Fréttablaðið - 17.09.2012, Blaðsíða 13

MÁNUDAGUR 17. september 2012 13
Útlendingar standa ýmsir í þeirri trú að Íslendingar hafi
komist út úr efnahagserfiðleikum
sínum með því að neita að greiða
„skuldir óreiðumanna“ og síðan
hafi þjóðin sett sér nýja stjórnar-
skrá. Manni skilst að nú þegar
séu menn sem hafa þann starfa
að hrósa Íslendingum í útlöndum
teknir að fara um heiminn með
ræður um það hversu Íslend-
ingar skari fram úr öðrum í því
að takast á við efnahagshrun og
„hvað megi af Íslendingum læra“.
En er þetta ekki eitthvað orðum
aukið – þetta með að „neita að
greiða skuldir óreiðumanna“?
Óreiðuvíkingarnir
Er reglan kannski frekar sú að
skuldir óreiðumanna séu ein-
mitt greiddar af öllum öðrum en
þeim sjálfum; að óreiðu mönnum
hafi einmitt verið gefnar upp
skuldir sínar – hinar frægu
afskriftir – og enginn þyki nú
maður með mönnum í fínu partí-
unum nema að geta státað af
umtalsverðum afskriftum, rétt
eins og snekkjum, þyrlum og
Alpaskálum fyrir hrun og Tom
Jones á rúmstokknum að syngja
mann í svefn með hugljúfum
brag um Money Heaven. Þegar
tveir útrásarvíkingar hittast og
hefja mannjöfnuð spyrja þeir
ekki lengur: „Hvað varstu með
á síðasta ári í ebita?“ heldur:
„Hvað varstu með á síðasta ári í
afskriftir?“
Einn af öðrum skjóta þeir upp
kollinum óreiðuvíkingarnir með
úttroðna vasana af fé úr leyni-
hólfum heimsins og enga iðrun
að sjá í fasi þeirra, engin merki
þess að þeir átti sig á því hversu
grátt þeir léku þjóðina sína: hjá
þeim eru engar skriftir fyrir-
hugaðar – bara afskriftir.
Uppáskriftir
Hrunið var raunverulegt og hafði
skelfilegar afleiðingar fyrir
margt fólk; heiðarlegt, vinnu-
samt fólk sem skilað hafði sínu
og vel það horfði nú framan í
stökkbreytta skuldaófreskju
af því að það hafði trúað því
að hægt væri að láta einhvern
draum rætast með hagstæðum
lánum; draum um hús og þar með
tilveru. Hrunið var líka sumum
mönnum skálkaskjól eða hentug
allsherjarskýring á því hvernig
komið væri fyrir viðkomandi í
lífinu – í stað þess að líta í eigin
barm var nú kominn mjög hent-
ugur sökudólgur og tilvalin leið
til að hlaupast undan skuldum
sínum.
Þær eru margar og margvís-
legar sögur fólks úr Hruninu
og flókið að greiða úr málum
þannig að hægt sé að kenna við
einhvers konar réttlæti, átta sig
á því hverjir eiga hjálp skilið og
hverjir ekki – og hvernig hjálp.
Sumar snúast þessar sögur um
heiðarlegt fólk sem þarf að borga
skuldir óreiðumanna. Maður
heyrir til dæmis sögur af því að
óreiðumenn hafi getað farið til
umboðsmanns skuldara og sann-
fært fólk þar á bæ um að aflétta
skuldum sínum enda ekki borg-
unarmenn fyrir þeim. Það er
auðvitað ágætt að horfast í augu
við það og hjálpa mönnum aftur
á fætur, en hins vegar fylgir sá
böggull skammrifi að lánveit-
andinn virðist einfaldlega snúa
sér að næsta ábyrgðarmanni, að
gömlum íslenskum bankasið.
Það er þá fólk sem í grandaleysi
hefur skrifað upp á fyrir viðkom-
andi skuldara, yfirleitt vegna fjöl-
skyldutengsla og yfirleitt verið
fullvissað um að einungis sé um
formsatriði að ræða. Stundum er
um að ræða fyrrverandi maka
sem sitja þá ekki bara uppi með
sinn hluta skuldar sem sameigin-
lega var stofnað til og hafa alltaf
staðið í skilum með – heldur fá nú
líka hluta makans óskilvísa.
