Bændablaðið - 04.07.2013, Side 34

34 Bændablaðið | Fimmtudagur 4. júlí 2013
Framleiðslu búfjárafurða í Evrópu
og Norður-Ameríku stafar nú
vaxandi ógn af neikvæðum áhrifum
erfðabreytts fóðurs á heilsufar
búfjár. Stór hluti bænda í þessum
heimsálfum fóðrar búfé sitt í ríkum
mæli á aðfengnu kjarnfóðri sem
að drjúgum hluta er erfðabreytt
soja og maís. Erfðatæknin sem
stórfyrirtækin seldu bændum á
forsendum nýsköpunar og fram-
fara hefur snúist í bölvald land-
búnaðar og sjálfbærrar þróunar.
Þótt notkun erfðabreytts fóðurs
sé talsverð hér á landi, einkum í eldi
svína og alifugla, þá er sumarbeit
og fóðrun á heimaræktuðu heyi
og korni ráðandi aðferð við eldi
nautgripa, sauðfjár og hrossa. Þetta
er hagkvæm aðferð sem tryggir
búfénu og afkvæmum þess Omega
fitusýrur 3, 6 og 9 í ríkum mæli og
heldur kjarnfóður- og lyfjakostnaði
í lágmarki. Grasfóðrun stuðlar að
miklum gæðum íslenskra kjöt- og
mjólkurafurða og þess vegna standast
þær ríflega samanburð við bestu
búvörur í Evrópu og enn frekar við
bandarískar búvörur.
Ef búfé sem fóðrað er á
erfðabreyttu fóðri verður fyrir
heilsutjóni, hver eru þá áhrifin
á neytendur sem nærast á kjöti,
eggjum og mjólkurafurðum búfjár
sem fær slíkt fóður? Neytendur í
Evrópu hafa um nokkurt skeið haft
af þessu vaxandi áhyggjur. Í Evrópu
er skylt að merkja matvæli sem
innihalda erfðabreytt efni, en sá galli
er á kerfinu að ekki þarf að merkja
sérstaklega afurðir búfjár sem fóðrað
er á erfðabreyttu fóðri. Neytendur
telja með réttu að ef merkja skal
erfðabreytt matvæli og fóður þá skuli
einnig merkja kjöt, egg og mjólk úr
búfé sem fóðrað er á erfðabreyttu
fóðri. Þar sem framkvæmdastjórn
ESB hefur látið undir höfuð leggjast
að loka þessari smugu í reglugerðum
hafa einstök lönd sambandsins þróað
merkingar fyrir afurðir búfjár sem
ekki er fóðrað á erfðabreyttu fóðri.
Hversvegna skyldi Ísland ekki
koma á merkingum afurða búfjár
sem fær ekki erfðabreytt fóður? Það
væri auðvelt og ódýrt. Bændur sem
sækjast eftir þeim gætu sýnt afrit
reikninga fyrir aðkeypt fóður og
þau má síðan bera saman við gögn
þeirra sem flytja það inn og selja.
Vottunin krefðist lítilla fjármuna
enda væri eftirlit tiltölulega einfalt.
Allir bændur í lífrænni ræktun
myndu sjálfkrafa uppfylla kröfur því
staðlar sem þeir þurfa að fara eftir
banna notkun erfðabreytts fóðurs.
Aðrir bændur gætu uppfyllt kröfur
með því fyrst og fremst að kaupa
ekki erfðabreytt fóður.
Þessar merkingar myndu bæta
sölumöguleika íslenskra bænda á
kjöti, eggjum og mjólkurvörum og
gætu auk þess auðveldað þeim að
selja afurðir með aukaálagi til að
mæta aukakostnaði vegna öflunar
óerfðabreytts fóðurs. Þær gætu einnig
liðkað fyrir útflutningi á erlenda
markaði sem sækjast eftir afurðum
sem framleiddar eru án erfðabreyttra
efna. Ísland flytur nú þegar út kjöt-
og mjólkurvörur til verslana Whole
Foods í Bandaríkjunum. Fyrirtækið
lofar viðskiptavinum sínum því að að
árið 2018 verði allar vörur í verslunum
þess sem innihalda erfðabreytt efni
sérmerktar. Whole Foods selur
nú 3.300 vörutegundir frá 250
vörumerkjum sem vottaðar eru af sn.
Non-GMO Project, fleiri en nokkur
önnur bandarísk smásölukeðja.
Whole Foods hefur þó enn ekki
áform um að koma á merkingum
búfjárafurða sem ekki byggja á
erfðabreyttu fóðri. Með framboði
á íslenskum búfjárafurðum með
slíkum merkingum til Whole Foods
og bandarískra neytenda skapast
því spennandi markaðstækifæri.
Jafnframt myndu þær koma Íslandi
í hóp Evrópulanda sem hafa tekið
þetta skref og stuðla að orðspori um
vandaða búskaparhætti og fremstu
gæði í fæðuframleiðslu landsins.
