Fréttatíminn - 14.10.2011, Qupperneq 44

Nýtt land eftir Wilhelm Moberg, þriðja bókin í
bálknum um vesturfarana, er komið út hjá forlagi
Sölku, bæði í hörðu bandi og kilju. Magnús Ásmunds-
son þýddi. Hjónakornin, sem flúðu harðýðgi vinnu-
mennskunnar og héldu vestur með krakkana sína,
eru nú sest að á lendum Chippewa-indíána og hafa
komið sér fyrir. Fjórleikur Mobergs er áhrifamikið
verk, þekktast hér á landi af kvikmyndum Jans Troell
en síður af söngleik þeirra Björns og Benny í Abba,
Kristina från Duvemåla, sem byggist á verkinu. Sagan
hafði nokkur áhrif hér á landi því margir þekktu sögu-
efni frá vesturförum héðan. Diaspora Evrópuþjóða er
enn viðfangsefni höfunda af ýmsu þjóðerni.
Hroki og hleypidómar, hin sígilda saga, er komin út
í fjórða sinn á íslensku, nú í flokknum Erlend klassík
hjá Forlaginu. Silja Aðalsteinsdóttir skrifar eftirmála og þýddi verkið en
það kom fyrst út hér á landi 1988. -pbb
Sígild verk í útgáfum
40 bækur Helgin 14.-16. október 2011
 Bókadómur meðan enn er glóð
Í liðinni viku voru Nýræktarstyrkir Bókmennta-
sjóðs veittir í fjórða sinn. þeim er ætlað er styðja
við útgáfu á nýjum íslenskum skáldverkum
sem eiga sér takmarkaða eða litla tekjuvon.
Undir þetta svið falla skáldverk í víðum skilningi.
Styrkina að þessu sinni hljóta barnabók, mynda-
sögutímarit, skáldsaga, bókverk/myndljóð og
unglingabók. Nýræktarstyrki hlutu að þessu sinni eftirfarandi verk og höfundar:
Aðsvif (myndasögutímarit) í ritstjórn Andra Kjartans Jakobssonar, Játningar
mjólkurfernuskálds (unglingabók) eftir Arndísi Þórarinsdóttur sem kemur út
í þessum mánuði, Flugan sem stöðvaði stríðið (barnabók) eftir Bryndísi Björg-
vinsdóttur sem komin er út eins og skáldsagan Sláttur eftir Hildi Knútsdóttur.
Fimmta verkið er Hold og hjarta – líkamlegu ljóðin (bókverk/myndljóð) unnið upp
úr bók Magneu frá Kleifum, Hold og ljóð. Ljóðin eru klippiljóð auk myndljóða
með fókus á líkamlegt og tilfinningalegt efni, sjónræn útfærsla í ljóðum byggðum
á titli bókarinnar. Höfundur hennar er Ragnhildur Jóhanns. -pbb
Nýræktin brumar
Samfélagsrýni Jóhanns
Haukssonar blaðamanns
hefur greinilega víða
skírskotun. Bók hans,
Þræðir valdsins, vippar sér
í annað sætið á aðallistan-
um hjá Eymundsson á eftir
Gamlingjanum sem skreið
út um gluggann og hvarf.
Þræðir valdsins

meðan enn er
glóð
Gaute Heivoll
Sigrún Árnadóttir þýddi
Mál og menning, 298 bls. 2011
Ný norsk skáldsaga eftir ungan rithöfund sem er á miklu
skriði: Gaute Heivoll. Áhrifamikið verk í ágætri þýðingu
Sigrúnar Árnadóttur. Í sögunni fer fram tvennum sögum:
Sögumaðurinn rekur þroskasögu sína í kyrrlátri sveit
ofan við Kristiansand frá því hann er skírður en sama dag
hefjast íkveikjur í sveitinni – og halda áfram íbúunum til
ótta og hryllings. Íkveikjum fjölgar og mannslíf
eru í hættu. Það er höfundurinn sem rifjar þessa
tíma upp; fólkið sem varð honum handgengið í
sveitinni og örlög þess verða honum efniviður
samfara því að hans eigin þroskasaga kemur
hægt og hægt í ljós. Sagan er því á nokkrum
plönum og loks renna sögurnar saman; hvernig
brennuvargurinn finnst og um leið hvernig ungur
maður finnur sig. Í lokin renna sögurnar saman í
þeim tíma sem næst okkur er.
