Fréttatíminn - 15.07.2011, Blaðsíða 26

K rabbamein í ristli og enda-þarmi eru meðal algengustu krabbameina hjá vestrænum
þjóðum. Á Íslandi greinast nú árlega
130-140 einstaklingar, en um 50
deyja af völdum meinanna. Meðal-
aldur við greiningu er 69 ár.
Lífshættir hafa áhrif
Ristilkrabbamein geta myndast án
þess að þekktir áhættuþættir séu
til staðar, en þeir eru reykingar,
skortur á hreyfingu, offita, neysla
á rauðu kjöti, unnum kjötvörum
og áfengi. Einnig er vitað að lágt
gildi D-vítamíns í blóði tengist auk-
inni áhættu. Tilteknar meðfæddar
stökkbreytingar auka áhættuna, en
arfgengir þættir eru þó ekki taldir
orsaka nema um 5% allra ristil- og
endaþarmskrabbameina.
Landfræðilegur munur
Nýgengi ristil- og endaþarms-
krabbameina er hátt í Norður-
Evrópu, Norður-Ameríku og Ástr-
alíu og er að aukast í Japan. Aukin
áhætta er hjá Japönum sem hafa
flutt til Bandaríkjanna. Þessi land-
fræðilegi munur er fyrst og fremst
talinn stafa af ólíkum lífsháttum,
einkum matarvenjum. Í Noregi
hefur nýgengið aukist mjög hratt
síðustu þrjá áratugina og hafa nú
Norðmenn ásamt Dönum hæsta ný-
gengið á Norðurlöndunum.
Fylgjast þarf með breytingum
Einkenni koma oft ekki fram fyrr
en á seinni stigum. Algengt er að
vart verði við breytt hægðamynst-
ur, t.d. nýtilkomið harðlífi og/eða
niðurgang, ásamt blóði í eða utan
á hægðum. Kviðverkir, uppþemba,
lítil matarlyst, þreyta, slappleiki og
þyngdartap geta einnig verið ein-
kenni. Rétt er að benda á að þessi
einkenni þurfa alls ekki að benda
til krabbameins, t.d. er algengt að
blóð í hægðum komi til vegna gyll-
inæðar. Mikilvægt er þó að leita til
læknis til að taka af allan vafa. Blóð-
leysi getur einnig verið vísbending
um blæðingu frá ristli.
Greining
Læknisrannsókn vegna einkenna
felst í leit að blóði í hægðum, þreif-
ingu á kvið og endaþarmi, og ristil-
speglun í kjölfarið ef ástæða þykir
til, en ristilspeglun er áreiðanleg-
asta rannsóknin.
Horfur hafa batnað
Sé ristil- eða endaþarmskrabbamein
uppgötvað snemma er langoftast
unnt að lækna sjúklinga með skurð-
aðgerð. Þegar sjúkdómurinn hefur
náð að dreifa sér til eitla eða fjar-
lægra líffæra eru horfurnar verri.
Þrátt fyrir hækkandi nýgengi hefur
dánartíðni lækkað síðustu áratugi.
Því hafa horfur sjúklinga batnað og
hlutfallsleg fimm ára lifun sjúklinga
er nú 60% fyrir karlmenn og 55% fyr-
ir konur.
Skipulögð lýðgrunduð skimun
bjargar mannslífum
Langflest illkynja æxli í ristli og
endaþarmi eru talin myndast í æxl-
issepum í slímhúð ristils. Sýnt hefur
verið fram á að skimun fyrir þess-
um krabbameinum með því að leita
að blóði í hægðum dragi úr nýgengi
sjúkdómsins og lækki dánartíðni.
Mælt er með lýðgrundaðri skimun
þar sem tilteknir aldurshópar karla
og kvenna eru boðaðir í leit með
reglulegu millibili. Slík skimun hef-
ur þegar verið tekin upp í Finnlandi,
Bretlandi, Svíþjóð og fleiri löndum
með góðum árangri.
Heimasíða Krabbameinsskrár Ís-
lands:
http://www.krabbameinsskra.is
26 viðhorf Helgin 15.-17. júlí 2011
Sætúni 8, 105 Reykjavík. Sími: 531 3300. ritstjórn@frettatiminn.is Ritstjóri: Jón Kaldal kaldal@frettatiminn.is Framkvæmdastjóri: Teitur
Jónasson teitur@frettatiminn.is Fréttastjóri: Óskar Hrafn Þorvaldsson oskar@frettatiminn.is Ritstjórnarfulltrúi: Jónas Haraldsson jonas@frettatiminn.is. Auglýsinga-
stjóri: Valdimar Birgisson valdimar@frettatiminn.is. Fréttatíminn er gefinn út af Morgundegi ehf. og er prentaður í 82.000 eintökum í Landsprenti.
