Vísbending


Vísbending - 21.12.2009, Blaðsíða 12

Vísbending - 21.12.2009, Blaðsíða 12
sínum og sendi m.a. beiðni til Jóns biskups á Hólum um liðveislu. Gissur heíði án efa orðið undir í baráttunni við þessa tvo kaþólsku kirkjuhöfðingja, ef konunglegt herskip hefði ekki birst á elleftu stundu vorið J541 og danskir soldátar handtekið Ögmund. Þeir marseruðu síðan á Alþingi og létu þingheim samþykkja lúterska kirkjuskipan fyrir Skálholtsbiskupsdæmi. Þetta var í fyrsta skipti sem Danir hlutuðust til um innanlandsmálefni hérlendis með því að beita herstyrk sínum. Norðlendingar undir forystu Jóns biskups sneru við ifá Alþingisreið sinni, er þeir heyrðu af danska hemum og Hólabiskupdæmi var því áfram kaþólskt. Brátt kom líka á daginn að konungur var fús til þess að láta trúmál Norðlendinga afskiptalaus gegn hæfilegri greiðslu í silffi og friðarsamningi við Jón Arason. Bandalagið við Hólamenn gekk raunar svo langt að konungur studdi þá í ýmsum deilum við Gissur. Forgangsmál konungs Bandalag konungs við Jón biskup verkaði einnig sem svipa á höfðingja sunnanlands aö þeir styddu konung í helsta forgangsmáli hans, að bijóta veldi Hamborgara á bak aftur hérlendis. Arið 1542 kom hingað þolreyndur herforingi, Otti Stígsson að nafni, og gerðist hirðstjóri konungs. Otti hafði skýrar skipanir M konungi og hóf embættistíð sína með því að gera upptæka 45 báta er Hamborgarar gerðu út með íslenskum áhöfnum á Suðumesjum. Otti lá við landið næstu sumur með menn sína og hafði líklega vetursetu 1545-46. A hans tíma höfðu bæði Jón og Hamborgarar sig hæga. Þá steig konungur næsta skref og tók að máta sína eigin einokunarverslun fyrir landið. Einkavœðíng landsstjórnarinnar Árið 1547 seldi konungur landið á leigu til bæjar- ráðs Kaupmannahafnar og skyldi ráðið einnig sjá um að stjóma landinu. Þar með hafði kon- ungur í raun einkavætt landsstjómina, sem var nú á ábyrgð góðborgara Kaupmannahafnar. Það sama sumar kom nýr danskur hirðstjóri, LaMnz Mule, og tók við af Otta Stígssyni. „Lassi Múli“ - líkt og Jón Arason kallaði hann - var því hvort tveggja í senn, kaupmaður og landstjórnandi. Hann reyndi þegar að etja kappi við Hamborgarmenn, en í raun var um ofurefli að etja þar sem Kaupmannahafnarbúar höfðu aðeins tvö smáskip á móti 20 skipum Hamborgara. Dönum gekk líka illa að versla og gátu ekki staðist Þjóðverjum snúning, nema beita fyrir sig konungsboðum og bönnum. Sló brátt í brýnu. Hamborgarmenn þrengdu mjög að Múla og hindruðu t.d. skip hans í að leggjast að á Básendum. Danir hefndu sín með því að gera upptækar eignir Hamborgara og hand- taka verslunarsveina þeirra eflir að Þjóðverjar yftrgáfú landið um haustið 1549. Hamborgar klöguðu þetta fyrir konungi sem dæmdi þeim í vil gegn Múla í mars 1550 og sögðu honum að skila öllu til baka. Þessi málalok virðast Hamborgarmenn hafa túlkað sem merki um að Lassi Múli væri einn á báti og konungur styddi ekki verslunarfélagið þegar á þyrfti að halda. Strax um vorið þegar skip þeirra komu upp að Islandsströndum rændu þeir Kristjáni skrif- ara,umboðsmanni Múla, bundu hann og börðu. Þeir neyddu hann síðan með líflátshótunum til þess að ganga á undan hestum sínum og vísa sér á skreið konungsútgerðarinnar á Suðumesjum, er þeir síðan stálu. Og loks létu þeir hann borga lausnargjald, sem þeir kölluðu fæðiskostnað meðan hann var í haldi. Virtist Múli hirð- stjóri nú vamarlaus gagnvart Þjóðverjum. Lassi Múli fœr blóðnasir Á Alþingi sumarið 1550 gekk Ari biskupsson með peningapoka að LaMnz Mule, hirðstjóra konungs, og barði á nasir honum. Þannig var afgjaldinu af landinu