Bygging verksins er merkileg og býður lesand-
anum í tveggja heima sýn; stundum eru fleiri
tímar undir. Sagan er fallega stíluð og dregur
upp margbreytilega mynd af löngu tímaskeiði
í sveit, utan borga og bæja en í þéttbýli sveitar þar sem
sveitavegir og slóðar skera landið og mögulegar leiðir eru
margar – sem er ein skýring þess að brennuvargurinn
getur lengi vel farið um óséður. Sagan er drifin áfram af
spennu því lesandinn fyllist snemma áhuga á söguefn-
unum þótt staldrað sé við á mörgum stöðum, mörgum
tímum í sveitinni og minni örlagasögur séu notaðar
til að varpa ljósi á hið stóra efni sögunnar, samband
föður og sonar. Þetta er merkilega byggt verk, fullt
af hlýju, stórum örlögum og myrkri.
Sagan kemur út í kilju en útgáfa fagurbókmennta
í ódýrri prentun er að verða æ tíðari hér á landi.
Inngangsorðin eru sótt til Pärs Lagerkvist: „Og
þú gengur burt yfir ösku alls/og ert sjálfur aska.“
Norskt heiti verksins er För jeg brenner ned. Meðan
enn er glóð vísar til annarrar hugsunar sem bundin
er gömlum búskaparháttum sem eru öllum horfnir.
Það er vitaskuld alltaf álitamál í hvað á að vísa í
titlaþýðingum. Eitthvað brennur upp – segjum við
á íslensku. Til eru önnur orðasambönd íslensk sem
taka til bruna. En best er í titlaþýðingum að halda
sig sem næst merkingarsviði frumtitils og um jafn
ágætt skáldverk og þetta, og jafn ágæta þýðingu,
hefði það átt við hér.
Kápa bókarinnar er sviplaus og eins og oft áður er
auglýsingafrasi á kápunni sem sóttur er í dagblað –
einhver hefur hefur látið þau orð falla í viðkomandi
blaði. Það væri óskandi að starfsmenn JPV létu af þeim
leiðindasið að kenna ummæli einstaklinga við blaðið sem
þau birtust í. -pbb
Brennuvargur er laus í sveitinni
Gaute Heivoll.
 Bókadómar ekki líta undan og lífsgleði – sjálfsævisaga
t vær konur greina í ævisögum sínum frá því hvernig níðings-verk í æsku, sem þær máttu þola,
breyttu lífi þeirra og settu mark sitt á
þeirra daglegu önn, lífskjör og tilfinn-
ingalíf. Báðar eru þær þekktar konur, sín
í hvoru landi, sem miðla lesendum sögu
sinni af hreinskiptni þótt þær í skrásetn-
ingu lífreynslu sinnar dragi undan svo
sem velsæmi býður þeim.
Elín Hirst vinnur með Guðrúnu Ebbu
afar persónulega frásögn af lífshlaupi
hennar til þessa dags; hvernig á bak við
fægða og stórláta mynd Ólafs Skúlason-
ar biskups leyndist maður sem byggði
heimilislíf sitt um langt árabil á samfelld-
um sifjaspellum í kynmökum við dóttur
sína frá unga aldri og fram á unglingsár.
Jafnframt hvernig hann stóð í sambönd-
um við aðrar konur en eiginkonu sína og
sýndi skjólstæðingum sínum áreiti. Það
þarf býsna mikinn kjark til að setja niður
frásögn af öllu þessu í blóra við hina virtu
ímynd prestsins og afneitun hans á öllum
ásökunum í þessa veru til hinstu stundar.