Og stundum er um að ræða
gamalt fólk sem ekki hefur varast
óreiðumennina og upplifir það nú
skyndilega að gengið er að eigum
þess með óvægnum hætti – allt
tekið. Hún reynist ekki lengri
leiðin yfir í Money Heaven en
þetta.
Ný lög um ábyrgðarmenn tóku
gildi fyrir nokkrum árum og
bættu nokkuð úr því ófremdar-
ástandi sem hér ríkti um árabil
þegar lánveitendur þurftu enga
ábyrgð að taka af því að hrúga
peningum í fólk sem ekki stóð
í skilum, og gátu síðan gengið
að þeim sem skrifuðu upp á. Nú
þarf lánveitandi að láta fara fram
greiðslumat og kynna það fyrir
væntanlegum ábyrgðarmanni
áður en hann skrifar undir. Það
er vissulega til bóta þó að lögin
séu reyndar ekki afturvirk – hér
eru réttindi fólks aldrei afturvirk,
einungis lánaskilmálar.
En áður en við hleypum hrós-
mönnum Íslands á fulla ferð
áfram í því að kenna öðrum
löndum að takast á við hrun efna-
hagslífsins er þörf ýmissa úrbóta,
eigi lofið að vera eitthvað annað
en skrum.
Og svo þurfum við náttúrlega
líka að standa undir nafni þegar
kemur að endurbótum á stjórnar-
skránni sem útlendingar hafa
fyrir satt að íslenska þjóðin sé nú
að skrifa. Þar á þjóðin kost á því
að mæta í ráðgefandi kosningar
þann 20. október næstkomandi
til að taka afstöðu til nokkurra
grundvallaratriða í tilveru sinni,
og hjálpa til við að reisa hér far-
sælda frón.
Guðmundur Andri
Thorsson
rithöfundur
Í DAG
Skriftir, afskriftir og uppáskriftir AF NETINUSigurbraut fréttabarna
Þegar ég fór úr skóla í blaða-
mennsku, vorum við fullorðin.
Kunnum íslenzku, þar á meðal
stafsetningu, kunnum Y og Z,
kunnum setningafræði, þekktum
rætur orða. Kunnum hugtaka-
fræði, þekktum mun á lýðveldi og
lýðræði, sálgreiningu og sálfræði,
barokk og rókokkó, Juno og Heru,
belgísku og frönsku Kongó. Við
höfðum lært landafræði og sagn-
fræði. Lengi hefur ekkert slíkt verið
í boði í menntakerfinu. Og uppeldi
snýst um að hossa börnum og
segja þau vera toppinn á tilverunni.
Þróar unglinga, sem telja sig sigra
heiminn með millilendingu í blaða-
mennsku. Þau eru núllin, er við
köllum fréttabörn. Milli hláturkasta.
www.jonas.is
Jónas Kristjánsson
Djúpið
Ég var að horfa á myndina Djúpið
eftir Baltasar.
Mikið er þetta fín mynd. Þó
hún lýsi afar dramatískum og
sorglegum atburðum er hún
lágróma og einlæg. Mér virðist sem
allir sem störfuðu við myndina hafi
unnið sín verk með miklum sóma.
Persónurnar eru alvöru fólk. Ólafur
Darri er eins og skapaður í hlut-
verkið, en það er ekkert alltaf nóg
– það verður líka að leggja í það
sálina. Og það tókst honum.
Og það lukkaðist að láta hafið
leika. Klippingar milli nærmynda
og víðmynda tókust vel – sem er
ekkert alltaf raunin um myndir sem
gerast úti á sjó. Og djúpið sjálft
verður líka ein eftirminnilegasta
„persónan“. Ég vona að fólk flykkist
í bíó að sjá þessa mynd.
http://blog.pressan.is/illugi/
Illugi Jökulsson
Hrunið var líka sumum mönnum skálkaskjól eða hentug allsherjar-
skýring á því hvernig komið væri fyrir viðkomandi í lífinu – í stað
þess að líta í eigin barm var nú kominn mjög hentugur sökudólgur.