Fréttatíminn - 01.04.2011, Blaðsíða 44

Þ egar taka þarf erfiðar ákvarð-anir við núver-
andi aðstæður er mik-
ilvægt að horfa fram
á við. Við þurfum að
beita fortíðarspegli til
að sjá fyrir um fram-
tíðarþróun og bregðast
við á sem vænlegasta
vegu fyrir afkomendur
okkar. Breytingar und-
anfarinna ára benda til
þess að tilvera okkar
byggist á töluvert öðr-
um forsendum en áður.
Við lifum á tímum
byltingar á sviði upp-
lýsingatækni og sam-
skipta, sem fellir hvert vígið af
öðru. Algeng mistök eru að halda
að breytingarnar séu að mestu leyti
afstaðnar. Fyrir ekki svo löngu sáu
flestir kannski helst not fyrir tölvur
í bókhaldi og ritvinnslu. Tölvuafl og
gagnamagn hefur hins vegar aukist
svo hratt undanfarin ár að sagt er að
það magn sem til verður á einu ári
núna sé meira en hafði orðið til í allri
sögu mannkyns fram að því. Við svo
búið verða gögnin sem slík lítils virði
án aðferða og þekkingar til að vinna
úr þeim. Þetta hefur leitt til stakka-
skipta í nær öllum greinum vísinda.
Ekki síðri áhrif hafa orðið af síbættri
samskiptatækni. Traust rafræn sam-
skipti milli fyrirtækja, stofnana og
einstaklinga, jafnt utan lands sem
innan, eru orðin hrein nauðsyn.
Heimurinn færist þannig æ nær
því að verða ein samtvinnuð heild.
Jarðskjálfti í Japan hefur áhrif á Ís-
landi vegna framleiðslustöðvunar á
íhlutum fyrir tæki framleidd í Kali-
forníu. Möguleikar íslensks hugvits
á heimsvísu hafa aldrei verið betri;
landfræðilegar fjar-
lægðir frá mörkuð-
um hefta t.d. ekki
gerð tölvuleikja á Ís-
landi. Á sama tíma
hefur staða Íslands
hins vegar veikst;
fyrst hernaðarlega
með falli Berlínar-
múrsins, og síðar
siðferðilega með falli
íslensku fjármálaút-
rásarinnar. Okkur
er ærið verkefni á
höndum að festa
okkur aftur í sessi á
leikvangi þjóðanna.
Þrátt fyrir þessa
nýju tíma er sýn okk-
ar á heiminn gjarna mynduð á yngri
árum. Atvinna var mæld í dilkum
og þorsktonnum. Handaflið skaff-
aði saltið á grautinn, á meðan hug-
kvæmnin og þekkingin var annað
hvort stofustáss eða best geymd í
fílabeinsturnum. Tengsl okkar við
umheiminn snerust mest um vöru-
skipti og það að skaffa öðrum land
til að reka herstöð. Mikilvægt er
að skilja milli þeirra hugmynda og
hugsjóna sem eru tímalaus og þeirra
sem eru börn síns tíma.
Nú á samdráttartímum er mikil-
vægt að huga að grunnstoðum
framtíðaratvinnuvega. Helstu vaxt-
arsprotar atvinnulífsins liggja í sér-
hæfðum þekkingarafurðum sem
tengjast á fjölbreytta vegu inn í tækni
og menningu heimsins. Hlúa þarf að
æðri menntun með alþjóðlegan styrk
sem byggir þann mannauð og það
frjóa umhverfi sem nauðsynleg eru
þekkingariðnaði framtíðarinnar. Á
þann hátt veitum við afkomendum
okkar best brautargengi.
Breyttar forsendur
Horft til framtíðar
32 viðhorf Helgin 1.-3. apríl 2011
Austurströnd 3, 170 Seltjarnarnesi. Sími: 531 3300. ritstjórn@frettatiminn.is Ritstjóri: Jón Kaldal kaldal@frettatiminn.is Framkvæmda-
stjóri: Teitur Jónasson teitur@frettatiminn.is Fréttastjóri: Óskar Hrafn Þorvaldsson oskar@frettatiminn.is Ritstjórnarfulltrúi: Jónas Haraldsson jonas@frettatiminn.is.
Auglýsingastjóri: Valdimar Birgisson valdimar@frettatiminn.is. Fréttatíminn er gefinn út af Morgundegi ehf. og er prentaður í 82.000 eintökum í Landsprenti.
Staðan hjá lykilstofnunum Reykjavíkurborgar
er ekki gæfuleg. Orkuveita Reykjavíkur er
tæknilega gjaldþrota og skólakerfið í uppnámi
vegna nauðsynlegs niðurskurðar fram undan.