Það væri framför sem skilar okkur
langtíma árangri.
Sandra B. Jónsdóttir
Sjálfstæður ráðgjafi
Lesendabás
Tækifæri til framfara í landbúnaði
Bandaríkin
Bandarískir bændur verða nú
varir við vaxandi ófrjósemi og
snemm-fósturlát í nautgripum
og svínum, og minnkandi
frjósemi hænsna sem fóðruð eru
á erfðabreyttu fóðri. Fréttir berast
af 20% ófrjósemi í kvígum sem
aldar eru til mjólkurframleiðslu
og allt að 45% skyndifósturlát í
kúahjörðum. Þekktir bandarískir
vísindamenn (D. Huber and M.
McNeill) telja að tengsl séu á milli
aukinnar tíðni slíkra vandamála í
búfé og sjúkdóma í erfðabreyttum
fóðurjurtum.
Evrópa
Danmörk er heimsþekkt fyrir
svínaeldi sitt sem er með einhverja
mestu framleiðni (30 grísir á gyltu
á ári) og minnstu lyfjanotkun sem
þekkt er (undir 50 mg/kg af fram-
leiddu svínakjöti). Eftir að danski
svínabóndinn Ib Borup Pedersen
hætti að fóðra svínin sín á erfða-
breyttu soja og gaf þeim þess í
stað óerfðabreytt soja varð hann
var við að tilvikum vansköpunar,
dauða og niðurgangs í nýfæddum
grísum fækkaði gríðarlega, svo
og meltingartruflunum í gyltum.
Gögn hans sýndu að sparnaður í
lyfjanotkun einn og sér nægði til
að greiða kostnaðarauka vegna
kaupa á óerfðabreyttu soja. Með
því einu að fóðra svínin á óerfða-
breyttu soja jókst hagnaður af
búskapnum um 550 danskar
krónur á hverja gyltu á ári.
Áhrif erfðabreytts fóðurs á heilbrigði búfjár
Frakkland
Í nóvember
2009 mælti
f r a n s k a
l í f t æ k n i -
ráðið með
því við ríkis-
s t j ó r n i n a
að komið yrði á merkingum sem
gæfu til kynna að vörur væru án
erfðabreyttra efna og fyrirtæki
gætu notað ef þau kysu. Franska
stórmarkaðskeðjan Carrefour (sú
stærsta í heiminum) hefur þegar
ýtt úr vör slíkri merkingu, Nourri
sans OGM eða fóðrað án erfða-
breyttra lífvera, sem þegar hefur
verið notað á yfir 300 vöruteg-
undir í verslunum keðjunnar.
Þýskaland
Í ágúst 2009
kom mat-
væla-, land-
búnaðar- og
neytenda-
ráðuneytið
á merking-
unni Ohne
Gentechnik
eða án erfðatækni. Í marsmánuði
2010 stofnuðu 32 þýsk fyrirtæki
samtök um framleiðslu og sölu á
matvælum án erfðabreyttra efna
(Verband Lebensmittel Ohne
Gentechnik, VLOG). Meðal
þeirra eru EDEKA (stærsta keðja
smásöluverslana í Þýskalandi)
og Friesland Campina (stærsti
mjólkurframleiðandi heims). Árið
2011 komu samtök brasilískra
kornframleiðenda á samstarfi við
VLOG um framboð og viðskipti
yfir 100 fyrirtækja á matvælum
og fóðri sem eru án erfðabreyttra
efna. Söluverðmæti ó-erfða-
breyttra afurða meðlima VLOG
nemur nú árlega 6 milljörðum
Evra. Vörur sem tryggt er að ekki
eru framleiddar með erfðabreytt-
um efnum seljast á hærri verðum
en aðrar sambærilegar vörur.
Austurríki
Árið 1998
ýtti Austur-
ríki úr vör
m e r k i n g -
u n n i
Gentechnik-
frei erzeugt,
e ð a
framleitt án
erfðatækni.
Fyrstu kjöt-
afurðirnar
með þessu merki komu á markað
2010. Í byrjun sama árs hóf
verslana keðjan Hofer (Aldi)
að merkja mjólkurvörulínu
sína, og þá um vorið hafði
merkingum á öllum austurrískum
mjólkurafurðum verið komið á.
Evrópa merkir búfjárafurðir framleiddar
án erfðabreytts fóðurs
Sandra B. Jónsdóttir
Skógrækt ríkisins, Þórsmörk og Almenningar
Á síðum Bændablaðsins hefur
allnokkuð verið skrifað nýverið um
gerð ítölu á Almenningum norðan
Þórsmerkur. Hefur Skógrækt ríkis-
ins verið nefnd í þeim skrifum og
eru sumir greinilega ekki sáttir við
aðkomu hennar að málinu. Telja
þetta mál ekkert koma henni við.
Það er því rétt að koma eftirfarandi
á framfæri.