skilað það árið! Jón Arason lét síðan lýsa landið kaþólskt á nýjan leik á sama þingi. Hann eyddi síðan sumrinu sunnanlands, endurreisti klaustur, vígði presta, fermdi böm, auk þess að láta grafa Gissur Einarsson upp úr kirkjugarðinum í Skálholti og dysja utangarðs sem villutrúarmann. Að þessu loknu settust þeir Hólafeðgar niður og rituðu bréf til kanslara konungs í águst 1550, þar sem þeir ásökuðu Lassa Múla um skjalafals og mútuþægni og reyndu að gera hann að blóraböggli fýrir óróanum í landinu. Þeir báðu síðan konung um senda annan landstjómanda. Það er ljóst af bréfinu, að þeir töldu sig ekki vera að eiga beint við konung, heldur sjálfstætt verslunarfélag sem naut ekki konungshylli þegar um danska landstjómendur var að ræða á þessum tíma. Sömu ályktun hljóta Hamborgarar að hafa dregið, fyrst þeir gengu svo langt að taka umboðsmanninn á Bessastöðum, Kristján skrifara, binda hann og beija, auk þess að stela konungsskreið. Hamborgarmenn hefðu einnig verið býsna fákænir, ef þeir hefðu ekki reynt að styðja og hvetja þá Hólafeðga til uppreisnar og vopna íslenskan landher gegn Dönum. Það var einnig álit Danakonungs sjálfs í bréfi er hann reit hinn 3. mars 1551, að Jón biskup myndi ekki hafa hagað sér svona, ef Hamborgar hefðu ekki hvatt hann til þess. Jón forðaðist lengi vel beina árekstra við Dani og Hamborgarar sneyddu hjá deilum við Islendinga. En hvorir um sig unnu gegn valdi konungs á Islandi. Lúterskir Mmámenn hérlendis fengu litla stoð af Dönum gegn Jóni og danskir umboðsmenn stóðu einir gegn Hamborgurum. Jón Arason ritaði páfanum í Róm bréf með beiðni um aðstoð og var svarbréfið dagsett þann 8. mars 1549 þar sem hans heilagleiki hvatti Jón til þess að halda biskupsdæmi sínu við kaþólskan sið. Því var haldið Mm af ýmsum samtímamönnum, að Jón hafi einnig leitað ásjárhjá Karl V. Þýskalandskeisara er var þá helsti vemdari kaþólskra í Evrópu og boðið honum Island. Svo vildi reyndar til að árið 1547 vann Karl mjög mikilvægan sigur sem sneri valdahlutföllum álfunnar lúterstrúarmönnum mjög í óhag um nokkurt skeið. Sagnaritarinn Jón Halldórsson í Hítardal hefur jafnvel gengið svo langt að tilfæra efnislega atriði úr bréftnu. Slíkt bréf hefur þó enn ekki fundist. En hafi Jón biskup átt í bréfaskiptum við Karl V hefur hann líklega fengið fálegar undirtektir því téður Karl hafði gert leynisamning við Kristján III um að þeir myndu virða landamæri hvor annars. Öxin og jörðin Hvað sem olli undanlátssemi konungs gagnvart bæði Hamborgar- mönnum og Hólafeðgum var konungsmönnum það ljóst, að stórra aðgerða var þörf haustið 1550, þegar fregnir bámst frá atburðum á Islandi þá um sumarið. Ljóst er að Danir óttuðust mjög bandalag Þjóðverja og Islendinga og það varð að semja sérffið við annan hvorn hópinn. Konungur valdi að semja um frið við Hamborgara í versl- unarstríðinu og bíða með áætlanir um danska einokunarverslun, sem varð ekki hrint í framkvæmd l’yrr en 50 ámm síðar. Samhliða var und- irbúinn danskur refsileiðangur gegn Jóni biskup og þrjú herskip með 500 manna málaliðaher send til landsins þá um vorið. Jón Arason og synir hans féllu hins vegar í gildru Daða Guðmundssonar í Snóksdal og vom handteknir í september 1550. Bandalag konungs við Jón biskup verkaði einnig sem svipa á höfðingja sunnanlands að þeir styddu konungs í helsta forgangsmáli hans, að brjóta veldi Hamborgara á bak aftur hérlendis. 12 | VÍSBENDING

x

Vísbending

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Vísbending
https://timarit.is/publication/281

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.