Vísbending - 21.12.2009, Blaðsíða 13

Trúarbragðastríð léku Evrópu mjög grátt á þessum tíma og ekki þarf
að fara í grafgötur með, að uppreisnin hefði fengið mjög blóðugan
endi, ef Jón hefði enn verið á lífi og reynt að láta sveitaher sinn
spyrna á móti þessum stóra flokki af erlendum atvinnuhermönnum.
Konungsmenn á íslandi sáu enga aðra leið en taka þá feðga af lífi.
Sá sem kvað upp dóminn - Kristján skrifari - halói einnig verið hart
leikinn af Þjóðverjum sumarið áður og vænti líklega einskis góðs
úr þeirri átt á sumri komanda. Uppreisninni lauk þó ekki við dauða
þeirra feðga þar sem síðar veturinn eltu Norðlendingar uppi alla Dani
á landinu og drápu til heínda fyrir Jón- fyrir utan þrjá sem komu í
Skálholt. Hins vegar var engin mótspyma veitt þegar herskipin birtust
þá um vorið og gengu Norðanmenn til skilyrðislausrar hlýðni við
konung. „Eirðu stríðsmenn því illa að fá að þeir fengu ekki að stríða,
illt af sér að gjöra og rænasegir í samtímaheimild.
Trúarbragðastríð léku Evrópu mjög grátt á þessum tíma og ekki
þarf að fara í grafgötur með, að uppreisnin hefði fengið mjög blóðugan
endi, ef Jón hefði enn verið á lífi og reynt að láta sveitaher sinn spyma
á móti þessum stóra flokki af erlendum atvinnuhermönnum. Herinn
fór síðan um landið og í-ændi kirkjur og klaustur og gerði vopn
upptæk nieð húsleit meðal stuðningsmanna Jóns. Allar götur frá
þessu hemámi hafa Islendingar verið vopnlaus þjóð.
Hvað vakti fyrir Jóni?
Það er mikil einföldun að halda því fram að siðaskiptin á íslandi hafi
snúist um fisk og brennistein, en hafi efnahagsmál rekið biskupinn
áfrarn var ekki um persónulegan ávinning að tefla. Jón biskup var
lengi vel í mjög góðri samningsstöðu og hefði léttilega getað tiyggt
völd og jarðeignir sjálfs sín og bama sinna - og jaftivel meira til -
hefði hann meðtekið nýjan sið. Hann hefði getað gert Sigurð son sinn
að næsta biskupi og margar vegtyllur hefðu beðið Ara og Bjamar,
ef þeir hefðu kosið að ganga í þjónustu konungs og ef til vill þjarma
að Hamborgarmönnum. Þetta vildi Jón ekki. Hólabiskup steig niður
úr ömggu sæti, hætti öllu í stríði við Danakonung og tapaði. Líklega
hefðu þó siðaskiptin orðið miklu léttbærari og betri fyrir landið, ef
þeir Hólafeðgar hefðu notað vald sitt til persónulegs ávinnings og
samninga við konung, fremur en að hætta á vopnaða baráttu sem
endaði með hemámi landsins. Vald konungs hefði þá haff einhverja
andstöðu hérlendis með sterkari kirkju og vísi að höfðingjaaðli.
Eins og siðaskiptastríðið endaði með íhlutun Dana áttu lútersku
kirkjuhöfðingjarnir allt sitt undir konungi. I kjölfarið fylgdi gríðarleg
eignaupptaka þar sem konungur hrammsaði til sín helstu auðlindir
landsins, jarðeignir, fiskihafnir og brennisteinsnámur. Hálfri öld
síðar var landsmönnum í raun bannað að eiga viðskipti við erlendar
þjóðir, þegar dönsk verslunareinokun hófst 1602. Sú einokun er án efa
mesta bölið í sögu landsins sem olli bæði fátækt og einangmn landsins
í þær tæpu tvær aldir er hún varði. Jón Arason hefur lengi verið ein
helsta ffelsishetja Islandssögunnar í huga þjóðarinnar. Hins vegar er
ómögulegt að skilja fyrirætlanir og gerðir biskups nema í samhengi við
dansk-þýska verslunarstríðið og bandalagið við Hamborgarmenn. RJ
VÍSBENDING I 13