirtaka
á hugsjónum. Frelsishugsjónin
er sameiginlegur arfur okkar
allra, vinstri manna og hægri
manna, íhaldsmanna og nýjung-
arsinna, bókabéusa og tölvubúra,
trúlausra jafnt sem trúfólks –
þetta er arfur meðal annars úr
Frönsku stjórnarbyltingunni
sem svo aftur var innblásin af
stjórnarskrá Bandaríkjamanna
– sem svo aftur átti sér alls kyns
forsendur, langt langt aftur og
djúpt í samfélagi og hugmynda-
lífi manna. Þetta er sú grundvall-
arhugmynd að við séum jöfn og
eigum að hafa jafna möguleika
til starfa og tjáningar; höfum
sömu réttindi og skyldur gagn-
vart hvert öðru og að eitt helsta
hlutverk samfélagsins sé að gæta
þess að einstaklingar séu ekki
beittir ofríki af öðrum. Frelsið
var ekki fundið upp af Friedman
eða Hayek. Það var ekki einu
sinni fundið upp af John Stuart
Mill sem þó skrifaði mikilvæga
bók til varnar rétti einstakling-
anna, burtséð frá stétt og fæð-
ingarstöðu.
Í rauninni má segja að vinstri
stefna 19. aldar hafi kvíslast í
ýmsar áttir. Í Danmörku heitir
helsti markaðshyggjuflokkurinn
Venstre, og er lengst til hægri á
þeim mælikvarða sem okkur er
tamt að nota; raunar er hófsam-
asti flokkurinn þar, hinn full-
komlega daufgerði miðjuflokkur,
kallaður „Radikale Venstre“, svo
að kannski er þetta ekki síður til
vitnis um einkennilega hugtaka-
notkun okkar gömlu herraþjóð-
ar – en engu að síður er vert að
muna að Venstre-flokkurinn á rót
sína í baráttunni fyrir borgara-
legum réttindum á tímum þegar
Danmörku var stýrt með bráða-
birgðalögum af harðstjóranum
Estrúp í nánu samráði við einn
af þessum kóngum sem Íslend-
ingar tignuðu af óskiljanlegum
ástæðum, Kristján níunda, sem
enn stendur við Stjórnarráðið
okkar eins og illa gerður hlutur
enda gaf hann okkur ekki frelsið
frekar en Friedman og Hayek
fundu það upp.
Enn er það raunar svo að orðið
„líberal“ – frjálshyggjumaður –
er haft um það fólk í Bandaríkj-
unum sem aðhyllist hugmyndir
og hugsjónir sem fremur er venja
að kenna til vinstri en hægri. Fátt
þykir verra á sjónvarpsstöðinni
sem kennir sig við refskapinn,
Fox, en að vera talinn frjálslynd-
ur. Repúblíkanaarmur Sjálfstæð-
isflokksins er þá væntanlega líka
andvígur frjálsyndi og aðhyll-
ist stjórnlyndi í hugarfarsefn-
um og réttindum einstaklinga til
ákvarðana um eigið líf og líkama.
„Kann fríþenkjarinn segjast
sæll …“
Hugmyndaleg átök á Íslandi sner-
ust lengi vel um trúmál fremur
en borgaraleg réttindi, rétt eins
og umræðan um Evrópusam-
bandið snýst fremur um óljósar
sjálfstæðiskenndir en raunveru-
leg lífskjör almennings utan eða
innan sambandsins. Lengi vel var
orðið „frjálshyggjumaður“ eink-
um haft um frjálslynt fólk í trúar-
efnum, á tímum þegar fólk var
beinlínis ofsótt fyrir að aðhyll-
ast önnur trúarbrögð en lögboðna
þjóðkirkju. Einkum var talað um
„fríþenkjara“ í þessu sambandi:
„Kann fríþenkjarinn segjast sæll
/ … en er síbundinn sansaþræll“
orti séra Jón á Bægisá snemma á
19. öld og átti við að sá sem þykist
frjáls sé í raun ofurseldur sínum
hvötum. Hann skildi ekki frelsis-
þrána; enda sú hugmynd býsna
fjarri íslenskum þankagangi hins
hefðbundna sveitasamfélags þar
sem í reynd ríkti ánauð fátæks
fólks sem fjötrað var í vistarband
og ofurselt duttlungum hinna
ríku og sterku. Saga 20. aldar-
innar er ekki síst sagan um það
hvernig tókst með samtakamætti
launafólks að brjótast úr fjötr-
um fátæktar og fáfræði og sækja
með harðfylgi þau réttindi sem
við búum við á okkar dögum. Af
þeim réttindum er frelsið dýr-
mætast.