Frásögn Guðrúnar er enn þrúguð, sett
djúpum merkjum sorgar og þunga sem
henni tekst sjaldan að losna undan. Text-
inn er sannferðugur og ýkjulaus, mark-
aður skáletruðum köflum sem ætlað er að
opna okkur sýn í innra líf en megna það
ekki. Frásögn Guðrúnar mun vekja mikla
athygli og umtal enda berar hún sam-
skiptin við föður sinn svo langt sem hún
vill. Enn hvílir hula yfir aðgerðum hans í
sifjaspellunum, hversu langt hann gekk
í raun, en lesandi verður allvíða að geta
sér þess til. Síðari hluti verksins er svo
upprifjun á því hvernig Guðrún reif sig
undan eigin þöggun og horfðist í augu við
reynslu sína. Hin langa barátta hennar
við ýmsar afleiðingar sifjaspellanna –
alkahólisma, spennusækni, ótryggð,
sjálfsmeiðingar, flest það sem fræðin um
barnaníð greina sem eftirköst – er hér
til umræðu. Loks upprisa og hreinsun
með tilheyrandi útskúfun og baráttu við
afneitun kirkjunnar manna. Bókin er enn
ein fjölin sem mun fella Karl Sigurbjörns-
son af stalli. Honum ber að víkja.
Lífsgleði Margit Sandemo, sem hún
semur sjálf á níræðisaldri, rekur upp-
runa hennar og sundraðrar fjölskyldu við
harla erfiðar aðstæður millistríðsáranna.
Þar er greint frá minnst tveimur nauðg-
unum af hendi ókunnra á hendur henni
á barnsaldri, jafnvel tveimur til þar sem
hún flækist um krakki og unglingur í
sveitahéruðum þar sem hún bjó. Líkam-
legur skaði hennar af völdum ofbeldisins
var varanlegur á kynfærum hennar og
ekki minni á sálarlífinu. Þöggun hennar
langt fram eftir aldri hafði sláandi áhrif
á daglegt amstur, með stórum gleymsku-
blettum, myrkrinu, sem hún kallar svo;
einnig látlausum þvagfærasýkingum.
Sagan hefst reyndar þegar hún er lögð
inn á geðdeild um tvítugt og þaðan í frá á
hún í baráttu við myrkrið. Á móti kemur
einstakur lífskraftur alþýðukonu sem
verður að hafa í sig og á sína við fátækt
og skuldabasl. Mark erfiðra æskuára
fylgir ekki bara henni; strit móðurinnar
leggur hana að velli, bróðir fellur fyrir
eigin hendi. Rétt eins og Guðrún Ebba
leitar hún ósátt inn í andlegt líf, forneskju
og sögulíf þar sem Guð æskunnar verður
Guðrúnu lengi vel erfiður ferðafélagi um
dimma dali. Margit tekur að semja lang-
rollur fyrir kvennablöð, loks hefti sem
mörgum eru kunn: Ísfólkið, sjoppu-bók-
menntir. Á gamals aldri leggst hún svo
í ferðalög og hefur um langt skeið verið
tíður gestur hingað norður; komið hingað
með gestahópa sína yfir tuttugu sinnum.
Báðar konurnar finna svo frelsun sína í
sársaukafullu uppgjöri við falda reynslu,
djúpa skömm og sáran skaða en standa
keikar eftir þótt brotin leyni sér ekki eftir
ofbeldisverk misindismanna á lífi þeirra.
Bækur
Páll Baldvin Baldvinsson
pbb@frettatiminn.is
Brákuð strá, bælt sef
Guðrún Ebba hefur,
í samvinnu við Elínu
Hirst, unnið afar
persónulega frásögn
af lífshlaupi sínu til
þessa dags; hvernig
á bak við fægða og
stórláta mynd Ólafs
Skúlasonar biskups
leyndist maður sem
byggði heimilis-
líf sitt um langt
árabil á samfelldum
sifjaspellum.

lífsgleði –
sjálfsævisaga
Margit Sandemo
Jentas, 272 bls. 2011

ekki líta undan
Elín Hirst
JPV, 253 bls. 2011