Reykvíkingar eru smám saman að átta sig
á að meðferð sameiginlegra fjármuna þeirra
hefur verið ansi glæfraleg mörg undanfarin
ár.
Sú uppgötvun er vissulega dapurleg. Hitt
er ekki síður sorglegt að það þurfti hamfarir
í fjármálalífi landsins til þess að farið væri
að meðhöndla skattpeninga borgarbúa af
virðingu.
Ef lánamarkaðir heimsins hefðu ekki
skollið í lás hefði Orkuveitan líkast til getað
fleytt sér áfram á yfirdrætti
og bruðlið í rekstri leik- og
grunnskóla verið óbreytt. Er
þar ekki átt við að stjórnendur
skólanna hafi verið að sukka
með opinbert fé, heldur inn-
byggða óhagkvæmni núver-
andi grunn- og leikskólakerfis.
Það kerfi er sköpunarverk
margra borgarstjórnarmeiri-
hluta undanfarinna ára.
Í Grafarvogi eru til dæmis
nánast á sama ferkílómetranum þrír leik-
skólar, hver með pláss fyrir um 50 börn. Sömu
sögu er að segja af ýmsum öðrum hverfum
borgarinnar. Þar eru litlir leikskólar, hver með
sinn leikskólastjóra, sinn matráð, sinn deildar-
stjóra og svo framvegis. Í borginni eru sem
sagt leikskólar á stærð við tvo bekki í grunn-
skóla en engu að síður með lið stjórnenda. Það
gefur augaleið að þetta hlýtur að vera fokdýr
útgerð.
Í þessu samhengi er athyglisvert að skoða
hvað Margrét Pála Ólafsdóttir, stjórnandi
Hjallastefnunnar, segir um skólarekstur, en
hún er í viðtali í þessu tölublaði Fréttatím-
ans. Hjallastefnan rekur tíu leikskóla og þrjá
grunnskóla. Skólastarfið er blómlegt og skilar
rekstrarhagnaði. Margrét er með yfir 30 ára
reynslu í sínu fagi og veit hvað hún syngur.
Hún segir lykilatriði að horfa til stærri eininga
ef rekstur skóla á að vera í lagi, en leikskólar
Hjallastefnunnar eru allir með pláss fyrir
120 til 140 börn. Margrét segir líka að ekki
þurfi að hafa áhyggjur af fækkun yfirmanna
í skólum og hvetur til nýrrar hugsunar og
pólitískrar djörfungar við uppstokkun í skóla-
starfi landsins.
Það er örugglega rannsóknarefni af hverju
skólakerfið í höfuðborginni fékk að þróast í
svona óhagkvæma átt. Skýringin er þó líklega
einföld. Fjárráðin voru rúm. Það skorti þrýst-
ing á að sýna ráðdeild.
Sú niðurstaða mun örugglega einnig verða
í óháðri úttekt sem borgarstjóri hefur boðað
á rekstri Orkuveitunnar. Þar verður hægt að
skoða í hnotskurn geggjaða meðferð stjórn-
málamanna á þessu fyrrum eina af stöndug-
ustu fyrirtækjum landsins.
R-listinn og Sjálfstæðisflokkurinn þurfa
báðir að axla sína sök á vondri stöðu Orkuveit-
unnar. Það þurfti þó sérstaka hugmyndaauðgi
til þegar borgarstjórnarmeirihluti sjálfstæðis-
og framsóknarmanna ætlaði 2009 að láta
Orkuveituna greiða 1,6 milljarða í arð í borgar-
sjóð, sama ár og hún tapaði 73 milljörðum
króna. Sú arðgreiðsla endaði í 800 milljónum
króna og hjálpaði til við að lappa upp á reikn-
inga borgarinnar fyrir kosningarnar 2010.
Ekkert var hins vegar gert í að hækka gjald-
skrár fyrir sömu kosningar. Í augum þáver-
andi meirihluta var væntanlega mikilvægara
að styggja ekki kjósendur fremur en að hugsa
um hag Orkuveitunnar.
Jón Gnarr og félagar kljást nú við að vinda
ofan af þessari dæmalausu umgengni fyrri
tíma. Það er þarft og löngu tímabært verk.