Enn einu sinni hefur slitnað upp úr samn-
ingaviðræðum Sjúkratrygginga Íslands og
Tannlæknafélags Íslands um þá gjaldskrá
sem endurgreiðsla á tannlækniskostnaði
barna skal miðast við. Að ekki skuli fást
botn í þetta langvinna deilumál er skamm-
arlegt virðingarleysi fyrir heilsu íslenskra
barna og með miklum ólíkindum að þetta
skuli látið viðgangast.
Það var árið 1999 sem
Tannlæknafélag Íslands
sagði upp samningi sínum
við Tryggingastofnun rík-
isins. Enginn samningur
hefur sem sagt verið á milli
þessara tveggja lykilstofn-
ana í tannverndarmálum í
tólf ár. Það hefur reynst sjö
heilbrigðisráðherrum úr
fjórum stjórnmálaflokkum
ofviða að höggva á hnútinn
með hörmulegum afleiðingum fyrir tann-
heilsu ungmenna á Íslandi.
Íslendingar voru lengi vel heldur
dapurlega tenntir enda nam tannburst-
inn hér seint land. „Nútíminn burstar í
sér tennurnar í staðinn fyrir að fara með
kvöldbæn,“ lét Laxness Jón Prímus segja
í Kristnihaldi undir Jökli um þá þrifnaðar-
og heilsufarsbyltingu.
Eftir áralanga tíð massívra silfurfyll-
inga, tanndráttar, rótarfyllinga og gervi-
tanna tókst þó að koma tannheilsu ungra
Íslendinga af moldarkofastiginu. Upp úr
1990 – eftir þrotlaust starf – voru þeir um
það bil að komast á par við jafnaldra sína
annars staðar á Norðurlöndum.
Þegar leið að síðustu aldamótum ákvað
hins vegar ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks
og Framsóknarflokks að yfirgefa norræna
heilbrigðismódelið í tannverndarmálum og
hætta að endurgreiða tannlæknakostnað
barna að fullu.
Uppskeran lét ekki á sér standa. Ís-
lenskir krakkar eru nú með um það bil
tvisvar sinnum fleiri skemmdar tennur en
jafnaldrar þeirra í Svíþjóð.
Á sama tíma og allar hinar Norðurlanda-
þjóðirnar leggja börnum og unglingum
til gjaldfrjálsan tannlæknakostnað, ýmist
þar til þau eru sautján eða nítján ára, er
hlutdeild hins opinbera á Íslandi innan
við fimmtíu prósent. Í fréttum RÚV í gær
kom fram að samkvæmt nýlegri könnun
UNICEF fóru 42 prósent íslenskra barna
undir sautján ára aldri ekki til tannlæknis
í fyrra. Þar kom líka fram að umboðs-
maður barna hefur skiljanlega áhyggjur af
þessari stöðu og gagnrýnir stjórnvöld fyrir
að tryggja börnum hér ekki ókeypis tann-
læknisþjónustu.
Ef einhvers staðar er hægt að réttlæta
að ríkið hafi vit fyrir þegnum sínum, er
það þegar kemur að grundvallarþáttum í
heilsufari barna. Það hlýtur að vera mark-
mið heilbrigðisyfirvalda að minnka, eins
og mögulegt er, líkurnar á að börn líði
fyrir hirðuleysi foreldra sinna. Eftirlit með
tannheilsu barna á skólaskyldualdri á að
vera jafn sjálfsagt og annað heilsufarseftir-
lit.
Ingibjörg Pálmadóttir framsóknarkona
var heilbrigðisráðherra þegar samningi
Tannlæknafélagsins og Tryggingastofnun-
ar var slitið árið 1999. Sex ráðherrar hafa
komið að málinu eftir að hún kvaddi ráðu-
neytið árið 2001. Þeir eru: Jón Kristjáns-
son (Framsóknarflokki), 2001 til 2006, Siv
Friðleifsdóttir (Framsóknarflokki), 2006
til 2007, Guðlaugur Þór Þórðarson (Sjálf-
stæðisflokki), 2007 til 2009, Ögmundur
Jónasson (VG), 1. febrúar 2009 til 1.
október 2009, Álfheiður Ingadóttir (VG),
1. október 2009 til 2. september 2010, og
Guðbjartur Hannesson (Samfylkingu), frá
2. september 2010.
Guðbjarts bíður að skrifa nýjan kafla í
þessa hörmungarsögu. Enn er ekki útséð
um að hann búi yfir meira þreki en þeir
sem á undan fóru.