Skógrækt ríkisins kemur að
málinu vegna tveggja atriða: 1) það er
lögbundið hlutverk hennar að vernda
skóglendi og stuðla að útbreiðslu þess
og 2) hún er skuldbundin til að verja
Þórsmörk fyrir beit skv. samningi við
Fljótshlíðinga og Oddakirkju.
Vernd og útbreiðsla
birkiskóglendis
Á litlu svæði innan Almenninga
eru leifar birkiskóglendis og
umhverfis þær er birkinýgræðingur
að breiðast út. Fái sú framvinda að
halda áfram stækkar skóglendið,
með tilheyrandi jarðvegsvernd
og bindingu öskufoks þegar á
þarf að halda. Verði Almenningar
teknir til beitar á ný er líklegt að
þessi framvinda gangi til baka,
sem væri óæskilegt og í andstöðu
við markmið skógræktarlaga.
Að auki er langstærstur hluti
Almenninga illa gróinn og með virku
jarðvegsrofi, sem er ástæðan fyrir
afskiptum Landgræðslu ríkisins af
svæðinu. Skógrækt ríkisins styður
systurstofnun sína í þeirri viðleitni
að auka gróður og stöðva jarðvegsrof.
Friðun Þórsmerkur
Umsjón Skógræktar ríkisins með
Þórsmörk byggist á samningi þar
sem m.a. kemur fram að girða
skuli á kostnað Landssjóðs til að
friða Mörkina fyrir beit. Lokið var
við að girða sem næst í mörkum á
milli Þórsmerkur og Almenninga
fyrir um 80 árum. Sú girðing var
að stórum hluta í landi sem gerði
viðhald erfitt og kostnaðarsamt.
Fyrir vikið var girðingin sjaldnast
fullkomlega fjárheld. Girðingunni var
haldið við í um 60 ár og var orðin
léleg þó að einstaka kaflar hafi verið
endurnýjaðir. Þeir vita sem þekkja til
girðingamála að svo gamlar girðingar
eru yfirleitt komnar á síðasta snúning.
Það hafði í allmörg ár vafist fyrir
Skógrækt ríkisins hvernig hún ætti
að fjármagna nýja Þórsmerkur-
girðingu. Ekki var auðsótt að fá
til þess fjárveitingu auk þess sem
girðingarstæðið var jafnerfitt og
áður. Það var því mjög góð lausn
þegar Landgræðsla ríkisins gerði
samninginn um friðun Almenninga
árið 1990. Vegna legu stórfljóta
og annarra afrétta sem einnig
voru friðaðar var þá hægt að ná
fram friðun stórs svæðis með mun
styttri og viðhaldsléttari girðingum.
Þórsmörk lenti innan friðaða
svæðisins og þar sem Landgræðslan
er ríkisstofnun var ákvæði gamla
Þórsmerkursamningsins um að
girt skyldi á kostnað „Landssjóðs“
uppfyllt. Gamla girðingin varð þá
óþörf og var tekin niður. Kostnaður
ríkisins (Landgræðslunnar) af
viðhaldi núverandi girðinga er
lítið brot af kostnaði ríkisins
(Skógræktarinnar) sem var af
viðhaldi gömlu girðingarinnar.
Hagsmunir, fjárhagslegir og aðrir
Verði Almenningar teknir til beitar
á ný mun Skógrækt ríkisins þurfa
að girða á milli Almenninga og
Þórsmerkur á ný. Kostnaður við þá
girðingu er áætlaður um 15 milljónir
króna. Í framhaldinu er síðan við-
haldskostnaður. Skógrækt ríkisins
hefur mikilla hagsmuna að gæta í
þessu máli, sama hvað sumir segja.
Þeir hinir sömu halda því fram að
Skógræktin hefði ekki átt að taka
niður gömlu girðinguna, en það
hefði engu breytt því sú girðing var
að mestu ónýt. Og svo það fari ekki
á milli mála er Skógrækt ríkisins
ríkisstofnun, sem þýðir að pening-
arnir til að girða koma úr vösum skatt-
greiðenda. Skattgreiðendum er sem
sagt ætlað að borga kr. 15 milljónir
í upphafi auk 1-2 milljóna í árlegan
viðhaldskostnað til þess að bændur
sem eiga nægt beitiland heimafyrir
geti framleitt nokkur hundruð kíló af
lambakjöti á Almenningum.
Í þessu máli stangast vilji
beitarrétthafa á við atriði er varða
annars vegar réttmæti þess að nota
land til beitar sem er að mestu örfoka
og hins vegar hagsmuni vegna
friðunar Þórsmerkur. Óvíst er hver
niður staðan verður, en í réttarríki
ber að fara að lögum. Eðlilegt er
að Skógræktin, f.h. skattgreiðenda,
leiti leiða til að komast hjá auknum
kostnaði við að vernda Þórsmörk og
því var farið fram á yfirítölumat, sem
er lögboðin og eðlileg leið.
Þröstur Eysteinsson
Sviðsstjóri Þjóðskóganna
Skógrækt ríkisins