Frelsið á að nefna með sömu
lotningu og Martin Luther King
gerði, hin eina sanna frelsishetja
Bandaríkjamanna á síðustu öld,
og Paul Eluard, sem orti eitt-
hvert áhrifamesta ljóð seinni
heimstyrjaldarinnar til Frelsis-
ins á þeim tímum þegar Frakkar
bjuggu við ófrelsi nasismans.
Frelsið á ekki heima þarna úti
á ysta hægri kanti þar sem það
hefur mátt dúsa undanfarin ár
svo maður sér jafnvel mætasta
fólk tala um það með forakt.
Við þurfum að endurheimta
Frelsið úr klóm þeirra sem stálu
orðinu og gerðu að samheiti við
Markaðstrú og nauðhyggju um
óskeikulleika „Markaðarins“.
Auðvitað er
mikill munur
á hegðun,
útliti og
skynsemi sjö
og sautján
ára barna …
Guðmundur Andri
Thorsson
rithöfundur
Í DAG
E
N
N
E
M
M
/
S
ÍA
/
N
M
5
3
7
0
8
KLETTHÁLSI 11 og BREIÐHÖFÐA (Bílakjarninn)
VIÐ ERUM Á TVEIMUR STÖÐUM:
NISSAN Navara 4wd Double Cab se.
Árgerð 2007, ekinn 75 þús.
Dísil, sjálfskiptur.
Verð áður: 3.190 þús. kr. Rnr. 140059
VW Transporter Double Cab
pickup langur metan
Árgerð 2009, ekinn 17 þús.
Bensín, 5 gírar.
Verð áður: 3.350 þús. kr. Rnr. 140984
ISUZU D-Max
Árgerð 2007, ekinn 147 þús.
Dísil, sjálfskiptur.
Verð áður: 2.690 þús. kr. Rnr. 150600
HYUNDAI Santa Fe 4x4 dísil
Árgerð 2006, ekinn 117 þús.
Dísil, sjálfskiptur.
Verð áður: 2.350 þús. kr. Rnr. 100126
TILBOÐSVERÐ 2.490 þús. kr.
TILBOÐSVERÐ 2.330 þús. kr.
TILBOÐSVERÐ 1.990 þús. kr.
TILBOÐSVERÐ 1.690 þús. kr.
525 8000 - www.bilaland.is
GERÐU FRÁBÆR KAUP!
GERÐU FRÁBÆR KAUP!
GERÐU FRÁBÆR KAUP!
GERÐU FRÁBÆR KAUP!
GERÐU FRÁBÆR KAUP!
GERÐU FRÁBÆR KAUP!
GERÐU FRÁBÆR KAUP!
GERÐU FRÁBÆR KAUP!
NISSAN Patrol Elegance
Árgerð 2007, ekinn 89 þús.
Dísil, sjálfskiptur.
Verð áður: 4.690 þús. kr. Rnr. 140909
HYUNDAI Getz GLS
Árgerð 2007, ekinn 60 þús.
Bensín, sjálfskiptur.
Verð áður: 1.490 þús. kr. Rnr. 101652
RENAULT Master millilangur
Árgerð 2007, ekinn 89 þús.
Dísil, sjálfskiptur.
Verð áður: 2.780 þús. kr. Rnr. 140543
NISSAN Almera acenta
Árgerð 2004, ekinn 128 þús.
Bensín, 5 gírar.
Verð áður: 790 þús. kr. Rnr. 150892
TILBOÐSVERÐ 3.750 þús. kr.
TILBOÐSVERÐ 990 þús. kr.
TILBOÐSVERÐ 2.090 þús. kr.
TILBOÐSVERÐ 650 þús. kr.
Hér sjáum við aðeins brot
af þeim bílum sem við erum
með á tilboði í ágúst. Endilega
kynntu þér tilboðsbílana á
www.bilaland.is
Frelsið
Er ég pirrandi?
Samfélagsmál
Unnur
Helgadóttir
unglingur
Frelsið var ekki fundið upp af Friedman
eða Hayek. Það var ekki einu sinni fundið
upp af John Stuart Mill …