Sjö ráðherrar fjögurra flokka ráðþrota í tólf ár
Skammarlegt virðingarleysi
Jón Kaldal
kaldal@frettatiminn.is
E
Jón Gunnlaugur
Jónasson
yfirlæknir
Krabbameins-
skrár Íslands og
prófessor við
læknadeild Há-
skóla Íslands.
Laufey Tryggva-
dóttir
framkvæmda-
stjóri Krabba-
meinsskrár Ís-
lands og klínískur
prófessor við
læknadeild Há-
skóla Íslands.
Fært til bókar
Getur einhver útskýrt?
Í þessu litla timburhúsi í Reykjavík er
sannarlega mikið um að vera. Getur ein-
hver útskýrt hvernig hægt er að hafa
svo marga starfsmenn í svona litlu húsi?
Svo var spurt í miðju góðærinu um þá
starfsemi sem fram fór á Túngötu 6, sem
frægast var fyrir að hýsa höfuðstöðvar
stórveldis Baugs Group. Á það heimilis-
fang var skráður aragrúi fyrirtækja, flest
með erlendum nöfnum sem sum hver
hafa líklega komist fyrir
í skúffu. Baugur lifði
ekki af hrunið fremur
en mörg önnur
útrásarfyrirtæki en
Túngatan var oft í
fréttum á meðan
það fyrirtæki var
og hét; þó frekar
sem bakgrunnur,
því margsýnd eru
myndskeið þar sem
Jón Ásgeir Jóhannes-
son gengur þar um grundir.
Nú er hún Snorrabúð stekkur, eins og
þar stendur, og Túngatan auglýst til leigu
með tengibyggingu. Í auglýsingu fast-
eignafélagsins Reita í Viðskiptablaðinu
segir m.a.: „Til leigu afar glæsilegt skrif-
stofuhúsnæði í virðulegu húsi í miðbæ
Reykjavíkur. Nánari lýsing: Túngata 6 er
tvær byggingar sem eru tengdar saman
með 41,2 fm móttöku og kaffiaðstöðu.
Byggingin sem er til leigu liggur við
Grjótagötu og er um 269 fm. Húsnæðið
er allt hið vandaðasta og skiptist í opin
vinnurými og stórt fundarherbergi.“ Með
auglýsingunni eru birtar myndir innan úr
hinu þekkta húsi og tengibyggingunni.
Þar geta þeir sem vilja séð hvernig um-
hverfið var þar sem „stóru strákarnir“
hittust á meðan allt var í blóma og tóku
ákvarðanir sínar.
Tvennt í bíl en hvorugt keyrði
Það er margt skrýtið í kýrhausnum. Frá
því var greint fyrr í vikunni að tvennt
hefði verið á ferð í bifreið en líklega hefði
hvorugt keyrt, eða þannig má að minnsta
kosti túlka dóm Héraðsdóms Austurlands.
Ríkisútvarpið sagði frá því að dómurinn
hefði sýknað konu sem var ákærð fyrir að
hafa ekið bifreið undir áhrifum áfengis.
Þar segir síðan: „Ekki tókst að sanna
að fullu að hún hefði verið ökumaður
bifreiðarinnar, en annar maður var með
henni í bílnum. Lögreglan á Höfn í
Hornafirði veitti bifreiðinni athygli
snemma morguns í desember
síðastliðnum þar sem henni var
lagt í stæði við götu bæjarins.
Bifreiðin var með dökkum fram-
rúðum og sökum myrkurs og
endurkasts ljóss gat lögreglan
ekki séð hver sat í ökumannssæt-
inu. Bifreiðinni var þá ekið greitt
af staðnum og veitti lögreglan henni
eftirför, en bifreiðin fannst mann-
laus í innkeyrslu við hús í bænum stuttu
seinna. Ákærða fannst ásamt vini sínum
nærri staðnum og hreyfði þó nokkrum
mótbárum við handtökuna. Lögreglan
taldi víst að konan hefði ekið bifreiðinni
þar sem ökumannssætið var stillt það
framarlega að ómögulegt hefði verið fyr-
ir manninn að aka bifreiðinni í þeirri stell-
ingu. Í dómnum kemur fram að maðurinn
hafi prófað sætið á lögreglustöðinni en
stúlkan var ekki beðin um að gera það.
Bæði maðurinn og konan viðurkenndu
að hafa verið í bílnum en sögum þeirra
ber ekki saman um hvort þeirra hafi ekið
bifreiðinni og var konan því sýknuð.“ Ein-
hver hefði getað látið sér detta í hug að
dæma bæði fyrir aksturinn, fyrst hvorugt
viðurkenndi að hafa setið undir stýri og
bifreiðin var sannanlega á ferð – en það
má kannski ekki.
Heilsa og forvarnir
Ristilkrabbamein er eitt
algengasta krabbameinið