Bruðlið í borginni
Þurfti kreppu til
Jón Kaldal
kaldal@frettatiminn.is
S
Magnús M. Halldórsson
prófessor í tölvunarfræði við
Háskólann í Reykjavík
Þ egar stjórnarhætti fyrirtækja og leiðbeiningar á því sviði ber á góma vakna eflaust ekki miklar
væntingar. Rifjast í því tilliti upp hjá
einhverjum átak og innleiðing viðmiða
um stjórnarhætti að erlendri fyrir-
mynd sem farið var í fyrir fimm árum,
en markmið Viðskiptaráðs, Samtaka
atvinnulífsins og Kauphallarinnar með
því voru skýr. Sýna átti vilja viðskipta-
lífsins til að mæta aukinni ábyrgð í
samfélaginu og efla þannig traust og
gagnkvæma tiltrú milli viðskiptalífs og
almennings.
Breytt nálgun
Þótt slök vinnubrögð lendi oftar í kast-
ljósi fjölmiðla en góð, gefur andrúms-
loftið í samfélaginu undanfarin misseri
því miður til kynna að hvorugt fyrr-
greindra markmiða hafi náðst. Atburðir í aðdraganda
bankahrunsins sýna einnig að leiðbeiningarnar
leiddu tæpast til þess að stjórnarhættir tækju almennt
umfangsmiklum breytingum til batnaðar. Þvert á
móti var eftirfylgni í of mörgum tilfellum aðeins í orði.
Útgáfuaðilar leiðbeininganna ákváðu engu að
síður að standa keikir, nýta reynsluna og draga af
henni lærdóm. Nýjar leiðbeiningar voru kynntar fyrir
tæpum tveimur árum og þá var aðeins litið á þær sem
fyrsta skref af mörgum. Áhersla hefur nú öðru fremur
verið lögð á markvisst aðhald gagnvart viðskiptalífinu
til lengri tíma, eitthvað sem skorti áður. Með þeirri
nálgun er ætlunin að skapa aðstæður þar sem góðir
stjórnarhættir skipta fyrirtæki máli.
Markvisst og fjölbreytt aðhald
Að þessu hefur verið unnið frá útgáfu leiðbeininganna
og hefur aðhaldið tekið á sig fjölbreytta mynd:
• VÍ og SA hafa óskað eftir að reglum um ársreikn-
ingaskil verði breytt til samræmis við reglur í
helstu samanburðarlöndum.
• Fyrirtækjum hafa verið boðnir
kynningarfundir og aðstoð við inn-
leiðingu þeirra.
• Á ráðstefnu fyrir um ári var fjallað
um nauðsyn þess að bæta stjórnar-
hætti og m.a. tilkynnt um fyrirhugað
samstarf við Rannsóknarmiðstöð um
stjórnarhætti við Háskóla Íslands.
• Háskólinn í Reykjavík, í samstarfi
við Viðskiptaráð, hefur um nokkurt
skeið staðið fyrir námskeiðum um
ábyrgð stjórnarmanna sem hafa mælst
vel fyrir.
Á Viðskiptaþingi fyrir skemmstu
tilkynnti formaður Viðskiptaráðs jafn-
framt um formlega úttekt á þessu sviði
sem VÍ, SA og Kauphöllin standa að í
samstarfi við áðurnefnda Rannsóknar-
miðstöð. Er það í fyrsta skipti sem
stjórnendur hafa tök á að undirgangast heildstætt
mat að alþjóðlegri forskrift. Því til viðbótar var Fyrir-
tækjagátt Viðskiptaráðs kynnt til sögunnar, sem er
ætlað að hvetja fyrirtæki til bættrar upplýsingagjafar
og auka þar með gagnsæi atvinnulífs.
Dropinn holar steininn
Af þessari stuttu yfirferð er ljóst að ekki er ofsagt
að góðir hlutir gerist hægt. Í tilviki leiðbeininga um
stjórnarhætti er lærdómur reynslunnar sá að orð eru
eingöngu til alls fyrst. Einbeittur vilji er gott vega-
nesti umbóta en hann dugar vart einn og sér til að ná
árangri. Þar ráða athafnir mestu og er þar tilvalið að
líta til góðra vinnubragða margra fyrirtækja, sem of
sjaldan eru efni opinberrar umfjöllunar.
Markvisst, fjölbreytt og jákvætt aðhald verður því
áfram í forgrunni vinnu Viðskiptaráðs, Samtaka at-
vinnulífsins og Kauphallarinnar á þessu sviði. Næsta
skrefið verður stigið núna á haustmánuðum með ráð-
stefnu um efnið, þar sem við ætlum að halda áfram að
láta góða stjórnarhætti skipta máli.
Leiðbeiningar Viðskiptaráðs, Samtaka atvinnulífsins og Kauphallarinnar
Látum góða stjórnarhætti skipta máli
Haraldur I. Birgisson
aðstoðarframkvæmdastjóri
Viðskiptaráðs